Ψηφιακός μετασχηματισμός: νέα κατεύθυνση στην εκπαιδευτική διοίκηση

ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ-ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΥ*  

Η εκπαιδευτική διοίκηση είναι προσανατολισμένη στην παραγωγή μάθησης και η μάθηση είναι αποτελεσματική όταν οι διαδικασίες που την παράγουν δεν είναι στατικές, αλλά προσαρμόζονται στις εξελίξεις και απαιτήσεις της εποχής. Στην ψηφιακή εποχή του 21^ου αιώνα, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, ως απαίτηση της εποχής, έχει τη δύναμη να ενισχύσει τη διαδικασία μάθησης μέσα από τη δημιουργία μικτής μαθησιακής εμπειρίας. Η μικτή μαθησιακή εμπειρία συνδυάζει παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας με τις νέες τεχνολογίες. Η έξυπνη ένταξη των νέων τεχνολογιών στην παραδοσιακή τάξη μπορεί να ενδυναμώσει τη διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης και να μεγιστοποιήσει τα μαθησιακά αποτελέσματα. Το παρόν άρθρο προσπαθεί, αφού συζητήσει την έννοια ‘ψηφιακός μετασχηματισμός’, να εξετάσει πώς ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να βελτιώσει τα μαθησιακά αποτελέσματα και πώς η εκπαιδευτική διοίκηση μπορεί να προάγει τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Η απάντηση των συγκεκριμένων ερωτημάτων συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός μοντέλου ψηφιακού μετασχηματισμού το οποίο δίνει νέα κατεύθυνση στην εκπαιδευτική διοίκηση (Σχήμα 1, σελ., 8).  

Ψηφιακός μετασχηματισμός

Ψηφιακός μετασχηματισμός είναι η διαδικασία κατά την οποία οι ψηφιακές τεχνολογίες χρησιμοποιούνται, για να δημιουργήσουν ή να τροποποιήσουν και βελτιώσουν τις πρακτικές που εφαρμόζονται σε ένα οργανισμό (όπως το σχολείο), την κουλτούρα και τις εμπειρίες των ανθρώπων που εργάζονται στον οργανισμό, ώστε οι πρακτικές, η κουλτούρα και οι εμπειρίες να ανταποκρίνονται στις ραγδαίες εξελίξεις. Η συγκεκριμένη διαδικασία ενέχει την επανεξέταση των διοικητικών και διδακτικών πρακτικών/διαδικασιών της σχολικής μονάδας με γνώμονα την ψηφιακή τεχνολογία. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός διαφαίνεται μέσα από τις επιρροές που έχει η μετάβαση από τις πρακτικές αναλογίας στις πρακτικές ψηφιοποίησης.

Η αναλογία αφορά στον παραδοσιακό τρόπο υλοποίησης των διαδικασιών που συμβαίνουν στη σχολική μονάδα και η ψηφιοποίηση αναφέρεται στην απλοποίηση και βελτίωση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών με εργαλείο την ψηφιακή τεχνολογία. Για παράδειγμα, η μετατόπιση από τα χειρόγραφα έντυπα και την εκτύπωσή τους (πρακτική αναλογίας) στο ψηφιακό υλικό και την καταχώρησή του σε ψηφιακά αρχεία (ψηφιοποίηση) αποτελεί μετασχηματιστική επιρροή της ψηφιακής τεχνολογίας, η οποία (επιρροή), ανάμεσα σε άλλα, μειώνει το κόστος της εκτύπωσης. Η μετάβαση από την πραγματοποίηση των εγγραφών των μαθητών με τη φυσική παρουσία των γονέων/κηδεμόνων στο σχολείο στην ηλεκτρονική εγγραφή τους αποτελεί ψηφιακό μετασχηματισμό, ο οποίος διασφαλίζει χρόνο και προφυλάσσει από επιπτώσεις πανδημίας (π.χ. πανδημία covid19). Η μετακίνηση από την παραδοσιακή τάξη στη διαδικτυακή τάξη της εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης και η δυνατότητα χρήσης, μέσω του διαδικτύου, πολύμορφου εκπαιδευτικού υλικού (κείμενο, ήχος, εικόνα, παρουσίαση, video) κατά τη διάρκεια του μαθήματος αποτελούν ψηφιακό μετασχηματισμό. 

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός επιφέρει αλλαγή. Η αλλαγή δεν αναφέρεται απλά στη χρήση της τεχνολογίας, αλλά στη δεξιότητα του ανθρώπινου δυναμικού του οργανισμού να προσαρμόζεται στην αλλαγή με εργαλείο την έξυπνη χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας. Η προσαρμογή στην αλλαγή αφορά στον άνθρωπο, τις γνώσεις, τις δεξιότητές του, τις στάσεις, συμπεριφορές και αξίες του κι αφού τα μαθησιακά αποτελέσματα αφορούν στους συγκεκριμένους πόρους (γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις, συμπεριφορές, αξίες), ακολουθεί συζήτηση για το πώς ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων.

Πώς ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να βελτιώσει τα μαθησιακά αποτελέσματα;

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων μέσα από τον γλωσσικό και ψηφιακό γραμματισμό, δυο αλληλένδετα είδη γραμματισμού τα οποία προάγουν την ανάπτυξη του ατόμου.

Ο γλωσσικός γραμματισμός εστιάζει στον λόγο (γραπτό και προφορικό) και τη γλώσσα, τα εργαλεία με τα οποία ο άνθρωπος εξωτερικεύει τις σκέψεις και αντιλήψεις του και περνά μηνύματα στους άλλους ανθρώπους στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης, η οποία είναι αποτελεσματική όταν στηρίζεται στην αλληλεπίδραση. Η κοινωνική αλληλεπίδραση αναπτύσσεται μεταξύ των ατόμων μέσω της φυσικής παρουσίας, αλλά και διαδικτυακά μέσω της τεχνολογίας.

Προσθέτοντας τη διαδικτυακή επικοινωνία στην κοινωνική επαφή, η ψηφιακή τεχνολογία  προάγει τη διεθνή μέθεξη, η οποία ενέχει την αποδοχή στην πολυμορφία του ανθρώπινου είδους. Η διεθνής επικοινωνία ανοίγει τους ορίζοντες του πνεύματος των μαθητών διευρύνοντας τις αντιλήψεις που στηρίζονται σε εθνικά συστήματα και υπηρετεί την αποστολή της εκπαίδευσης: τα παιδιά να κατανοήσουν και να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα του τρόπου ζωής και των πεποιθήσεων και αντιλήψεων των ανθρώπων (UNESCO, 2002). Ο γλωσσικός γραμματισμός εξελίσσεται όσο το επίπεδο μαθησιακής επίδοσης του παιδιού αναπτύσσεται.

Η μαθησιακή επίδοση αυξάνεται όταν η τεχνολογία χρησιμοποιείται για να ενισχύσει τον γλωσσικό γραμματισμό που αναπτύσσεται μέσω ποικίλων μεθόδων διδασκαλίας (διαλεκτική, ερμηνευτική, επαγωγική, συνεργατική) προάγοντας τον ψηφιακό γραμματισμό. Ο ψηφιακός γραμματισμός ορίζεται ως η δεξιότητα κατανόησης και χρήσης μιας πληροφορίας, η οποία προέρχεται από διαφορετικές πηγές στον ηλεκτρονικό υπολογιστή,  με πολλαπλούς τρόπους και σε ποικίλα περιβάλλοντα (Gilster, 1997), δεξιότητα απαραίτητη για να μπορεί το άτομο να ζει, να μαθαίνει και να εργάζεται στην ψηφιακή κοινωνία (JISC, 2014). Ο ψηφιακός γραμματισμός συμβάλλει στην ψηφιακή εξέλιξη του ατόμου, εξέλιξη που του επιτρέπει να διαχειρίζεται την πληροφορία, να δημιουργεί από την πληροφορία νέες ιδέες και να χρησιμοποιεί την τεχνολογία για την επίτευξη στρατηγικών στόχων (Press, Arumugam and Ashford-Rowe, 2019).

Η αποτελεσματική διαχείριση της πληροφορίας, η οικοδόμηση νέων ιδεών και η επίτευξη στρατηγικών στόχων μπορούν να επιτευχθούν όταν οι μαθητές αναπτύσσουν τις γνώσεις και κριτικές τους δεξιότητες μέσα από τη χρήση της τεχνολογίας και μέσα από πρακτικές κατανόησης και αξιοποίησης της ψηφιακής πληροφορίας. Η χρήση της τεχνολογίας και οι συγκεκριμένες πρακτικές παραπέμπουν στους δείκτες επάρκειας, τις δράσεις που ο εκπαιδευτικός οργανώνει σε κάθε μαθησιακή διαδικασία με σκοπό την επίτευξη των δεικτών επιτυχίας που έχει ορίσει για κάθε μάθημα.

Για παράδειγμα, αν ως δείκτης επιτυχίας σε ένα μάθημα έχει οριστεί η κατανόηση του τρόπου έρευνας της πραγματικότητας ενός κοινωνικού φαινομένου μέσω της βιβλιογραφίας, ο εκπαιδευτικός, στο πλαίσιο σχεδιασμού των δεικτών επάρκειας, μπορεί να εμπλέξει τους μαθητές σε δραστηριότητα διερεύνησης του ορισμού του κοινωνικού φαινομένου μέσα από ασφαλείς διαδικτυακές πηγές. Στη συνέχεια, ο εκπαιδευτικός μπορεί να καθοδηγήσει τα παιδιά στη μελέτη του ορισμού με σκοπό την κατανόηση και στη συσχέτισή του με κοινωνικές αντιλήψεις ή/και έννοιες/ιδέες, οι οποίες αναφύονται μέσα από τον ορισμό.

Η μελέτη και κατανόηση των συσχετίσεων διεγείρει την κριτική σκέψη. Ενώ, κατά τη διαδικασία της συσχέτισης, τα παιδιά σκέφτονται το ‘γιατί’ και το πώς’ της κοινωνικής πραγματικότητας του φαινομένου που μελετούν, αρχίζουν να σχηματίζουν τη δική τους θέση και να τη στηρίζουν με επιχειρήματα, τα οποία μπορεί να πηγάζουν από τη βιβλιογραφία ή/και από εμπειρίες στην προσωπική τους ζωή. Η διαδικασία διερεύνησης, μελέτης/κατανόησης και συσχέτισης ανοίγει τον δρόμο για τη δημιουργία νέας γνώσης. Όταν η νέα γνώση εσωτερικεύεται από το άτομο, γίνεται δηλαδή δική του και μετασχηματίζεται σε αξία, τότε  μπορεί να κατευθύνει στην αναθεώρηση πεποιθήσεων και τη διαμόρφωση αξιών και στάσεων ζωής και, επομένως,  στην εξατομικευμένη μάθηση.

Η ψηφιακή τεχνολογία και η ένταξή της στη μαθησιακή διαδικασία μπορεί να αποτελέσει σημαντικό μέσο προς την εξατομικευμένη μάθηση, η οποία ανταποκρίνεται στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τις ιδιαίτερες κλίσεις των παιδιών. Η εξατομικευμένη μάθηση προϋποθέτει την αναθεώρηση των διδακτικών πρακτικών. Η αναθεώρηση του τι και πώς οι εκπαιδευτικοί διδάσκουν, ώστε τα παιδιά να μαθαίνουν σε εξατομικευμένο επίπεδο με εργαλείο τις νέες τεχνολογίες, αποτελεί ψηφιακό μετασχηματισμό. Η χρήση των νέων τεχνολογιών μετασχηματίζει τις παραδοσιακές συνταγές διδασκαλίας, μάθησης, ανάπτυξης δεξιοτήτων. αναλυτικού προγράμματος και αξιολόγησης σε μαθητοκεντρικές διδακτικές προσεγγίσεις οι οποίες επιτρέπουν σε κάθε παιδί να αναπτύξει το δημιουργικό του δυναμικό (Hopkins, 2007). Το κλειδί για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της σχολικής μονάδας είναι η εκπαιδευτική διοίκηση.

Πώς η εκπαιδευτική διοίκηση μπορεί να προάγει τον ψηφιακό μετασχηματισμό;

Η εκπαιδευτική διοίκηση έχει τη δυναμική να προάγει τον ψηφιακό μετασχηματισμό μέσα από τη στρατηγική ηγεσία, η οποία, στην περίπτωση της ψηφιοποίησης, αφορά στην ψηφιακή επάρκεια του Διευθυντή της σχολικής μονάδας και τις ψηφιακές του δεξιότητες. Ο στρατηγικός Διευθυντής στηρίζει και ενθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς στη χρήση των νέων τεχνολογιών και συμβάλλει στην ψηφιακή τους ανάπτυξη και έχει τις δεξιότητες να χρησιμοποιεί ψηφιακές πρακτικές ως λύσεις σε προβλήματα (Marell-Olsson and Bergstrom, 2018). Ο στρατηγικός ηγέτης μπορεί να προσαρμόσει τις ψηφιακές λύσεις στις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών, ώστε οι ευκαιρίες που η ψηφιοποίηση προσφέρει να συμβάλλουν στη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων και να αυξάνουν τη μαθησιακή επίτευξη.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της σχολικής μονάδας απευθύνεται σε Διευθυντές οι οποίοι θέλουν συνεχώς να μαθαίνουν και να εξελίσσονται κι όταν παίρνουν αποφάσεις που αφορούν στις νέες τεχνολογίες, έχουν στο επίκεντρο της σκέψης τους μαθητές ως αυριανούς πολίτες της ψηφιακής κοινωνίας. Ο συγκεκριμένος μετασχηματισμός απαιτεί Διευθυντές οι οποίοι αποτελούν πρότυπα, γιατί πειραματίζονται με καινοτόμες στρατηγικές που ανταποκρίνονται στην ένταξη της ψηφιακής τεχνολογίας στις διαδικασίες που συμβαίνουν στη σχολική μονάδα (McGarr and Kearney, 2009).

Έρευνες έχουν δείξει πως η στάση των Διευθυντών προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό επηρεάζει τη στάση που διαμορφώνουν οι εκπαιδευτικοί προς την ψηφιακή τεχνολογία, αλλά και την ψυχολογία των ίδιων (των Διευθυντών). Συγκεκριμένα, η αντίληψη των εκπαιδευτικών για τη χρησιμότητα των ηλεκτρονικών υπολογιστών και τη συχνότητα χρήσης τους στο σχολείο σχετίζεται με τις εμπειρίες που έχουν με Διευθυντές οι οποίοι υποστηρίζουν και προάγουν τις τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας (Hatlevik and Arnseth, 2012). Ακόμη, ο βαθμός που οι Διευθυντές εκλαμβάνουν τον εαυτό τους ως άτομα με ψηφιακές δεξιότητες σχετίζεται με τον βαθμό της ψυχολογικής τους ευεξίας (Zeike, Bradbure, Lindert and Pfa, 2019).

Η ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων των Διευθυντών είναι αλληλένδετη με την ψηφιακή ηγεσία. Η ψηφιακή ηγεσία έχει οριστεί ως ‘η ικανότητα των ηγετών να δημιουργούν ένα ξεκάθαρο όραμα αναφορικά στη διαδικασία ψηφιοποίησης και η δεξιότητά τους να εφαρμόζουν στρατηγικές για την υλοποίησή του’ (Larjovuori et al., 2016, p. 1144). Το όραμα του ψηφιακού ηγέτη να επιφέρει αλλαγές βελτίωσης στις διαδικασίες και πρακτικές της σχολικής μονάδας ενέχει την ικανότητά του να εμπνέει τους συνεργάτες του να πιστέψουν στο όραμά του, γιατί μόνο τότε θα ενεργοποιηθούν προς την επίτευξή του, ώστε να επέλθει ο ψηφιακός μετασχηματισμός. Ανάμεσα στις στρατηγικές που μπορούν να συμβάλουν στην πραγμάτωση του οράματος είναι η στρατηγική επικοινωνίας και η στρατηγική καινοτομίας.

