ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ – ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΥ*
Εναλλακτική αξιολόγηση είναι οποιαδήποτε πρακτική αξιολόγησης της επίδοσης των μαθητών/μαθητριών συμπληρώνει την τελική/συγκριτική αξιολόγηση, η οποία ανταποκρίνεται στη γραπτή αξιολόγηση, π.χ. εξετάσεις, διαγωνίσματα. Στην κοινωνική πραγματικότητα της εκπαίδευσης του σύγχρονου κόσμου, η εναλλακτική αξιολόγηση αποτελεί σημαντική πρακτική αξιολόγησης, γιατί είναι προσανατολισμένη στη βελτίωση της σχολικής επίδοσης και της διδασκαλίας.
Η εναλλακτική αξιολόγηση αποτελεί διαδικασία αποτίμησης του βαθμού στον οποίο οι μαθητές και μαθήτριες έχουν, μέχρι το τέλος του μαθήματος, κατακτήσει τα μαθησιακά αποτελέσματα που ορίζει ο σκοπός και οι στόχοι του μαθήματος. Τα μαθησιακά αποτελέσματα είναι γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις, συμπεριφορές και αξίες και ο βαθμός ανάπτυξής τους ορίζει τον δείκτη επίδοσης των μαθητών και μαθητριών. Η αποτίμηση του βαθμού κατάκτησης των αναμενόμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων στοχεύει στη βελτίωση της επίδοσης των μαθητών/μαθητριών μέσω της βελτίωσης των διδακτικών πρακτικών των εκπαιδευτικών. Ο συγκεκριμένος στόχος αποκαλύπτει τη στενή σχέση σύνδεσης μεταξύ διδασκαλίας και αξιολόγησης και ορίζει την εναλλακτική αξιολόγηση ως Διαμορφωτική αξιολόγηση.
Η Διαμορφωτική αξιολόγηση χρησιμοποιεί την ανατροφοδότηση ως εργαλείο βελτίωσης της σχολικής επίδοσης και της διδασκαλίας. Οι εκπαιδευτικοί αξιοποιούν την ανατροφοδότηση που λεκτικά ή μη λεκτικά παίρνουν από τους μαθητές/τις μαθήτριες κατά τη μαθησιακή διαδικασία, για να βελτιώσουν τις διδακτικές τους πρακτικές, ώστε οι μαθητές/μαθήτριες να μαθαίνουν και να αναπτύσσονται πιο αποτελεσματικά. Μέσα από την ανατροφοδότηση εντοπίζουν, για παράδειγμα, γνωστικές ελλείψεις ή κοινωνικές δυσκολίες και επαναδιδάσκουν ή επανέρχονται με διαφοροποιημένες διδακτικές πρακτικές.
Η σχέση αλληλεξάρτησης διδασκαλίας και αξιολόγησης χαρακτηρίζει την εναλλακτική αξιολόγηση ως συνεχή διαδικασία ελέγχου της προόδου των παιδιών και καλεί τους εκπαιδευτικούς να λαμβάνουν υπόψη, για την αριθμητική αξιολόγηση των μαθητών/μαθητριών, πολλαπλούς παράγοντες, παρατηρήσιμους κατά τη μαθησιακή διαδικασία, όπως είναι η ενεργοποίηση των μαθητών/μαθητριών και συμμετοχικότητά τους, η εμπλοκή τους στις μαθησιακές δράσεις, η έκφραση άποψης και επιχειρηματολογία, η κριτική και αναλυτική τους σκέψη. Η ενίσχυση των συγκεκριμένων παραγόντων, καθώς και άλλων (π.χ. δημιουργικότητα, ανάπτυξη ταλέντου), εξαρτάται από το δημιουργικό δυναμικό των εκπαιδευτικών, την οργάνωση του μαθήματός τους, τον σχεδιασμό των μαθησιακών δράσεων, αλλά και τον βαθμό στον οποίο παρακινούν τα παιδιά να συμμετέχουν στο μάθημα. Ως συνεχής διαδικασία αξιολόγησης της επίδοσης των μαθητών/μαθητριών, η εναλλακτική αξιολόγηση μπορεί να έχει ποικίλες μορφές, όπως Συντρέχουσα αξιολόγηση, Περιγραφική αξιολόγηση και Αυθεντική αξιολόγηση.
Συντρέχουσα αξιολόγηση
Η Συντρέχουσα αξιολόγηση συμβαίνει κατά τη διάρκεια όλης της διαδικασίας διδασκαλίας και μάθησης στην τάξη. Στην πραγματικότητα, η αξιολόγηση τρέχει μαζί με τα στάδια του μαθήματος, από την αρχή μέχρι το τέλος. Με την έννοια αυτή, η όποια συμβολή των μαθητών/μαθητριών στη μαθησιακή διαδικασία μετρά. Η κάθε ιδέα, η κάθε προσπάθεια που οι μαθητές/μαθήτριες καταβάλλουν κατά τη διάρκεια του μαθήματος μετρά υπέρ τους.
Στο στάδιο του μαθήματος ‘Αφόρμηση’ στο νέο περιεχόμενο ή στη νέα γνώση, τα δεδομένα που εξωτερικεύονται από τους μαθητές/τις μαθήτριες μέσα από την πρακτική ανάκλησης προϋπάρχουσας γνώσης μπορούν να αξιολογούνται και η συγκεκριμένη αξιολόγηση μπορεί, ανάμεσα σε άλλα, να είναι Διαγνωστική. Τα εξωτερικευμένα ποιοτικά δεδομένα μέσα από τα οποία φαίνεται πώς οι μαθητές/μαθήτριες αντιλαμβάνονται το κοινωνικό φαινόμενο το οποίο θα διδαχτούν στη συνέχεια και οι εμπειρίες με τις οποίες το συσχετίζουν βοηθούν τους εκπαιδευτικούς να αναγνωρίσουν τι ήδη τα παιδιά γνωρίζουν και τι δεν γνωρίζουν για το συγκεκριμένο θέμα και πάνω σε αυτά τα δεδομένα κριτικά να κτίσουν τη νέα γνώση.
Περιγραφική αξιολόγηση
Στο στάδιο του μαθήματος ‘Ανάπτυξη’ της νέας γνώσης, η εναλλακτική αξιολόγηση μπορεί να έχει τη μορφή περιγραφικής αξιολόγησης. Η περιγραφική αξιολόγηση εστιάζει στη λεκτική αξιολόγηση των μαθητών/μαθητριών (Χαρίσης 2006α). Η λεκτική αξιολόγηση αποτελεί πρακτική αξιολόγησης ποιοτικών δεδομένων. Αξιολογείται η δεξιότητα των μαθητών/μαθητριών να εκφέρουν την άποψή τους, να συζητούν και να επικοινωνούν αποτελεσματικά, να διαχειρίζονται τον λόγο και μαζί τα συναισθήματά τους. Η δεξιότητά τους να συνεργάζονται, να σέβονται τις διαφορετικές αντιλήψεις και να χρησιμοποιούν τις διαφορετικές ιδέες που εκφράζονται κατά τη συζήτηση, για να δημιουργήσουν νέα γνώση.
Για τη δίκαιη αξιολόγηση των ποιοτικών δεδομένων είναι απαραίτητος ο καθορισμός αξιολογικών κριτηρίων. Καθορίζεται, δηλαδή, με ακρίβεια το τι αξιολογείται σε κάθε μαθησιακή δράση. Για παράδειγμα, αν οι μαθητές/μαθήτριες εμπλέκονται σε δραστηριότητα ερμηνείας ενός κοινωνικού φαινομένου, μπορούν να αξιολογούνται για την κριτική τους σκέψη, τους υποκειμενικούς συλλογικούς τους συνειρμούς και την εξωτερίκευση φαντασίας, άποψης και συναισθημάτων. Οι δραστηριότητες που προάγουν την ερμηνεία κοινωνικών φαινομένων συνδέονται με την κοινωνική πραγματικότητα της καθημερινής ζωής.
