Ανατροπές στον τρόπο εργασίας; Οι προκλήσεις της τηλεργασίας


Η πανδημία αλλάζει τον τρόπο εργασίας

TOY ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΡΦΑΚΗ*

Η τηλεργασία έχει αναμφίβολα γίνει κομμάτι της ζωής μας. Ενώ η τηλεργασία (telework) και η απομακρυσμένη εργασία (remote work) ήταν ήδη διαθέσιμες από τη δεκαετία του ’90, η τεχνολογική πρόοδος (Wi-Fi, smartphones, εργαλεία δικτύωσης κλπ.) και κυρίως η πανδημία Covid-19 και τα συνεπακόλουθα lockdown, την κατέστησαν αιφνίδια αναγκαία. Οι όροι τηλεργασία και απομακρυσμένη εργασία χρησιμοποιούνται εναλλάξ, όμως διαφέρουν καθώς η δεύτερη μπορεί να συμπεριλάβει εργασία που πραγματοποιείται στο γραφείο (Allen et al. 2015). Όμως δεν είναι μόνο η τεχνολογία και η πανδημία Covid-19 που έκαναν την τηλεργασία, εκτός από αναγκαία, πιο ελκυστική, αλλά και πολιτισμικές αλλαγές όπως η αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών σε διεθνές επίπεδο και αλλαγές στις εργασιακές προτιμήσεις, και πιο συγκεκριμένα η τάση απόρριψης της κλασικής πενθήμερης εργασίας στο γραφείο από τις 9 μέχρι τις 5. Έτσι κάποιοι έφτασαν στο σημείο να μιλήσουν, ίσως βιαστικά, για το τέλος της εργασίας στο γραφείο (BBC, 2020). Η νεότερη γενιά εργαζομένων (ή τουλάχιστον ένα μέρος της) έχει μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη και φαίνεται να προτιμά ευέλικτες (flexible) μορφές εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας από το σπίτι (work from home) ή απομακρυσμένα, του ευέλικτου εργασιακού ωραρίου, και της συμπυκνωμένης εβδομάδας απασχόλησης. Μάλιστα φαίνεται ότι πλέον οι εργαζόμενοι προτιμούν να εργάζονται από το σπίτι το 50% του εργασιακού τους χρόνου (The Economist, Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ 2022).

Δεν πρέπει όμως να παραβλέψουμε το γεγονός ότι πολλά επαγγέλματα είναι εκ φύσεως αδύνατον να ασκηθούν εξ αποστάσεως, π.χ. διανομείς φαγητού και εργαζόμενοι στην υγεία και στην πρόνοια. Εν μέσω της πανδημικής κρίσης, θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια και την υγεία τους, αυτές οι επαγγελματικές κατηγορίες κατέδειξαν την σημαντικότητα του έργου που επιτελούν, έργο το οποίο ίσως υποβαθμίζεται· δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) όρισε το 2021 ως χρονιά των εργαζομένων στην υγεία και την πρόνοια σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την προσπάθεια που κατέβαλαν.  Το χάσμα μεταξύ των καλά αμειβόμενων πνευματικών εργασιών και των κακοπληρωμένων εργαζομένων στις υπηρεσίες προϋπήρχε της πανδημίας αλλά ίσως βαθύνει.

Μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα της τηλεργασίας

Ενώ μια κάπως βιαστική ματιά θα μας έκανε να σκεφτούμε ότι η τηλεργασία ευνοεί και τους εργαζόμενους και τους εργοδότες, τους πρώτους γιατί έχουν περισσότερη αυτονομία και λιγότερη μετακίνηση προς και από τον χώρο εργασίας, και τους δεύτερους γιατί μειώνονται τα πάγια λειτουργικά έξοδα των επιχειρήσεων, μια πιο ψύχραιμη ερμηνεία θα υποδείκνυε ότι και για τις δύο πλευρές η τηλεργασία έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.

Έχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες – οι περισσότερες κατά την τελευταία διετία – για τις επιπτώσεις της τηλεργασίας τόσο στους εργαζόμενους όσο και στις επιχειρήσεις, για τα μειονεκτήματα, τα οφέλη και τις προκλήσεις της. Παρ’ ότι τα αποτελέσματα των ερευνών (Alexander et al., 2020; Clancy, 2020; Eurofound, 2020; ILO, 2020; McKinsey, 2021) είναι συχνά αντιφατικά (π.χ. αυξημένη ή μειωμένη εργασιακή ικανοποίηση), θα συνοψίσουμε τα κυριότερα εξ αυτών, λαμβάνοντας υπ’ όψιν μας ότι αυτά ενδεχομένως διαφοροποιούνται λόγω των ιδιαίτερων μεταβλητών της έρευνας (οικογενειακή κατάσταση, φύλο, υποστήριξη από την επιχείρηση κλπ.). Επίσης, να σημειώσουμε ότι δεν λαμβάνεται εδώ υπ’ όψιν ο παράγοντας του φόβου μόλυνσης από τον ιό, ο οποίος, αφού η πανδημία δεν έχει τελειώσει, παραμένει, ιδίως στις ευπαθείς ομάδες.

Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της τηλεργασίας για τους εργαζόμενους είναι η ευελιξία, ότι μπορούν να περάσουν περισσότερο χρόνο με την οικογένειά τους, και ο λιγότερος χρόνος στις μετακινήσεις. Από την άλλη μεριά, οι εργαζόμενοι δυσκολεύονται να ισορροπήσουν την προσωπική με την επαγγελματική τους ζωή (work-life balance) και έχουν περιορισμένο διαθέσιμο προσωπικό χώρο για να εργαστούν στο σπίτι καθώς και μειωμένη πρόσβαση σε εξοπλισμό και συσκευές που τους βοηθούν να εργαστούν από το σπίτι. Τέλος, στα μειονεκτήματα συμπεριλαμβάνονται η απομόνωση που νιώθουν οι εργαζόμενοι (κάτι το οποίο είναι αναμενόμενο ή πιο έντονο σε συνθήκες καραντίνας) αλλά και ότι αντιμετωπίζουν συχνότερα άγχος, κόπωση, διαταραχές ύπνου και, λόγω του μη εργονομικά σχεδιασμένου χώρου στον οποίο εργάζονται, πόνο στη μέση και στον αυχένα.

Όσον αφορά στις επιχειρήσεις, τα κυριότερα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν από την τηλεργασία είναι η μείωση του κόστους (πάγια λειτουργικά έξοδα και κόστος εργασίας) και η βελτίωση της εργασιακής ικανοποίησης και της παραγωγικότητας των εργαζομένων καθώς και αύξηση της οργανωσιακής αφοσίωσης. Από την άλλη μεριά, εγείρεται το ζήτημα της κοινωνικοποίησης στον χώρο εργασίας (η κουβέντα που γίνεται όταν οι εργαζόμενοι συγκεντρώνονται δίπλα στο μηχάνημα του καφέ). Αυτή όχι μόνο δρα θετικά στην ψυχολογία των εργαζομένων, αφού δημιουργεί την αίσθηση του «ανήκειν», αλλά και κάνει την εργασία πιο εύκολη και γρήγορη και βοηθάει στη διάχυση των πληροφοριών και της γνώσης (Rosenthal and Strange, 2020). Οι επιχειρήσεις και οι managers δεν φαίνονται έτοιμοι να αποδεχτούν την τηλεργασία, ενδεχομένως γιατί είναι προσκολλημένοι στην άποψη ότι έχοντας τους εργαζόμενους κοντά τους μπορούν να τους ελέγχουν καλύτερα. Είναι όμως αποδεδειγμένο ότι εργαζόμενοι μπορούν (όχι πάντα) να επικεντρωθούν περισσότερο στη δουλειά τους χωρίς περισπασμούς και, από την άλλη μεριά, ότι το να νιώθουν ότι τους εμπιστεύονται δρα θετικά στην συναισθηματική τους κατάσταση και στην αποδοτικότητά τους. Εξάλλου, έστω εξ αποστάσεως, υπάρχουν τρόποι με τους οποίους οι managers να επιβλέπουν την εκτέλεση των καθηκόντων των εργαζομένων και να τους συμβουλεύουν.

Εν κατακλείδι, οι περισσότερες επιχειρήσεις δεν είναι ακόμα έτοιμες να καθιερώσουν την τηλεργασία, παρ’ ότι κάποιες έχουν κάνει προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση. Το πιθανότερο είναι, τουλάχιστον προς το παρόν, να μεταβούμε σε έναν «υβριδικό» τρόπο εργασίας, δηλαδή ένα μείγμα εργασίας στο σπίτι και στο γραφείο. Αυτό επιτρέπει έναν πιο αποτελεσματικό καταμερισμό εργασίας μεταξύ της «βαθιάς εργασίας» (που απαιτεί συγκέντρωση) και της συνεργατικής εργασίας που γίνεται καλύτερα αυτοπροσώπως. Το να ενθαρρύνουν οι επιχειρήσεις τους εργαζόμενους τους να έρθουν στο γραφείο δεν αρκεί. Οι επιχειρήσεις πρέπει να προσφέρουν κίνητρα τόσο για να διατηρήσουν τους υφιστάμενους υπαλλήλους τους όσο και για να προσελκύσουν ταλέντα (π.χ. προνόμια όπως γυμναστήρια). Επίσης, οι επιχειρήσεις και οι managers θα πρέπει να προβούν σε μια σειρά από μέτρα για την διευκόλυνση της τηλεργασίας: ενίσχυση των τεχνολογικών υποδομών τους, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της ασφάλειας των δεδομένων, σαφείς στόχοι προκειμένου να βοηθηθεί η απόδοση των εργαζομένων, καθιέρωση ανοιχτής ηλεκτρονικής επικοινωνίας ούτως ώστε οι επόπτες να είναι συνδεδεμένοι με τα μέλη της ομάδας, και εκπαίδευση των υπαλλήλων πάνω σε προγράμματα ασφάλεια, υγείας και ευεξίας.

*Senior Lecturer, CTL Eurocollege, Λεμεσός




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










1103