ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Το άρθρο αυτό έχει σκοπό να παρουσιάσει το πρόσφατο βιβλίο του Α. Καζαμία με τίτλο Ο Σωκράτης και η Ανθρωπιστική Παιδεία στη Νεωτερικότητα. Κρίση Παιδείας και Δημοκρατίας( Εκδοτικός Όμιλος Ίων,Αθήνα. Πρόλογος του καθηγητή Χριστόφορου Χαραλαμπάκη. Σειρά Homo Humanus Novus.Νέα Ανθρωπιστική Παιδεία. Επιμελητής Σειράς:Γεώργιος Τζάρτζας).
Ο Κύπριος καθηγητής Ανδρέας Καζαμίας είναι πολύ γνωστός τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό. Στην Κύπρο άρχισε να γίνεται ευρύτερα γνωστός από το φθινόπωρο του 1959, όταν πρωταγωνίστησε στην προσφορά ενός μεγάλου αριθμού επιμορφωτικών σεμιναρίων για τους ελληνοκύπριους εκπαιδευτικούς που οργάνωσε το τότε Ελληνικό Εκπαιδευτικό Συμβούλιο, η μεταβατική δηλαδή εκπαιδευτική αρχή στην οποία ανατέθηκε προσωρινά , με βάση τις Συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου, η διοικητική ευθύνη για την ελληνοκυπριακή εκπαίδευση μέχρι την εκλογή των μελών της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης. Πολύ περισσότερο γνωστός έγινε με την ενεργό συμμετοχή του στα επιμορφωτικά συνέδρια ΠΟΕΔ -ΔΟΕ στην Ελλάδα και στην Κύπρο, και ακόμα περισσότερο μετά τον Αύγουστο του 2005, όταν κυκλοφόρησε η Έκθεση με τίτλο « Δημοκρατική και ανθρώπινη παιδεία στην Ευρωκυπριακή Πολιτεία», που συνέταξε υπό την προεδρία του η διορισθείσα από τον ΠτΔ Τάσσο Παπαδόπουλο Επταμελής Επιτροπή.
Στο εξωτερικό είναι πολύ περισσότερο γνωστός ως καθηγητής της Συγκριτικής Εκπαίδευσης στα πανεπιστήμια Wisconsin Madison, Κρήτης κai Αθηνών και από τις επιστημονικές δημοσιεύσεις του, τις ανακοινώσεις του σε επιστημονικά συνέδρια, τις ακαδημαϊκές και ερευνητικές δραστηριότητές του καθώς και από την προβολή του από επιστημονικά περιοδικά. Το 2018, για παράδειγμα, το περιοδικό EuropeanEducation αφιέρωσε ένα τεύχος του(50) για να τον τιμήσει με την ευκαιρία της διεξαγωγής στην Κύπρο του Συνεδρίου της Comparative Education Society. Στο τεύχος αυτό δημοσιεύονται εγκωμιαστικά άρθρα για τον Καζαμία από επιφανείς καθηγητές μεγάλων πανεπιστημίων(Iveta Silova του Mary Lou Foulton Τeachers College at Arizona, Stephen Carney του Roskilde University και άλλους). Μεταξύ των εγκωμίων που αναφέρονται είναι ότι ήταν συνεπιμελητής της πολύ σημαντικής έκδοσης International Handbook of Comparative Εducation(1999),ότι αγωνίστηκε για να εμποδίσει τη μετατροπή της Συγκριτικής Εκπαίδευσης σε μια απλή θετική και προγνωστική κοινωνική επιστήμη που θα έχανε τον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της και ότι με τις αξίες, τις δεσμεύσεις του και το πάθος με το οποίο υποστηρίζει την ανθρωπιστική και δημοκρατική παιδεία έχει μια ομοιότητα με τον Σωκράτη. Γι αυτό και στο εξώφυλλο του περιοδικού EuropeanEducation αποκαλείται Socratic Gadfly( ‘σωκρατική αλογόμυγα’).
Το καινούργιο βιβλίο του Καζαμια είναι έργο μακρόχρονης μελέτης και έρευνας και μιας οικείας συνομιλίας με τον Σωκράτη, όπως έλεγε συχνά αστεϊζόμενος ο συγγραφέας.
Περιλαμβάνει τα εξής οκτώ κεφάλαια:
1. Γιατί ο Σωκράτης σήμερα; Κρίση παιδείας και δημοκρατίας στο νεόκοσμο της παγκοσμιοποίησης.
2. Αγαμέμνων ενάντια Προμηθέα: θυσία και αναβίωση της ‘ελευθέριας ανθρωπιστικής παιδείας’ στο νεόκοσμο της παγκοσμιοποίησης και της κοινωνίας της γνώσης.
