ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Οι αυτοτραυματισμοί αποτελούν μια συμπεριφορά που συχνά παρατηρείται στην εφηβεία και η οποία δικαιολογημένα τρομάζει τους γονείς. Αν και αρκετές φορές δεν φαίνεται να αποσκοπεί στην αυτοκτονία (Greydanus & Omar, 2017; Humphreys, Risner, Hicks & Moyer, 2015), αυτό το είδος αυτοτραυματισμών θεωρείται ριψοκίνδυνο αφού μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε θάνατο. Οι «χαρακιές» (cutting) είναι ένα είδος αυτοτραυματισμού όπου το άτομο χαράζει με αιχμηρά αντικείμενα μέρος του κορμιού του. Αν και είναι δύσκολο να κατανοήσουμε αυτή τη συμπεριφορά, φαίνεται πως αποτελεί μια μέθοδο μέσα από την οποία οι έφηβοι «ελέγχουν» ή «αποβάλλουν» την εσωτερική τους ένταση και συναισθηματική δυσκολία που μπορεί να βιώνουν τη δεδομένη στιγμή. Επίσης, αποτελεί φαινόμενο που τα τελευταία χρόνια σημειώνει αυξητική τάση, με πιο πιθανό αίτιο την προβολή του από τα μέσα δικτύωσης, που σε αρκετές περιπτώσεις εκλαμβάνεται από τα παιδιά ως μια «μόδα» συμπεριφοράς που πολλοί ακολουθούν (Moreno et al., 2016). Πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα αναφέρουν ότι αυτό το είδος αυτοτραυματισμών σήμερα παρατηρείται σε όλο και πιο νεαρές ηλικίες (11-12 χρ.) και ενώ παλαιότερα αποτελούσε συμπεριφορά που εκδηλωνόταν συχνότερα στα κορίτσια, πλέον την έχουν υιοθετήσει και τα αγόρια σε αρκετά υψηλό ποσοστό (Stone, DuBois, Dejesus, Rodgers & Rizzo, 2017).
Ψάχνοντας τα αίτια εμφάνισης αυτής της συμπεριφοράς, φαίνεται πως παιδιά με ιστορικό κακοποίησης, εκφοβισμού, έντονων ενδοοικογενειακών συγκρούσεων, με τελειομανής ή πιο ευαίσθητες προσωπικότητες, είναι πιο πιθανόν να την ακολουθήσουν, ενώ την ίδια στιγμή, συγκρίνοντας περιστατικά παιδιών που αυτοτραυματίζονται, παρατηρούμε μια γενικότερη αδυναμία στη διαχείριση των αρνητικών τους συναισθημάτων. Με άλλα λόγια, παιδιά τα οποία βιώνουν έντονα αρνητικά συναισθήματα και δεν γνωρίζουν ή δεν πιστεύουν σε άλλες μεθόδους διαχείρισης, ίσως να είναι πιο ευάλωτα ως προς τους αυτοτραυματισμούς (Gillies et al., 2018).
Εξετάζοντας καλύτερα τους αυτοτραυματισμούς, κατανοούμε πως τις περισσότερες φορές αποσκοπούν στην εξωτερίκευση της έντασης παρά στην κατάκτηση της προσοχής των άλλων. Εξάλλου, παιδιά που αυτοτραυματίζονται με αυτό τον τρόπο, τις περισσότερες φορές κρύβουν τα σημάδια τους από τα άλλα άτομα. Αντικρίζοντας αυτή τη συμπεριφορά οι γονείς πιθανόν να πανικοβληθούν, να βιώσουν έντονη ανησυχία και σύγχυση ως προς τον τρόπο που πρέπει να αντιδράσουν. Η ψυχραιμία εκείνη τη στιγμή ίσως να αποτελεί τη δυσκολότερη αντίδραση που οι γονείς καλούνται να έχουν, αλλά και την πιο αποτελεσματική. Ένα σημαντικό μέρος της βοήθειας των εφήβων με αυτοτραυματισμούς αποτελεί η κατανόηση της λειτουργικότητάς τους. Αρκετές φορές παιδιά που αυτοτραυματίζονται, ψάχνουν λύση στα προβλήματά τους και πιθανόν να έχουν ανάγκη την ενίσχυση και στήριξη μέσα από τον εντοπισμό εναλλακτικών λύσεων, όπως και εφαρμογή ενός διαφορετικού και πιο ρεαλιστικού τρόπου σκέψης και κατανόησης της πραγματικότητας.
Σε μια τέτοια στιγμή, η κατανόηση μπορεί να ανοίξει την πόρτα επικοινωνίας μεταξύ γονιών και παιδιών, κάτι το οποίο μπορεί να επιτευχθεί με απλά λόγια όπως: «Βλέπω τι συμβαίνει και θα ήθελα να ξέρεις ότι είμαι εδώ για να σε ακούσω και μαζί να βρούμε μια λύση όποτε είσαι έτοιμος». Τόσο η υποστήριξη του εφήβου από τα οικογενειακά του πρόσωπα, αλλά και η σύσταση ενός ισχυρού υποστηρικτικού δικτύου στο σχολικό του περιβάλλον, αποτελούν παράγοντες που σχετίζονται με τη μείωση της εμφάνισης των αυτοτραυματισμών, όπου η παρέμβαση χρειάζεται να προσανατολίζεται σε αυτούς τους τρεις πυλώνες: άτομο (έφηβος), οικογένεια και σχολείο. Σε αυτό το σημείο, η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση και συμβουλευτική πρέπει να αποτελεί το πρώτο βήμα παρέμβασης όπου σκοπός είναι η αντιμετώπιση αυτής της συμπεριφοράς μέσα από την κατανόηση των δυσκολιών του παιδιού και τον από κοινού εντοπισμό άλλων, πιο λειτουργικών συμπεριφορών που να επιτρέπουν τη μείωση της εσωτερικής έντασης και ψυχικού πόνου (Klemera, Brooks, Chester, Magnusson & Spencer, 2017).
*Σχολική Ψυχολόγος
Διδακτορική Φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου
