ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΑ ΖΑΝΝΕΤΟΥ*
Κομιδή νεωτερικῆς ἀνάγνωσης καί ἑρμηνείας τῶν «κρυμμένων καί κρουφευγμένων» λόγων καί τραγουδιῶν, μέσα στόν ποιητικό κόσμο – τό κάλλος καί τό κοινωνεῖν – τοῦ Ἐρωτόκριτου.
Ὁ Καθηγητής Μιχάλης Πιερῆς εἶναι ποιητής καί, μάλιστα, μέ ἦθος ἐρωτικό, γι’ αὐτό καί ἡ ἀνάγνωση τοῦ Ἐρωτόκριτου ἀπό τή σκοπιά τῆς φιλολογικῆς ἐπιστήμης συνεπικουρεῖται, ἐδῶ, καί μέ τήν ποιητική ἐρωτική διαίσθηση, συναίσθηση καί ἐνσυναίσθηση, μέ συγγενῆ δηλαδή ἐργαλειακή διάθεση τοῦ ἐρευνητῆ πρός τόν ἐρωτικό, ἐπικό καί δραματικό, τόπο τοῦ Ἐρωτόκριτου. Ἡ ἐπισήμανση αὐτή εἶναι πρόδηλον ὅτι προφυλάσσει τόν Πιερῆ ἀπό ἀνορθόδοξες ἀποτιμήσεις καί ἀξιολογήσεις, ὁδηγώντας τον, συνάμα, σέ καίριες καί ἀσφαλεῖς ἀποκαλυπτικές διαπιστώσεις καί ἀποσφραγίσεις τοῦ μυστικοῦ λόγου τοῦ Κορνάρου, εἴτε αὐτές ἀναφέρονται στή λειτουργία τοῦ Χρόνου (τοῦ Καιροῦ), εἴτε στή λυρική ποίηση, τήν ἐγκιβωτισμένη στο ἐπικό καί δραματικό κέλυφος τοῦ Ἐρωτόκριτου, εἴτε στόν ποιητικό διάλογο τοῦ Β. Κορνάρου μέ τούς ἀναγεννησιακούς λογοτεχνικούς τόπους, εἴτε, ἀκόμα, στήν ἱστορική συνείδηση καί τήν πολιτική ἰδεολογική στάση τοῦ Κορνάρου, ἐπιμελῶς κρυμμένη μέσα στό ποίημα.
Οἱ μελέτες τοῦ Πιερῆ γιά τόν Ἐρωτόκριτο μοῦ διεύρυναν εὐεργετικά τόν τρόπον τῆς ἀνάγνωσης τοῦ κειμένου, μέ πλούτισαν με καχυποψίαν ἑρμηνευτική γιά τά κρυμμένα καί τά κρουφευγμένα τῆς ποιητικῆς λέξης καί τοῦ ῥυθμικοῦ στίχου, μέ ὑποψίασαν στόν κριτικόν ὀνυχισμόν τῆς λεκτικῆς καί καλλιτεχνικῆς φώνησης τοῦ κειμένου, μοῦ διάνοιξαν, διευρύνοντας τούς πόρους τῆς αἰσθητικῆς πρόσληψης τῆς Ποίησης, μοῦ ἀποκάλυψαν, τέλος, πηγές ἀναγνωστικῆς χαρᾶς καί ἡδονικῆς βίωσης τῆς φωνῆς καί τῆς σηματωρίας τοῦ ποιητικοῦ λόγου.
Τό φιλολογικό πόνημα τοῦ Καθηγητῆ Μ. Πιερῆ «’Ερωτόκριτος» γιά τόν ἀνεπαρκῆ, ὅπως ἐγώ, ἀναγνώστη, πέραν τῆς γνωσιοληπτικῆς θησαύρισης, μοῦ ὑπέδειξε τόν πολυδαίδαλο τρόπο ψηλάφησης καί ἑρμηνευτικῆς προσέγγισης τοῦ λογοτεχνικοῦ κειμένου. Συνειδητοποίησα μέ σαφήνεια πώς ἡ ἀνάγνωση εἶναι ἕνας ὠκεάνειος περίπλους, μέ ὁρίζοντα ὅπου ἡ ματιά δέν ἔχει τερματικό παραπέτασμα κι οὔτε ἀπόλυτη φωτεινότητα ὥστε νά καταργεῖ, ὁριστικά, τή σκοτεινάγρα τοῦ βυθοῦ τοῦ ποιητικοῦ κειμένου. Αὐτήν τήν πολύμορφη ἀναγνωστική «σοδειά» κόμισα ἀπό τή νοηματική, τή συναισθηματική καί αἰσθητική περιπλάνηση στά φιλολογικά περί τόν Ἐρωτόκριτο μελετήματα τοῦ Μιχάλη Πιερῆ.
Βέβαια, οἱ ὁμόλογοι μέ τόν Πιερῆ ἐπιστήμονες τῆς Φιλολογίας εἶναι ἐκεῖνοι πού νομιμοιοῦνται νά διαλεχθοῦν κριτικά μέ ὅ,τι νεωτερικό κομίζει ἡ ἔρευνα πού διατυπώνεται στό ὑπό συζήτηση Βιβλίο. Ἐμεῖς οἱ ἁπλοῖ ἐραστές τῆς φιλαναγνωσίας ψελλίζουμε τό ὅποιο θάμασμα μᾶς προξενεῖ ἡ ἀνάγνωση, θάμασμα πού πηγάζει ἀντλούμενο ἀπό τίς ἀρετές ἑνός βιβλίου, τίς λογικά καί συναισθηματικά προσληπτές, ἀλλά καί αἰσθητικά καί ἠθικά φωνοῦσες. Αὐτές ἐπιχειρῶ νά καταγράψω γιά τόν «Έρωτόκριτο» τοῦ Μ. Πιερῆ, μέ ὅποια ἀνεπάρκεια διαθέτω.
Δέν εἶναι, ἴσως, περιττό νά προσεχθῆ καί τό ἑξῆς: Ὁ καθηγητής Πιερῆς, ἐκτός τῆς μαθητείας καί σπουδῆς σέ περίπτιστα Πανεπιστήμια, μέ τήν καθοδήγηση περιώνυμων Δασκάλων τῆς Φιλολογικῆς Ἐπιστήμης, εἶναι ἀπόφοιτος Θεατρικῆς (Δραματικῆς) Σχολῆς καί ὁ ἴδιος εἶναι σκηνοθέτης καί δραματουργός Θεατρικῶν Ἔργων καί δραματουργικῶν διασκευῶν Κλασικῶν Κειμένων τῆς φιλολογικῆς του διδασκαλίας.
Τό Θέατρο εἶναι ἡ μοναδική ἀνθρώπινη Τέχνη, πού σύγκειται ἀπό δέσμη Τεχνῶν, οἱ ὁποῖες ὁμονοοῦν σέ ὁμοούσια καλλιτεχνική δημιουργία. Ὡς πολυτεχνικός Τόπος ἡ Θεατρική Τέχνη καί, μάλιστα, ἡ σκηνοθετική διδασκαλία προϋποθέτει: πολυθεματική παιδεία καί ἐργώδη ἄσκηση, μέ ἔμπλουτη φαντασία καί πρωτότυπη φαντασίωση, μέ πολυείδεια αἰσθητικῆς βίου καί Ζωῆς, μέ λεπταίσθητη δημιουργικότητα, μέ ἠθοποιητική σύγκραση ἀνθρώπινων χαρακτήρων.
Οἱ συστατικές αὐτές ἰδιότητες τῆς Θεατρικῆς Τέχνης σωματώνουν καλλιτεχνικά τόν δυναμικό διάλογο τῆς λυρικότητας τῶν αἰσθημάτων, τῆς ρεαλιστικότητας τῆς ἔκφρασης, τῆς σαλότητας τῆς φαντασίας καί τῆς λογικότητας τοῦ στοχασμοῦ.
Ὅλη αὐτή ἡ βάσανος καί δοκιμασία τοῦ σώματος καί τοῦ πνεύματος, τῆς ψυχῆς καί τῆς καρδιᾶς, τῆς συνειδητότητας καί τοῦ ἐνστίχτου καταντᾶ μέγα παιδαγωγεῖο τοῦ Λόγου καί τῶν συγκινήσεων καί δημιουργικό ἀνοιχτάρι τοῦ μυστικοῦ προσώπου τοῦ βίου καί τῆς Ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου καί, κατ’ ἐπέκταση, τῆς καλλιτεχνικῆς του ἔκφρασης.
Ὡς ἐκ τούτων, ἡ ἔμπρακτη ἀναστροφή τοῦ Φιλολόγου Μιχάλη Πιερῆ μέ τήν Τέχνη τοῦ Θεάτρου καί τίς δημιουργικές της ἐκφάνσεις τόν ὁδηγεῖ σέ εὐπορία ἑρμηνευτικῆς σκέψης, σέ εὐθυκρισία κριτικοῦ στοχασμοῦ, σέ δημιουργική ἐμμονή στήν ἀναζήτηση τῆς κρυμμένης φώνησης τῆς ἀλήθειας τῆς Τέχνης, σέ φανατική προσήλωση στόν ἐπιστημονικόν ἀνατομικόν ὀνυχυσμόν ἑνός ἔργου Τέχνης, μέ τήν Ἐπιστήμη νά ἐνεργεῖ καί νά στοχάζεται ὡς θεραπαινίδα τοῦ ἀνθρωπισμοῦ.
Καί μιά σχετική παρέκβαση:
Φίλος ἐκπαιδευτικός λειτουργός, με πνεῦμα ἀνήσυχο καί ἀνύσταχτο, ἐκτός τῶν Παιδαγωγικῶν, παρακολούθησε ἐπί πλέον μαθήματα Νομικῆς στό Ἐθνικό Πανεπιστήμιο, ἀπ’ ὅπου ἀπεφοίτησε μέ καλή ἐπίδοση, καί μαθήματα Θεατρικῆς Παιδείας σέ Δραματική Σχολή (διπλωματοῦχος Ἠθοποιός). Μιά πορεία σπουδῶν περίπου συγγενῆ μέ ἐκείνη τοῦ Καθηγητῆ Πιερῆ. Σέ ἐρώτηση Ὑπηρεσιακοῦ του Προϊσταμένου τί ἀπεκόμισε ἀπό τίς τρεῖς, ἐπαγγελματικά ἄσχετες μεταξύ τους, Σπουδές, ἀπάντησε:
- Ἄν μποροῦσα νά μιλήσω μέ ποσοστά γιά τή συμβολή αὐτῶν τῶν Σπουδῶν, ὅσον ἀφορᾶ στήν πνευματική μου ὡρίμανση καί στή διαμόρφωση τοῦ δικοῦ μου μέτρου γιά τό πῶς λειτουργοῦν οἱ Νόμοι τῆς Ζωῆς καί τοῦ Κοινωνικοῦ συμβιῶναι, θά ἔλεγα
τα Παιδαγωγικά μοῦ ἔδωσαν τό 20%
ἡ Νομική Ἐπιστήμη τό 60%
τό Θέατρο τό 90%
(μέ ἀπόλυτο 100% γιά τήν κάθε μιά Σπουδή).
Μέ μιά ἰδιο-τροπία, διαφεύγουσα καί, λογικά, μή συλληπτή, τό Θέατρο ὀξύνει τίς γνωστικές καί εὐαισθησιακές κεραῖες τῆς Ἐπιστήμης καί τῆς Τέχνης, διανοίγοντας εὐρεῖς ὁρίζοντες στοχαστικότητας, ἀναπλαστικῆς δημιουργικότητας, ἑρμηνευτικῆς εὐθυκρισίας καί ἱκανότητας ἀφουγκρασμοῦ τῶν μυστικῶν φωνῶν τοῦ κόσμου καί τῶν πολυφωνικῶν ἐκφάνσεων τῆς Ζωῆς.
Ὁ ἀναγνώστης τῶν ἄρθρων καί τῶν μελετῶν περί τόν Ἐρωτόκριον τοῦ Μιχάλη Πιερῆ ἀμοίβεται μέ γλυκαισθησία γνώσης, μέ ἑρμηνευτική χαρμονή καί ἡδονή στοχασμοῦ, μέ συνόλη δηλαδή πνευματική ἱκανοποίηση. Καί τοῦτο, γιατί καί ἡ γλωσσική διατύπωση εἶναι ἁπλῆ καί εὔχαρις, ὁ λόγος εὐνόητος, τά ἐπιχειρήματα εὐδόμητα, ἐνῶ ὁ ἐρευνητικός στοχασμός, κατ’ ἀκολουθίαν, πειστικός καί εὐπρόσβληπτος.
Βέβαια, ὅλο αὐτό τό εὐφρόσυνο τῆς ἀνάγνωσης τῶν μελετημάτων τοῦ Πιερῆ περί τόν Ἐρωτόκριτον παράγεται, κατά κύριο λόγο, ἀπό τόν κόσμο καί τόν Λόγον τοῦ κειμένου πού ἐρευνᾶται, τοῦ ποιητικοῦ δηλαδή ἀριστουργήματος τοῦ Βιτζέντζου Κορνάρου. Ὅμως, ἡ γλυκαισθησία τῆς ἀνάγνωσης τῶν μελετῶν καί τῶν ἄρθρων ὀφείλεται στήν ἴδια τή γραφή τοῦ Πιερῆ, πού ὑπηρετεῖ μέ εὐφρονία τή μουσική τῆς ποίησης τοῦ Κορνάρου καί τό εὐφρόσυνο τοῦ Λόγου καί τοῦ Κόσμου της. Γιά τό εὐδόκιμο τῆς στοχαστικῆς σύνταξης καί ἐπιστημονικῆς διατύπωσης αὐτῶν τῶν φιλολογικῶν μελετημάτων τοῦ Πιερῆ πολλά ὀφείλονται καί στη θεατρική του Παιδεία, ἡ ὁποία, ἐν προκειμένῳ λειτούργησεν ὡς ἰθύς ἀνατόμος γόρδιων φωνῶν καί μυστικῶν σιωπῶν τοῦ κειμένου τοῦ Βιτζέντζου Κορνάρου.
Φλεβάρης 2021