Η στρατηγική επικοινωνίας χτίζει γέφυρες κοινωνικής επαφής, μέσα από τις οποίες αναπτύσσονται πρακτικές ανταλλαγής απόψεων μεταξύ του Διευθυντή και του προσωπικού του σχολείου και πρακτικές ανατροφοδότησης. Η αποτελεσματική επικοινωνία είναι αμφίδρομη και διαμορφώνεται από την αρχή της σχολικής χρονιάς με διαδικασίες όπως: ο ορισμός του οράματος της σχολικής μονάδας και ο σχεδιασμός στρατηγικών υλοποίησης του οράματος. Το όραμα αντανακλά τη μεγάλη εικόνα που επιθυμούμε να έχει το σχολείο μας βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα στο μέλλον και περιλαμβάνει την αποστολή του, η οποία εκφράζει τον σκοπό του οράματος, καθώς και τη διαμόρφωση των στόχων της σχολικής μονάδας. Οι στόχοι αποτελούν τον πυρήνα του σχεδίου δράσης βελτίωσης της σχολικής μονάδας, γιατί ορίζουν τις δράσεις της σχολικής μονάδας και την κατεύθυνση προς το όραμα. 

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να οριστεί ως ειδικός στόχος της σχολικής μονάδας. Οι στόχοι υπονοούν το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στην υφιστάμενη κατάσταση του σχολείου και την επιθυμητή και το χάσμα μπορεί να λειτουργήσει ως πρόκληση για ενεργοποίηση όλων των εμπλεκομένων προς την επίτευξη του οράματος. Το κλειδί για την ενεργοποίηση των εκπαιδευτικών είναι η Διεύθυνση του σχολείου η οποία ενδυναμώνει τους εκπαιδευτικούς κατά την πορεία προς το όραμα με εργαλείο τα εσωτερικά κίνητρα: αναγνώριση για την ενεργό εμπλοκή τους στην πορεία, επιβράβευση της συμβολής τους, σεβασμός στη διαφορετικότητα των ιδεών τους, ελευθερία έκφρασης σκέψης, αξιοποίηση ταλέντου και ιδιαίτερης κλίσης. Τα εσωτερικά κίνητρα παρακινούν τους εκπαιδευτικούς σε δράση και ενδυναμώνουν την επιθυμία τους για προσαρμογή στην αλλαγή (Konstantinides-Vladimirou, 2015).

Η στρατηγική καινοτομίας περιλαμβάνει τη μεγιστοποίηση της προσπάθειας δοκιμής και χρήσης των νέων τεχνολογιών, ώστε η προσαρμογή στην αλλαγή κι η ευελιξία να γίνουν συστατικά δημιουργίας του σχολείου ως ψηφιακού εργασιακού χώρου. Η ανοικτότητα στις πολλαπλές ευκαιρίες μάθησης που προσφέρει η τεχνολογία αποτελεί ευκαιρία για ανάπτυξη.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός προϋποθέτει ηγέτες οι οποίοι να έχουν ενώσει τα μέλη του οργανισμού με εργαλείο την ποιοτική και εποικοδομητική συνεργασία και να έχουν καλλιεργήσει ψηφιακή κουλτούρα η οποία κατευθύνει στην αλλαγή. Η ψηφιακή κουλτούρα δεν περιορίζεται στην καθημερινή χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας. Η ψηφιακή κουλτούρα αποτελεί τρόπο σκέψης ο οποίος ενέχει την αναγνώριση της αξίας της ψηφιοποίησης, την τάση για εξερεύνηση και το αίσθημα ικανοποίησης για τη διευκόλυνση των εργασιών μέσω των ψηφιακών εργαλείων. Ο συγκεκριμένος τρόπος σκέψης αναφέρεται, γενικότερα, στη διαμόρφωση θετικής αντίληψης για τη σχέση μεταξύ ψηφιακής τεχνολογίας και εκπαιδευτικών πρακτικών και καθορίζει την ψηφιακή ωριμότητα: τον βαθμό ετοιμότητας του οργανισμού για προσαρμογή στην αλλαγή.

