Digital citizenship and media literacy - Sharing the responsibility
Το ταξίδι μου στο Ελσίνκι τον περασμένο Σεπτέμβριο, στο πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος Erasmus+ ΚΑ1 με τίτλο «Ψηφιακή Ιθαγένεια και Παιδεία Μέσων Επικοινωνίας: Μοιραζόμαστε την Ευθύνη», αποτέλεσε κάτι περισσότερο από μια απλή εκπαιδευτική εμπειρία. Ήταν μια εσωτερική διαδρομή, μια ευκαιρία για βαθύ αναστοχασμό, ένα ζωντανό εργαστήρι σκέψης, συναισθήματος και αξιών. Σε μια εποχή που η ψηφιακή τεχνολογία τείνει να κυριαρχεί και ταυτόχρονα να αποπροσανατολίζει, εκείνη η εβδομάδα αποτέλεσε για μένα έναν τρόπο να βρω ξανά την ισορροπία. Ισορροπία ανάμεσα στο καινούργιο και το διαχρονικό, στο αναγκαίο και το ουσιαστικό, στο εργαλείο και τον σκοπό. Η λέξη αυτή αναδύθηκε μέσα μου ξανά και ξανά, όχι μόνο ως έννοια παιδαγωγική αλλά ως στάση ζωής. Πώς διδάσκουμε στα παιδιά να ισορροπούν ανάμεσα στην πληροφορία και τον θόρυβο; Πώς θυμίζουμε στους εαυτούς μας ότι δεν χρειάζεται να τα προλάβουμε όλα, αλλά να επιλέγουμε αυτά που έχουν νόημα;
Δεν ήταν ένα σεμινάριο στο οποίο «πήγα», αλλά ένας χώρος στον οποίο βρέθηκα αληθινά παρών. Από την πρώτη κιόλας στιγμή, μέσα από ένα δημιουργικό ξεκίνημα με LEGO, ένιωσα πως αυτό που θα ζούσαμε ήταν κάτι βιωματικό. Όταν μας ζητήθηκε να «κατασκευάσουμε» με τουβλάκια τη δική μας άποψη για την ψηφιακή ιθαγένεια (digital citizenship), συνειδητοποίησα ότι η παιδεία δεν έχει πάντα την ανάγκη για ορισμούς. Χρειάζεται εικόνες, κίνηση, αφήγηση, έκφραση. Εκεί, μέσα από τα χρώματα και τις κατασκευές, βρήκα τη δική μου θέση ανάμεσα στην τεχνολογία και τον άνθρωπο, ανάμεσα στην ταχύτητα του ψηφιακού κόσμου και την ανάγκη μας να σταθούμε για λίγο, να παρατηρήσουμε και να συνδεθούμε ουσιαστικά.
Συζητήσαμε για την ιδιωτικότητα στο διαδίκτυο, την περιβόητη δέσμη κανόνων GDPR, για το ψηφιακό αποτύπωμα, την ψηφιακή εξάρτηση, τις ψευδείς ειδήσεις (fake news), την παραπληροφόρηση και ασφαλώς την τεχνητή νοημοσύνη. Μα πάνω απ’ όλα μιλήσαμε για παιδιά. Παιδιά που μεγαλώνουν σε έναν κόσμο που αλλάζει, που συνδέονται χωρίς να συναντιούνται, που ξέρουν να πατούν κουμπιά αλλά δεν ξέρουν πάντα να ξεχωρίζουν την αλήθεια από την ψευδαίσθηση. «Theinternetmayknowyoubetterthanyouknowyourself!» Διαβάζοντας τη δήλωση αυτή στην οθόνη της αίθουσας διδασκαλίας, το ενδεχόμενο να ισχύει κάτι τέτοιο με είχε συγκλονίσει! Και τότε τέθηκε το πιο σημαντικό ερώτημα: πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να διαμορφώσουν ταυτότητα και άποψη μέσα σε αυτό το ιδιαίτερο και χαώδες περιβάλλον; Πώς μπορούμε να τους μιλήσουμε για την ευθύνη του ψηφιακού αποτυπώματος που αφήνουν; Αναπόφευκτα κάθε τους ανάρτηση, «like» ή σχόλιο χτίζει αργά και αθόρυβα την εικόνα τους στον ψηφιακό κόσμο - συχνά πολύ πριν χτίσουν την εικόνα τους στον πραγματικό! Το ψηφιακό αποτύπωμα δεν είναι απλά ένας τεχνικός όρος. Είναι ένας καθρέφτης του εαυτού μας, όταν νομίζουμε ότι κανείς δεν μας βλέπει. Κι αυτό, για έναν παιδαγωγό, είναι μια τεράστια πρόκληση μα και ιερή ευθύνη.
Δεν έμαθα απαντήσεις. Έμαθα να θέτω καλύτερες ερωτήσεις. Και έμαθα ότι το μεγαλύτερο μας εργαλείο δεν είναι καμία εφαρμογή. Είναι το ανθρώπινο βλέμμα, η προσοχή, η πρόθεση. Είναι ο χρόνος που αφιερώνουμε στα παιδιά όχι για να τα προστατεύσουμε απλώς από την τεχνολογία, αλλά για να τα μάθουμε να συνυπάρχουν μαζί της με υπευθυνότητα, ευγένεια και κριτική σκέψη.
Στο τελευταίο μέρος του σεμιναρίου ασχοληθήκαμε με την τεχνητή νοημοσύνη. Εκεί αναδύθηκε ένα από τα πιο ελπιδοφόρα μηνύματα όλης της εμπειρίας: ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα αντικαταστήσει ποτέ έναν σπουδαίο δάσκαλο. Μπορεί όμως να τον εμπνεύσει, να τον υποστηρίξει, να τον βοηθήσει να φτάσει πιο κοντά σε κάθε παιδί υπό τον απαράβατο όρο να παραμείνει ανθρώπινος, συνδεδεμένος και… ξύπνιος!
Πλέον, νιώθω πως αυτή η εμπειρία με άλλαξε. Με ηρέμησε. Με ενδυνάμωσε. Μου υπενθύμισε ότι ο ρόλος μας είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν του διδάσκοντα. Είμαστε συνοδοιπόροι, καθοδηγητές, πρότυπα. Μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, έχουμε μία σταθερά: την ισορροπία. Και όχι, δεν πρόκειται για στάση ουδετερότητας αλλά για στάση ευθύνης. Η ισορροπία, όπως την έχω πια αποτυπώσει στο μυαλό μου, ενεργεί ως ρυθμιστής ανάμεσα στην τεχνολογία και την ανθρωπιά, ανάμεσα στην καινοτομία και τις αξίες, ανάμεσα στη γνώση και τη σοφία. Γιατί στο τέλος της ημέρας, ο κόσμος χρειάζεται ανθρώπους που να γνωρίζουν πώς να είναι άνθρωποι - ακόμη και… ή κυρίως… στο διαδίκτυο.
Συγγραφή: Κυριάκος Πετούσης,
εκπαιδευτικός στο ΚΑ΄ Δημοτικό Λεμεσού
