Οι ευθύνες των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων
ΤΟΥ ΜΑΡΙΝΟΥ ΒΟΥΚΗ*
Επιτέλους ευχάριστα νέα!
Η πανδημία COVID-19 παίρνει πλέον φθίνουσα πορεία και οδεύει προς τη λήξη της. Τουλάχιστον για τώρα. Έχει, δυστυχώς, επιβεβαιωθεί πως οι επιτυχείς και ακριβείς προβλέψεις στις περιόδους κρίσεων αποτελούν πρόκληση. Τυχόν προσπάθεια μας στο παρόν στάδιο, για να ορίσουμε αν, πότε και με ποιο ακριβώς πρόσωπο θα επιστρέψει η συγκεκριμένη πανδημία, θα είναι παρακινδυνευμένη.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας αυτής, κάποιοι από εμάς προσπάθησαν με διάφορους τρόπους να ευχαριστήσουν τους ήρωες-πρωταγωνιστές που συνείσφεραν με κίνδυνο της σωματικής τους ασφάλειας στον ιερό σκοπό της καταπολέμησης της, ή και να απαλύνουν τον πόνο κάποιων άλλων δυσπραγούντων συμπολιτών μας. Κάποιοι τους τραγούδησαν, άλλοι τους παρέδωσαν ένα καφέ, άλλοι ψυχαγώγησαν ή και εκπαίδευσαν τα παιδιά μέσω τηλεόρασης και διαδικτύου για να μπορούν οι γονείς να εργαστούν ή και να χαλαρώσουν, άλλοι μετέφεραν ή και δώρισαν αγαθά πρώτης ανάγκης και πολλά-πολλά άλλα, ευτυχώς! Οι ευγενείς αυτές δράσεις των συμπολιτών μας δεν αποτελούν έκπληξη. Ο Κυπριακός Ελληνισμός αλλά και το έθνος των Ελλήνων γενικότερα έχει, ιστορικά, επιδείξει τεράστια αποθέματα ομοψυχίας, σύμπνοιας, υπομονής και επιμονής σε περιόδους μεγάλων κρίσεων. Εξάλλου, αυτό καταγράφηκε πολλές φορές στο παρελθόν σε αναφορές ακόμη και από ξένους λαούς, φιλικούς ή και λιγότερο φιλικούς προς τον Ελληνισμό.
Καθώς επικεντρωνόμαστε πλέον στην επόμενη μέρα, προσπαθώντας να διδαχτούμε όσα περισσότερα μπορούμε από την εμπειρία αυτή, αναλογιζόμαστε και αυτά που ανέφερε ο Σεφέρης στην ομιλία του, κατά τη διάρκεια της τελετής βράβευσης του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το Δεκέμβριο του 1963: «σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται» (Σεφέρης, 1963). Αναμφίβολα, μέσα από αυτή τη δυσάρεστη εμπειρία έχουμε διδαχτεί τουλάχιστον τα εξής:
Ποια όμως είναι τα άλλα πολύπλοκα προβλήματα που ταλανίζουν το παγκόσμιο;
Σίγουρα προβλήματα υπάρχουν πολλά. Κάποια μάλιστα από τα πολύ σημαντικά και παγκόσμια προβλήματα υποβόσκουν, έχοντας ήδη προειδοποιήσει τόσο για την πολυπλοκότητα τους, όσο και για τις μεγάλες μελλοντικές επιπτώσεις που θα επιφέρει η μη επίλυση τους και τις προεκτάσεις που συνδέονται με τις επιπτώσεις αυτές. Πρόσφατα εξάλλου για παράδειγμα, σε διεθνή έρευνα ευρείας κλίμακας για λογαριασμό του BBC, σε όλες ανεξαιρέτως τις χώρες στις οποίες διεξάχθηκε η έρευνα, οι συμμετέχοντες δήλωσαν με ποσοστό από περίπου 60% μέχρι και πέραν του 80% πως θεωρούν το παγκόσμιο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, μεγαλύτερου κινδύνου από το πρόβλημα της τρέχουσας πανδημίας του COVID-19 (BBC, 2020).
Το 2015, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) κατέγραψε 17 στόχους τους οποίους ονόμασε 17 Στόχους της Αειφόρου Ανάπτυξης / 17 SustainableDevelopmentGoals ή 17 SDG’s (United Nations, 2015). Οι στόχοι αυτοί με τη σειρά τους περιλαμβάνουν 169 υπό-στόχους. Μέσω της προσπάθειας για επίτευξη των στόχων και των υπό-στόχων αυτών, εξασφαλίζεται η προσπάθεια για επίλυση πολλών, πολυσύνθετων, εξαιρετικά σημαντικών παγκόσμιων προβλημάτων. Μονόδρομος αποτελεί η ένωση δυνάμεων διαφορετικού αντικειμένου επιστημόνων και ατόμων που κατανοούν σε βάθος την πλατιά έννοια της Αειφόρου Ανάπτυξης, δηλαδή το τρίπτυχο Κοινωνική Ανάπτυξη - Περιβαλλοντική Ανάπτυξη - Οικονομική Ανάπτυξη, ώστε να υποβοηθηθεί η κατανόηση των διαφορετικών πτυχών και παραμέτρων των προβλημάτων. Αυτή η πολύ-επιστημονική προσέγγιση, θα προσδώσει την απαραίτητη δυναμική, μέσω της δύναμης της συνέργειας και τελικά θα δημιουργήσει τη στρατηγική για την επίτευξη του καθενός στόχου ξεχωριστά.
Πως όμως μπορεί να εμφυτευθεί η πολύ-επιστημονική προσέγγιση στην κοινωνία; Με ποιο τρόπο μπορεί να επηρεαστεί ο τρόπος σκέψης και λειτουργίας των ατόμων και κατ’ επέκταση των ιδιωτικών και δημόσιων οργανισμών;
Η πρώτη απάντηση δίνεται μέσα από τη λέξη «Εκπαίδευση». Μέσω των μαθημάτων αλλά και γενικότερα μέσω της κοινότητας μάθησης, μεταφέρονται οι έννοιες και οι απαραίτητες δεξιότητες στους εκπαιδευόμενους, ώστε αργότερα να λάβουν ηγετικούς ρόλους στον οραματισμό και στο σχεδιασμό της αλλαγής. Εξάλλου, ο Κομφούκιος είχε πει κάποτε, «αν σκέφτεσαι για έναν χρόνο, φύτεψε έναν σπόρο, αν σκέφτεσαι για δέκα χρόνια φύτεψε ένα δέντρο, αν σκέφτεσαι για 100 χρόνια, δίδαξε ανθρώπους».
Εύστοχα ο Ronald Barnett στο βιβλίο του «The Limits of Competence: Knowledge, Higher Education and Society» (1994), αναφέρει πως οι τρεις δυνάμεις, Γνώση - Ανώτατη Εκπαίδευση - Κοινωνία, σχηματίζουν ένα τρίγωνο που ονομάζεται το τρίγωνο της γνώσης. Το τρίγωνο αυτό ουσιαστικά επεξηγεί την απόλυτη σύνδεση και αλληλεξάρτηση των τριών αυτών δυνάμεων για να είναι εφικτή η δημιουργία της καινοτόμου γνώσης και η μεταφορά της στην κοινωνία, προς όφελος όλης της κοινωνίας. Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, ως εκκολαπτήρια της καινοτόμου γνώσης η οποία προκύπτει από την έρευνα του ακαδημαϊκού προσωπικού, μεταφέρουν τη γνώση αυτή προς τη νέα γενιά επιστημόνων (τους φοιτητές) αλλά και προς άλλους φορείς της κοινωνίας και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εφαρμογή νέων μεθόδων και πρακτικών που επιλύουν δυσεπίλυτα πολύπλοκα προβλήματα, αυξάνουν την παραγωγικότητα, βελτιώνουν την ποιότητα και επιφέρουν ανάπτυξη. Θα μπορούσε να σημειωθεί ως πολύ θετικό βήμα εάν οι φοιτητές για παράδειγμα της Διοίκησης Επιχειρήσεων, είχαν πρόσβαση σε ένα πολύ-επιστημονικό κέντρο στο οποίο θα μπορούσαν, στα πλαίσια συγκεκριμένων μαθημάτων τα οποία περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα σπουδών τους, να μεταφέρουν μια επιχειρηματική ιδέα για να τη συζητήσουν και να την αναπτύξουν μαζί με άλλους φοιτητές με διαφορετικό επιστημονικό υπόβαθρο, υποβοηθούμενοι, όπου κρίνεται απαραίτητο και από ακαδημαϊκό προσωπικό από διάφορους επιστημονικούς κλάδους. Αν η πολύ-επιστημονική προσέγγιση μεταλαμπαδεύεται στους διδασκόμενους, τότε ενδεχομένως να ενθαρρύνονται οι διδασκόμενοι να εξερευνήσουν έννοιες από διαφορετικές επιστήμες και να αποκτήσουν όλες τις απαιτούμενες γνώσεις, μια σφαιρική αντίληψη, για να προσπαθήσουν να επιλύσουν τα πολυσύνθετα προβλήματα. Αυτή ακριβώς η πολύ-επιστημονικότητα, ως βασικό συστατικό της Αειφόρου Ανάπτυξης, αποτελεί και το μυστικό όπλο για την καταπολέμηση των μεγάλων άλυτων παγκόσμιων προβλημάτων όπως η πείνα, ο αναλφαβητισμός, η κλιματική αλλαγή, οι ανισότητες και η φτώχια, η εξάλειψη των οποίων αποτελεί στόχους που περιλαμβάνονται στους προαναφερθέντες 17 στόχους της Αειφόρου Ανάπτυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Δεδομένου πως τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα δημιουργήθηκαν για να συνεισφέρουν στην κοινωνία, το επίκεντρο των ενεργειών τους θα πρέπει να είναι ο άνθρωπος. Η καινοτόμος γνώση θα πρέπει να μεταφέρεται προς την κοινωνία μέσω των οργανωμένων δράσεων του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος, ώστε να εκπληρωθεί ο κοινωνικός ρόλος του, ο οποίος αποτελεί και τον κυριότερο σκοπό ύπαρξης του.
Έχοντας υπόψη πως τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα διοικούνται και οργανώνονται από ανθρώπους, το βάρος της ευθύνης, καταλήγει σε αυτούς. Όπως εύστοχα σημείωσε ο Stephen Jay Gould, «στους ανθρώπους έχει δοθεί η νοημοσύνη και ως εκ τούτου, έχουν την ευθύνη να διαφυλάξουν τη συνέχεια της ζωής στον ανθρώπινο πλανήτη. Μπορεί να μην το ζήτησαν αλλά έχουν πάρει το ρόλο αυτό. Μπορεί να μην είναι κατάλληλοι, αλλά θα πρέπει να το προσπαθήσουν» (Gould, 1987).
*Προϊστάμενος Γραφείου Σχολής Μοριακής Ιατρικής Κύπρου, Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου
Υποψήφιος Διδάκτορας στην Εφαρμογή της Αειφόρου Ανάπτυξης στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα
ΜέλοςτουAdvisory Council τουδιεθνούςοργανισμούAssociation for the Advancement of Sustainability in Higher Education (A.A.S.H.E.)
marinosv@cing.ac.cy)
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΣΧΑΛΗΣ:
May 10, 2020 at 10:44 PM
ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ!
Αλέξανδρος Κωστόπουλος:
May 11, 2020 at 11:17 PM
Εξαιρετικό άρθρο! Με δύο λέξεις : Responsibility reframes our world.