3. Η ανθρωπιστική παιδεία στο νεόκοσμο της παγκοσμιοποίησης και της κοινωνίαςτης γνώσης.
4. The paideia Anthropos polites: the educated citizen person in the knowledge cosmopolis.
5. H παιδεία του πολίτη, θεμέλιο της δημοκρατίας, και η περίπτωση της νεοελληνικής πολιτείας.
6 Paideia: education of mind(nous)and soul(psyche) for all: the educational imperative in the knowledge cosmopolis.
7. The owl of athena: reflective encounters with the Greeks on pedagogical eros and the paideia of the soul (psyche)- a modern european symposium.
8. The owl of athena/minerva :a modern symposium on critical pedagogy with Paulo Freire, Socrates and Andreas Kazamias.
‘Οπως μπορεί να συναγάγει κανείς διαβάζοντας τα οκτώ αυτά κεφάλαια, οι βασικές θέσεις που υποστηρίζει ο Καζαμίας στο βιβλίο του είναι οι εξής:
α) η ανθρωπότητα διέρχεται σήμερα μια μεγάλη κρίση, πολιτική, πολιτισμική και οικονομική, η οποία στη βάση της είναι κρίση αξιών και σημασιών και κρίση παιδείας και δημοκρατίας. Η σημερινή εκπαίδευση δίνει κυρίως σημασία στις γνώσεις και δεξιότητες παρά στην καλλιέργεια ολοκληρωμένων και δίκαιων ανθρώπων και η φιλελεύθερη δημοκρατία ενδιαφέρεται περισσότερο να προαγάγει την ατομική ελευθερία παρά να διασφαλίσει τη δημόσια δικαιοσύνη (σ.43).
β)η κατάσταση αυτή ενέχει τον κίνδυνο της διαμόρφωσης ενός homo economicus/homo barbarus αντί ενός homo civilis/homo humanus ‘ανθρώπου -πολίτη(σ.57). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του κινδύνου είναι η ριζική αλλαγή του ρόλου των σημερινών πανεπιστημίων, τα οποία αντί να παράγουν γενική γνώση που να εξηγεί τον άνθρωπο, τη ζωή, την κοινωνία και τον κόσμο, όπως ήταν ο παραδοσιακός ρόλος τους,σήμερα παράγουν περισσότερο εργαλειακή/τεχνολογική γνώση για χάρη της βιομηχανίας και των πολυεθνικών εταιρειών(σ.74, 107).
γ) Η εποχή μας χρειάζεται μια νέα ανθρωπιστκή παιδεία η οποία να δίνει μεγάλη σημασία στην καλλιέργεια του πολίτη, στην αισθητική αγωγή και τη συναισθηματική γνώση σχετικά με το τι κάνουμε/πράττουμε και τι αισθανόμαστε(σ.137).
δ) Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης και της επικράτησης απόλυτης ομοιομορφίας, ακόμα και στις ιδέες και τη σκέψη, η εκπαίδευση πρέπει να δώσει έμφαση στην καλλιέργεια κριτικής σκέψης, στον ‘τρόπο του λογίζεσθαι.’ Ο Καζαμίας πιστεύει ότι σε αυτού του είδους την προσπάθεια ‘ θα πρέπει να έμπλακούν όχι μόνο όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα αλλά και το Κράτος, τα πολιτικά κόμματα, τα μέσα επικοινωνίας και η ευρύτερη ‘Κοινωνία των Πολιτών’(σ.204).
Ο Καζαμίας προτείνει για τον σημερινό κόσμο της παγκοσμιοποίησης να αξιοποιηθούν τρεις εξανθρωπιστικές/ ουμανιστικές κριτικές παιδαγωγικές, που έχουν ως κύρια συνιστώσα ‘τον κριτικό διάλογο’: πρώτα, η κριτική παιδαγωγική του Βραζιλιάνου φιλόσοφου και παιδαγωγού Paulo Freire, δεύτερο, η διαλεκτική του Σωκράτη και τρίτο, η δική του προσέγγιση, που συνίσταται από την παιδεία της ψυχής και κριτική αισθητική παιδαγωγική μέσω των καλών τεχνών και των ανθρωπιστικών μαθημάτων.
Δεν ξέρω ποια θα είναι η απήχηση του βιβλίου του Καζαμία στo σημερινό Γενναίο Νέο Κόσμο(Brave New World) της Παγκοσμιοποίησης, όπως τον ονομάζει ο ίδιος. Έχει ωστόσο μεγάλη σημασία, νομίζω, το γεγονός ότι ένας ελληνοκύπριος ακαδημαϊκός γράφει ένα βιβλίο που απευθύνεται σε ένα τόσο ευρύ ακροατήριο και με τόσο παγκόσμιους και ευγενείς στόχους.
*Πρώην Αναπλ. Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