Αυθεντική αξιολόγηση
Σε συνθήκες της πραγματικής ζωής ανταποκρίνεται και η αυθεντική αξιολόγηση, η οποία κατευθύνεται από την ερώτηση: πώς η γνώση που αναπτύσσεται στην τάξη μπορεί να αξιοποιηθεί στην καθημερινότητα ή πώς η θεωρία μπορεί να μετασχηματιστεί σε πράξη; Όταν η γνώση συσχετίζεται με τον πραγματικό κόσμο και οι μαθητές/μαθήτριες μαθαίνουν να τη χρησιμοποιούν, για να λύσουν προβλήματα και να πάρουν αποφάσεις στην καθημερινή τους ζωή, η μάθηση είναι αυθεντική. Η αξιολόγηση του βαθμού στον οποίο μπορούν να εφαρμόσουν συγκεκριμένη γνώση σε δράσεις στη ζωή τους ορίζεται, επίσης, ως αυθεντική. Ακόμη, όταν η θεωρία που οι μαθητές/μαθήτριες μαθαίνουν ως τεχνική για την επίλυση συγκεκριμένου τύπου άσκησης, π.χ. Πολλαπλής επιλογής, Σωστού/Λάθους, εφαρμόζεται στην πράξη, τότε, επίσης, η μάθηση είναι αυθεντική, αφού ως γνώση, η θεωρία μετατρέπεται σε πρακτική επίλυσης άσκησης/προβλήματος. Η αυθεντική αξιολόγηση, στην περίπτωση αυτή, εκτιμά τον βαθμό επιτυχίας μετασχηματισμού της θεωρίας σε πράξη.
Με γνώμονα την αυθεντική μάθηση και αξιολόγηση, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δημιουργήσουν ρεαλιστικά σενάρια προβλημάτων, για τη λύση των οποίων εφαρμόζεται η γνώση που αναπτύσσεται στο μάθημα. Τα σενάρια μπορεί να έχουν τη μορφή μελέτης περίπτωσης ή άσκησης ανάληψης ρόλων. Σημαντικά κριτήρια αξιολόγησης στη μέθοδο σεναρίων λύσης προβλήματος είναι ο προσδιορισμός του προβλήματος, η συζήτηση υποθέσεων με σκοπό τον εντοπισμό των απειλών και κινδύνων, των ευκαιριών και συνεπειών και η λήψη απόφασης για την επίλυση του προβλήματος.
Οι μορφές εναλλακτικής αξιολόγησης ‘Συντρέχουσα’, ‘Περιγραφική’ και ‘Αυθεντική’ που συζητούνται στο παρόν κείμενο είναι αλληλένδετες. Τα παραδείγματα που δίνονται κατά τη συζήτησή τους είναι πολύ λίγα, για να εκφράσουν τη σπουδαιότητα της εναλλακτικής αξιολόγησης, η οποία, δίκαια αποσπά το μεγαλύτερο μέρος της αριθμητικής αξιολόγησης της γενικής επίδοσης και προόδου των μαθητών.
Οι εκπαιδευτικοί αποτελούν κλειδί για την επιτυχία της εναλλακτικής αξιολόγησης, όχι μόνο σε σχέση με την οργάνωση του μαθήματος, αλλά και σε σχέση με τα εσωτερικά τους κίνητρα. Όταν η αξιολόγηση των μαθητών/μαθητριών ανταποκρίνεται στα προσδοκώμενα, για κάθε μάθημα, μαθησιακά αποτελέσματα (οργάνωση) και γίνεται με συναίσθημα και με γνώμονα την ανάπτυξή των μαθητών/μαθητριών σε πολίτες με γνώσεις, ανεπτυγμένες δεξιότητες και αξίες, πολίτες ενεργούς και ενάρετους, τότε η αξιολογική διαδικασία αποτελεί παιδαγωγική πρακτική η οποία ενεργοποιεί τους μαθητές/τις μαθήτριες να βελτιώσουν το επίπεδο μάθησής τους.
Η ενεργοποίηση των μαθητών/μαθητριών για βελτίωση της προόδου τους γίνεται μέσω της ανατροφοδότησης. Η ανατροφοδότηση έχει τη δύναμη να κινητοποιεί τους μαθητές/τις μαθήτριες όταν περιλαμβάνει μορφές ενίσχυσης, όπως ενθάρρυνση, επιβράβευση και όταν έχει θετική επίδραση στην ανάπτυξη της προσωπικότητας τους. Η αξιολόγηση, τότε, αποτελεί παιδαγωγική πρακτική ενίσχυσης και ενδυνάμωσης της μάθησης.
*Επιθεωρήτρια Α’ Μέσης Εκπαίδευσης
Αναφορές
Χαρίσης Α. Ε. (2006α). Αξιολόγηση της Σχολικής Μάθησης. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.