Η ψηφιακή κουλτούρα και ψηφιακή ωριμότητα ανοίγουν τον δρόμο προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό, ο οποίος μπορεί να συμβάλει στη μεγιστοποίηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων μέσω του γλωσσικού και ψηφιακού γραμματισμού. Η Διεύθυνση του σχολείου μπορεί να αποτελέσει κλειδί στη διαμόρφωση υψηλού δείκτη ψηφιακής κουλτούρας και ψηφιακής ωριμότητας όταν, ανάμεσα σε άλλα, ακολουθεί στρατηγική και ψηφιακή ηγεσία και προάγει τον ψηφιακό μετασχηματισμό ο οποίος δίνει νέα κατεύθυνση στην εκπαιδευτική διοίκηση (Σχήμα 1).

Σχήμα 1: Μοντέλο ψηφιακού μετασχηματισμού: νέα κατεύθυνση στην εκπαιδευτική διοίκηση

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Gilster, P. (1997) Digital Literacy, New York: John Wiley & Sons.

Hatlevik, O. E. & Arnseth., H. C. (2012). ICT, Teaching and Leadership: How do Teachers Experience the Importance of ICT-Supportive School Leaders? Nordic Journal of Digital Literacy, 7(01), 55-69.

Kane, G. C. (2017) Digital maturity, not digital transformation.

https://sloanreview.mit.edu/article/digital-maturity-not-digital-transformation/ (8/9/2020)

Konstantinides-Vladimirou, K. (2015) Cypriot secondary school teachers’ professional life phases: a research-informed view of career-long motivation. International Journal of Multidisciplinary Comparative Studies, Volume 2, No. 1, 2015, pp. 33—55. (enclosed).

http://www.ijmcsjournal.org/CYPRIOT%20SECONDARY%20SCHOL%20TEACHERS’%20PROFESSIONAL%20LIFE%20PHASES%20IJMCS_April%202015.pdf  (1/9/2020)

Larjovuori, R.-L.; Bordi, L.; Mäkiniemi, J.-P.; Heikkilä-Tammi, K. The Role of Leadership and Employee Well-Being in Organizational Digitalization.

https://www.researchgate.net/profile/Milena_Jael_SilvaMorales/publication/308033532_Changes_in_the_intellectual_structure_of_service_

innovation_and_service_system_research_in_the_digital_age_a_bibliometric_analysis_from_1986_to_2015/links/5b1844000f7e9b68b4245425/Changes-in-the-intellectual-structure-of-service-innovation-andservice-system-research-in-the-digital-age-a-bibliometric-analysis-from-1986-to-2015.pdf#page=1153 (20/7/2019)

McGarr, O., & Kearney, G. (2009). The role of the teaching principal in promoting ICT use in small primary schools in Ireland. Technology, Pedagogy and Education, 18(1), 87-102.

Marell-Olsson, E. and Bergstrom, P. (2018) Digital transformation in

Swedish schools – Principals’ strategic leadership and organisation of tablet-based one-to-one computing initiatives. Seminar.net – International Journal of Media, Technology and Lifelong Learning, Vol. 14, No. 2.

Press, N., Arumugam, P.P. and Ashford-Rowe, K. (2019) Defining Digital Literacy: A Case Study of Australian Universities. ASCILITE 2019 Singapore University of Social Sciences.

UNESCO (2002) Εκπαίδευση: ο θησαυρός που κρύβει μέσα της. Αθήνα: Gutenberg.

Zeike, S., Bradbure, K., Lindert L. and Pfa,H. (2019) Digital Leadership Skills and Associations with Psychological Well-Being. International Journal of Environmental Research and Public Health, Vol. 16. 

*Επιθεωρήτρια Μέσης Εκπαίδευσης