Mε σύμβουλο τον Αριστοτέλη


ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ

Αρχίζω το άρθρο μου με τη διατύπωση δυο παραδοχών.  Η πρώτη είναι ότι το μεγαλύτερο αγαθό στη ζωή είναι η υγεία («πρώτα είναι η υγεία», όπως επαναλαμβάνεται συχνά από πολλούς) και η  δεύτερη ότι αυτή εξασφαλίζεται σήμερα σε μεγάλο βαθμό κυρίως με την πρόληψη (προληπτική ιατρική). Όπως αποδεικνύεται  καθημερινά επιστημονικά και εμπειρικά, ένα μεγάλο μέρος των θανατηφόρων ασθενειών μπορούν σε μεγάλο βαθμό να προληφθούν αν οι άνθρωποι τηρούν τους κανόνες υγιούς διαβίωσης (καθημερινή σωματική άσκηση, σωστή δίαιτα, μέτρο στην κατανάλωση φαγητού και οινοπνεύματος, αποφυγή καπνίσματος, αποφυγή  έκθεσης σε μολυσμένο περιβάλλον, αποφυγή καταχρήσεων κ.α.).

Ενόψει της εξέλιξης αυτής,  διερωτώμαι αν υπάρχουν σήμερα  περισσότερες πιθανότητες να γίνει ευρύτερα αποδεκτή η θεωρία του φιλόσοφου Αριστοτέλη και των Ελλήνων και Ρωμαίων φιλοσόφων  της ελληνιστικής εποχής (Επικουρείων, Σκεπτικών και Στωικών ) ότι, αν εξαιρέσουμε την κακή τύχη, πάνω στην οποία δεν μπορεί κανένας να έχει έλεγχο ή τρόπο άμυνας, μπορεί ο άνθρωπος σήμερα, αν το θελήσει αληθινά, να έχει σε σημαντικό βαθμό έλεγχο της ζωής του, του χρόνου επιβίωσής του και κάποιου βαθμού  ευτυχίας  Όπως είναι γνωστό, η αντίληψη αυτή  ξεκίνησε από πολύ παλιά και ήταν το εμπειρικό συμπέρασμα της καθημερινής παρατήρησης όχι μόνο σοφών ανθρώπων όπως ο Ηράκλειτος [(συμπέρανε πως ο χαρακτήρας και γενικά η συμπεριφορά του καθενός ατόμου είναι εκείνα που κυρίως συντελούν στην ευτυχία του(«ήθος  ανθρώπω δαίμων»)] αλλά και απλών ανθρώπων που εκφράστηκαν κυρίως με γνωμικά (ο νους ο άσκεφτος κάμνει την τύχη κακορίζιτζιην, όπως έστρωσες, θα τζιοιμηθείς, απόν κρώννεται του γονιού παρά γωνιάς τζοιμάται).

Στη διατύπωση αυτού του ερωτήματος συνηγορεί και το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια το θέμα της ευτυχίας  απομυθοποιήθηκε και απορομαντικοποιήθηκε (παλαιότερα η ευτυχία εθεωρείτο κυρίως αποτέλεσμα της τύχης, παρομοιαζόταν με μια πεταλούδα που πετούσε γύρω από τους ανθρώπους αλλά σπάνια καθόταν πάνω σε κάποιον, και πιστευόταν πως ήταν κάτι που έτσι και ερχόταν σε κάποιον, παρέμενε μονίμως κοντά του).

Η απομυθοποίηση  επιτεύχθηκε με τη διενέργεια πολλών επιστημονικών ερευνών (βλέπε τη μεγάλη σαραντάχρονη (1972-2013) εμπειρική έρευνα του Πανεπιστημίου του Σικάγου  AFormula forHappiness, 2013, καθώς και την έρευνα του αμερικανικούερευνητικού ινστιτούτου της Ουάσιγκτον Brookings Institution Happiness: StressandAge,2016 ),με την ίδρυση «σχολείωνευτυχίας», όπως ονομάστηκαν, που επιδιώκουν να ασκήσουν τους μαθητές τους στο να διαχειρίζονται σωστά τη ζωή τους ώστε να ζουν όσο μπορούν περισσότερο ευτυχισμένοι. Προπαντός, με την παγκόσμια κυκλοφορία πολλών καινούργιων μελετών για τον Αριστοτέλη και τους Έλληνες και Ρωμαίους φιλοσόφους της ελληνιστικής εποχής, οι οποίοι πίστευαν ότι η φιλοσοφία πρέπει να έχει πρακτικό κυρίως χαρακτήρα και κύριο σκοπό τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, όπως περίπου η ιατρική. Μόνο που η φιλοσοφία θα θεράπευε, αντί σωματικές ασθένειες, τις υπερβολικές επιθυμίες που βασανίζουν ψυχικά τους ανθρώπους και δεν τους αφήνουν να νιώθουν ευτυχείς (βλέπε Μάρθα Νούσμπαουμ(2015) Θεωρία της Επιθυμίας. Θεωρία και Πράξη στην  Ελληνιστική Ηθική).

Σημαντικό ρόλο στην ευρύτερη διάδοση των ιδεών του Αριστοτέλη που έχουν σχέση με την ανθρώπινη ευτυχία  διαδραμάτισε πρόσφατα και η καθηγήτρια κλασικών σπουδών του King’s College του Λονδίνου Edith Hall με τη δημοσίευση το 2018 του βιβλίου της AristotlesWay.TenWaysAncientWisdomCanChangeYourLife.  Η σχέση της  Hall με τον Αριστοτέλη, δεν είναι απλώς ακαδημαϊκή και θεωρητική αλλά και βιωματική, αφού, όπως αναφέρει στο βιβλίο της, κατάφερε χάρη σ’αυτόν, ύστερα από μάταιη περιπλάνηση σε διάφορα φιλοσοφικά συστήματα, θρησκείες, μεταξύ των οποίων και στον βουδισμό και σε απόκρυφες, ακόμα και στα ναρκωτικά, να βρει τον δρόμο που οδηγεί στην ευτυχία σε ηλικία είκοσι χρόνια, όταν διάβασε τα βιβλία του για την ηθική. Εκείνα που  θεώρησε σημαντικά στον Αριστοτέλη ήταν το ότι ο φιλόσοφος έβλεπε τη ζωή με αισιοδοξία και τον άνθρωπο με αγάπη και εξηγούσε τον υλικό κόσμο μέσω της επιστήμης και τον ηθικό κόσμο με ανθρώπινα κριτήρια παρά με την εισαγωγή μιας θεότητας. Την ικανοποίησε επίσης πολύ το γεγονός ότι  ο Αριστοτέλης θεωρούσε τη φιλοσοφία όχι κάτι καθαρά θεωρητικό αλλά και πρακτικό, όπως την ιατρική, και αυτό το στήριζε στο επιχείρημα ότι οι ανθρώπινες ιδέες, ο τρόπος που κατανοούμε τον εαυτό μας και οι εξηγήσεις που δίνουμε για τον κόσμο γύρω μας συνδέονται στενά με τις εμπειρίες και τα βιώματά μας (σ. 22). Για να κατανοήσει καλύτερα τις εμπειρίες και τα βιώματα του Αριστοτέλη η Hall επισκέφθηκε και τα οκτώ μέρη στα οποία έζησε ο φιλόσοφος (Στάγειρα, Αθήνα, Άσσος, Λέσβος, Πέλλα, Ήπειρος, Ιλλυρία, Χαλκίδα) και προσπάθησε να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο οι εμπειρίες που απέκτησε εκείνος στα διάφορα μέρη τον βοήθησαν να φτάσει στα φιλοσοφικά του συμπεράσματα.

Με βάση τη λεπτομερή μελέτη και ανάλυση των ηθικών έργων του Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια, Ηθικά Ευδήμεια, Ηθικά μεγάλα), η Hall συμπέρανε πως  οι πρακτικοί τρόποι που προτείνει ο Αριστοτέλης στον άνθρωπο που επιδιώκει να ζήσει όσο το δυνατό πιο ευτυχισμένα είναι να δώσει όσο το δυνατό μεγαλύτερη σημασία στα πιο κάτω: α) στις αποφάσεις που παίρνει (να σκέφτεται διπλά και τριπλά  με σύνεση και σωφροσύνη και να συμβουλεύεται πολλούς ανθρώπους εμπιστοσύνης πριν πάρει την απόφασή του), β) να προσπαθεί να αποκτήσει αυτογνωσία (αυτή  θα τον βοηθήσει να ελέγχει τις προθέσεις του και να δίνει έμφαση στην ενάρετη ζωή), γ) να είναι κοινωνικός δ) να ενδιαφέρεται για τα κοινά και να φροντίζει να προσφέρει στην κοινότητα, ε) να αγαπά τους ανθρώπους και στ) να συμφιλιωθεί με τον θάνατο.

Για την αναλυτική παρουσίαση των προϋποθέσεων αυτών θα επανέλθουμε σε άλλο άρθρο.

*Πρωην Αναπλ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου 




Comments (1)

  1. Μιχάλης Α. Πόλης:
    Feb 24, 2020 at 06:53 PM

    Πόση υγεία μπορεί να έχει κάποιος όταν εξασκεί επί 33 χρόνια το ψυχοφθόρο επάγγελμα του εκπαιδευτικού; Όταν είσαι συνεχώς κάτω από πίεση και άγχος πόσο να αντέξει το ανοσοποιητικό σου σύστημα; Πόση πνευματική διαύγεια μπορεί να σου απομείνει για να μελετήσεις την αρχαία γραμματεία υπό τέτοιες συνθήκες;


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










855