ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Σήμερα, ο κόσμος του διαδικτύου αποτελεί έναν καινούργιο, πολυσύχναστο κόσμο, που αρκετοί νέοι φαίνεται να προτιμούν και περισσότερο να επισκέπτονται σε σύγκριση με τον πραγματικό τους κόσμο. Ενώ τα μέσα και οι εφαρμογές ποικίλουν, τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα για τους νέους αποτελούν το “Tik-Tok”, το “Facebook” και το “Instagram”.
Προτού στρέψουμε την προσοχή στην αρνητική επίπτωσή τους στον ψυχισμό των νέων, ας παραδεχθούμε πρώτα τα οφέλη που αυτά τα διαδικτυακά μέσα επιφέρουν. Αρχικά, αποτελούν μέσα που επιτρέπουν στα παιδιά και στους εφήβους να δημιουργήσουν, να μοιραστούν εικόνες, να κερδίσουν κοινωνική αναγνώριση, αλλά και να ενισχύσουν την καλλιτεχνική ικανότητά τους. Επιπλέον, και ιδιαίτερα κατά την περίοδο του εγκλεισμού και της κοινωνικής αποστασιοποίησης λόγω της πανδημίας, οι εν λόγω εφαρμογές έδωσαν την ευκαιρία στα παιδιά να νιώσουν ότι ανήκουν σε μια ομάδα και να διευρύνουν τον κοινωνικό-διαδικτυακό τους κύκλο, κάτι που περιγράφεται και ως «δικτύωση»… Φυσικά, οι νέοι έχοντας τη βιολογική ανάγκη της κοινωνικής επαφής, χρησιμοποιούν τα μέσα ως υποκατάστατο των κοινωνικών τους σχέσεων, μέχρι όμως και το σημείο που απομακρίνονται σημαντικά από τις πραγματικές, διά ζώσης, κοινωνικές ομάδες και εγκλωβίζονται σε αυτή την εθιστική για αρκετούς συνήθεια.
Εάν παρατηρήσουμε τον τρόπο λειτουργίας των πιο πάνω εφαρμογών, θα αναγνωρίσουμε την «ευκαιρία» που δίνουν στα παιδιά να «σκηνοθετήσουν» τον ιδανικό κοινωνικό τους εαυτό, δηλαδή τον εαυτό που στην καλύτερη περίπτωση θα ήθελαν να διατηρούν στα μάτια των γύρω τους. Έτσι, η υπερβολική τους χρήση καθηλώνει τους νέους στον ιδανικό κοινωνικό τους εαυτό και τους απομακρύνει από τον πραγματικό τους εαυτό, κάτι που μπορεί να επιφέρει καταστρεπτικά αποτελέσματα στον ψυχισμό των παιδιών, κάθε φορά που εντοπίζουν το μέγεθος της απόστασης του πραγματικού τους εαυτού που για ώρες θυσιάζουν και απαρνούνται, και της κοινωνικής τους εικόνας που προβάλλουν και λατρεύουν. Την ίδια στιγμή, κατά την ανάπτυξη των διαδικτυακών σχέσεων, οι νέοι δίνουν έμφαση κυρίως στο «φαίνεσθαι» και όχι στο πραγματικό «είναι», που καλλιεργείται στις φυσικές και πραγματικές ανθρώπινες σχέσεις.
Πιο έντονη ανησυχία μπορεί να μας δημιουργήσει η χρήση των μέσων από παιδιά ηλικίας 5-12 ετών, στάδιο στο οποίο τα παιδιά αποκτούν τις πρώτες τους εμπειρίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης, και η προσκόλληση στα μέσα ενδεχομένως να προκαλέσει σε αυτούς μια κοινωνική αδεξιότητα, αφού οι δεξιότητες επικοινωνίας, επαφής και δημιουργίας σχέσεων παραμένουν υποανάπτυκτες. Και ακριβώς επειδή τα παιδιά δεν έχουν αρκετό χρόνο κοινωνικής συνύπαρξης λόγω του έντονου και βεβαρημένου πλέον προγράμματός τους, αυτός ο λίγος απογευματινός χρόνος που έχουν στη διάθεσή τους, εάν αφιερώνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στερεί από τα παιδιά την πραγματική κοινωνική αλληλεπίδραση, οδηγεί στη χαμηλή ανάπτυξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων και στις ελάχιστες πραγματικές και ποιοτικές στιγμές με φίλους και συγγενείς.
Επιπλέον, αυτός ο ψεύτικος, πολύχρωμος και φανταστικός διαδικτυακός κόσμος μετατρέπει την πραγματική ζωή (π.χ. το σπίτι, την τάξη) σε ανιαρή και φαίνεται πως όσο περισσότερο οι νέοι παραμένουν σε αυτό τον κόσμο, τόσο πιο βαρετή κατανοούν την πραγματική τους ζωή. Παρομοίως, κατά τη φυσική κοινωνική συνύπαρξη, η προσοχή των νέων μπορεί να διαιρεθεί, και την ίδια στιγμή ενώ για παράδειγμα παίζουν με τους φίλους στο σαλόνι, να συνυπάρξουν με τη μητέρα τους που βρίσκεται κοντά, να εντάξουν στο παιχνίδι τα αδέλφια τους και να ανταποκριθούν στα λόγια του πατέρα τους. Αντιθέτως, κατά τη χρήση των μέσων, η προσοχή των παιδιών εστιάζεται περισσότερο σε αυτό που παρακολουθούν ή δημιουργούν διαδικτυακά, με αποτέλεσμα να αφιερώνονται ολοκληρωτικά στον διαδικτυακό κόσμο χωρίς να έχουν απόθεμα προσοχής για να αλληλοεπιδράσουν ταυτοχρόνως με το φυσικό τους περιβάλλον.
Πώς όμως οι γονείς μπορούν να διαχειριστούν τα πιο πάνω και να επαναφέρουν τα παιδιά περισσότερο στην πραγματική ζωή;
Έστω και αν αναγνωρίζουμε τα αρνητικά επακόλουθα που επιφέρουν στις ζωές των παιδιών, δεν παροτρύνουμε τους γονείς να στερήσουν πλήρως της χρήση τους από τα παιδιά, αφού τα κινητά, το διαδίκτυο και τα μέσα αποτελούν κομμάτι της σημερινής πραγματικότητας και τα παιδιά χρειάζεται να ακολουθούν και να ενημερώνονται με τις σύγχρονες τάσεις. Οι γονείς πολύ πιθανόν να είναι περισσότερο αποτελεσματικοί, δημιουργώντας τις προδιαγραφές ώστε τα παιδιά να εκμεταλλευτούν την πραγματική κοινωνική επαφή, παρά στερώντας τους τα μέσα. Ενισχύοντας δηλαδή τα παιδιά τους να καλέσουν φίλους στο σπίτι, κάνοντας χώρο στο καθημερινό πρόγραμμα των παιδιών αλλά και των ίδιων για στιγμές συναναστροφής με φίλους, αλλά φυσικά και μέσα από την οριοθέτηση (όλης της οικογένειας, συμπεριλαμβανομένων και των γονέων) του χρόνου χρήσης των μέσων.
Ιφιγένεια Στυλιανού
Σχολική Ψυχολόγος
Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου
*Garavaglia, A., et al., (2020). Youth and Digital Media: Risks and Opportunities, From: Technological and Digital Risk: Research Issues.
Omar, B., & Dequan, W. (2020). Watch, Share or Create: The Influence of Personality Traits and User Motivation on TikTok Mobile Video Usage. International Association of Online Engineering. From: https://www.learntechlib.org/p/216454/.
Vakili, N., Stewart, S., Smith, S., Mathew, A., & Wekerle, C. (2020). Instagram as a knowledge mobilization platform for youth resilience research: An exploratory study. International Journal of Child and Adolescent Resilience 7, 1, 87-101.
