Συναισθηματική Νοημοσύνη και Κοινωνικές Δεξιότητες: Υπάρχει χώρος στο αναλυτικό πρόγραμμα;

ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ* 

Η Συναισθηματική Νοημοσύνη, αναφέρεται στην ικανότητα κάποιου να αναγνωρίζει και να κατανοεί τα συναισθήματά του, να κατέχει τις βασικές δεξιότητες για να τα διαχειρίζεται, να συντονίζεται συναισθηματικά κατάλληλα με τις περιστάσεις και τα άτομα γύρω του ώστε να μπορεί να συνυπάρχει κοινωνικά. Πέρα από την προσωπική αναγνώριση, ρύθμιση και διαχείριση των συναισθημάτων, η Συναισθηματική Νοημοσύνη επίσης  περιλαμβάνει την ικανότητα του ατόμου στην αναγνώριση και κατανόηση των συναισθημάτων των γύρω του, με τρόπο που να μπορεί να συμμετέχει στη συναισθηματική εμπειρία τους.

Το ανθρώπινο είδος υπάρχει και αναπτύσσεται σε κοινωνικά σύνολα, και ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαφορές τους, οι άνθρωποι ζουν, επικοινωνούν, επεμβαίνουν στο περιβάλλον, εντάσσονται σε μικρές ή μεγάλες ομάδες, ικανοποιώντας κοινές ανάγκες και στόχους. Για την επίτευξη των πιο πάνω, απαραίτητες θεωρούνται οι Κοινωνικές Δεξιότητες, που σε γενικά πλαίσια περιλαμβάνουν τις δεξιότητες µη λεκτικής επικοινωνίας αλλά και τις δεξιότητες αποτελεσματικού διαλόγου και ακρόασης, επίλυσης προβλημάτων, ρύθμισης της συμπεριφοράς, διαχείρισης, κατανόησης και ακολουθίας κοινωνικών κανόνων.

Έστω και αν συμφωνούμε στη θεωρεία που υποστηρίζει πως το επίπεδο της Συναισθηματικής Νοημοσύνης όπως και της Γνωστικής Ικανότητας προβλέπεται από γενετικούς παράγοντες, με τρόπο που οι άνθρωποι έρχονται στον κόσμο φέρνοντας μαζί τους το δικό τους γνωστικό δυναμικό, είναι πλέον αποδεκτό πως και τα δύο είδη νοημοσύνης μπορούν να αναπτυχθούν και να καλλιεργηθούν κατά την ανάπτυξη του ατόμου και με τις κατάλληλες παρεμβάσεις. Φυσικά, η Γνωστική Ικανότητα, ή πιο ορθά, τομείς της Γνωστικής Ικανότητας, αναπτύσσονται κατά την ακαδημαϊκή πορεία του ατόμου και καλλιεργούνται μέσα από την τριβή του με το σύστημα εκπαίδευσης. Τι συμβαίνει όμως με τη Συναισθηματική Νοημοσύνη; Ακολουθεί εξελικτική πορεία ή παραμένει ως μια ακαλλιέργητη ικανότητα; Υπάρχει χώρος για αυτήν στο αναλυτικό πρόγραμμα, ή το σύστημα εκπαίδευσης είναι κυρίως προσανατολισμένο στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων γραφής, ανάγνωσης, αριθμητικής, κατάκτησης γενικών γνώσεων κ.ά.

Μελετώντας τα προγράμματα που αποσκοπούν στην ανάπτυξη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης και των Κοινωνικών Δεξιοτήτων, παρατηρούμε πως η μέγιστη αποτελεσματικότητα εντοπίζεται στις περιπτώσεις όπου αυτές οι δεξιότητες αναπτύσσονται στα παιδιά μέσα από πρακτικούς τρόπους και εντάσσοντάς τες σε εκπαιδευτικά προγράμματα με βιωματικό χαρακτήρα. Έτσι, ο εκπαιδευτής, όσο πλούσιο κείμενο και αν έχει ετοιμάσει, όσο καλή παρουσίαση και αν έχει κάνει στα παιδία, θα παρατηρήσει την εξέλιξη των εν λόγω δεξιοτήτων όταν τελικά με έμπρακτο τρόπο εμπλέξει τα παιδιά σε σενάρια και βιωματικές ασκήσεις που σκοπό έχουν την κατανόηση και εξάσκηση της συνεργασίας, του τρόπου κοινωνικής συνύπαρξης, της κατάλληλης επικοινωνίας και ακρόασης με τα άλλα άτομα, της αναγνώρισης και κατανόησης της συναισθηματικής τους κατάστασης κ.ά.

Φυσικά, για να είμαστε δίκαιοι απέναντι στην ανάπτυξη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης και Κοινωνικών Δεξιοτήτων, οι βιωματικές ασκήσεις και πρακτικές είναι αναγκαίο να στηρίζονται σε επιστημονικά και εμπειρικά τεκμηριωμένες και αποτελεσματικές μεθόδους, ενώ επίσης οι εκπαιδευτές να προετοιμάζονται κατάλληλα για το ρόλο που θα εφαρμόσουν. Μέχρι που σε αυτό το σημείο προκύπτουν άλλα σημαντικά ερωτήματα, όπως: Ανταποκρίνεται αποτελεσματικά το περιεχόμενο του μαθήματος Αγωγή Ζωής στην ανάπτυξη των πιο πάνω δεξιοτήτων; Είναι η μία ακαδημαϊκή περίοδος την εβδομάδα αρκετή για την κατάκτηση αυτού του σκοπού; Μπορούμε να ζητάμε από τους εκπαιδευτικούς να αναπτύξουν τις γνώσεις και  δεξιότητες ενός Σχολικού Ψυχολόγου κατά την παράδοση του εν λόγω μαθήματος; Και τελικά ποιοι ευθύνονται για τις περιπτώσεις όπου μια ομάδα παιδιών περιθωριοποιεί άλλα παιδιά; Για τις περιπτώσεις όπου ένα παιδί κοροϊδεύει και πληγώνει με τη συμπεριφορά του ένα άλλο; Για τις στιγμές όπου οι μαθητές μιας τάξης συμπεριφέρονται ακατάλληλα σε συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις (π.χ. συγκέντρωση, επίσκεψη σε μουσείο), και για ένα σορό άλλες περιπτώσεις όπου τα επίπεδα Συναισθηματικής Νοημοσύνης και οι Κοινωνικές Δεξιότητες των παιδιών μάλλον βρίσκονται σε ένα ιδιαίτερα χαμηλό σημείο; Ποιος φέρει ευθύνη για όλες αυτές τις περιπτώσεις; Τα παιδιά, που καταλήγουν να χαρακτηρίζονται ως σκληρά και άτακτα; Οι γονείς, που πιστώνονται με την κατηγορία πως δεν τα «μεγαλώνουν σωστά»; Οι εκπαιδευτικοί, που δεν είναι καλοί «αστυνομικοί»; Το εκπαιδευτικό σύστημα, που στρέφει το βλέμμα αποκλειστικά στην ανάπτυξη συγκεκριμένων γνώσεων και αφήνει άλλες δεξιότητες υποανάπτυκτες; Το ευρύτερο εκπαιδευτικό σύστημα, που δεν δίνει ευκαιρίες εμπλοκής και δράσης και άλλων ειδικών στα σχολεία; Η κοινωνία, που δίνει τα λάθος πρότυπα; Ή μήπως ο μαγικός και έντονα επιβλαβής συνδυασμός όλων αυτών;

*Σχολική / Εκπαιδευτική Ψυχολόγος

Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου

Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου