ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ - ΠΑΥΛΟΥ PhD
Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες δύσκολα μπορούν να ελέγξουν. Όσον αφορά στα παιδιά, όταν ο θυμός εκφράζεται με λάθος τρόπο, τις πλείστες των περιπτώσεων έχει αρνητική επίδραση στις σχέσεις στο σχολείο καθώς και στην ομαλή προσαρμογή τους σε αυτό. Και στο σπίτι όμως, οι γονείς των συχνά θυμωμένων παιδιών, αναφέρουν ότι δεν μπορούν να διαχειριστούν το θυμό των παιδιών τους και φοβούνται τις αντιδράσεις τους οπότε κάνουν τα αδύνατα δυνατά ώστε να μην ξυπνήσουν την θυμωμένη πλευρά των παιδιών τους και να μην χρειαστεί να τα βάλουν μαζί τους. Αυτοί οι γονείς επίσης αναφέρουν ότι δεν έχουν απαιτήσεις από τα θυμωμένα τους παιδιά, είναι ελαστικοί μαζί τους, τα καλοπιάνουν με στόχο να επικρατεί ηρεμία στο σπίτι. Εκτός από αυτά, αναφέρουν ότι, λόγω των θυμωμένων τους παιδιών, παραμελούν ή είναι άδικοι απέναντι στα άλλα τους παιδιά τα οποία αναλαμβάνουν το βάρος και την ευθύνη των θυμωμένων αδερφών τους. Όλη η οικογένεια, τελικά, υποφέρει εξαιτίας της αδυναμίας να ελεγχθεί και να ρυθμιστεί ο θυμός.
Φανταστείτε τα συναισθήματα ντροπής των γονιών όταν βγαίνουν έξω σε μια κοινωνική εκδήλωση ή σε μια οικογενειακή επίσκεψη και το θυμωμένο τους παιδί ξεσπά! Φανταστείτε τα βλέμματα όλων στραμμένα πρώτα πάνω στο θυμωμένο παιδί που βρίζει, κλαίει με νεύρα, κλωτσάει έπιπλα ή πετάει αντικείμενα. Φανταστείτε τα βλέμματα όλων στραμμένα στους γονείς του θυμωμένου παιδιού τα οποία βλέμματα λένε «μα τι κάνει αυτή η μαμά ή αυτός ο μπαμπάς; Δεν μπορούν να ηρεμήσουν το παιδί τους; δεν μπορούν να ελέγξουν την κόρη τους; τι πρόβλημα έχει ο γιός τους;» και άλλα πολλά. Μπορείτε να μπείτε για λίγο στη θέση τους;
Ο θυμός έχει τις ρίζες του στην βρεφική ηλικία. Ακόμα και πριν από την ηλικία των τεσσάρων μηνών, τα βρέφη μπορούν να εκδηλώσουν θυμό μέσα από τις εκφράσεις του προσώπου τους, το γοερό κλάμα, τις σφιγμένες γροθιές. Αν ρωτήσουμε τους γονείς θυμωμένων παιδιών θα μας πουν ιστορίες για τα παιδιά τους από την βρεφική τους ηλικία και πόσο δύσκολα μωρά ήταν ή πόσο δύσκολο ήταν να τα ηρεμήσουν ή να τα ησυχάσουν. Ο θυμός συνδέεται άμεσα με τον χαρακτήρα του κάθε παιδιού αλλά έχει και κληρονομικά στοιχεία που φέρει το παιδί γονιδιακά από τους γονείς του. Έτσι πολλές φορές ακούμε γιαγιάδες να λένε για τα θυμωμένα εγγόνια τους «ίδιος ο πατέρας του, έτσι ήταν και ο μπαμπάς του όταν ήταν μικρός».
Περιβαλλοντικοί και οικογενειακοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση του θυμού στα παιδιά πχ η γέννηση ενός δεύτερου ή τρίτου παιδιού, ένα άσχημο διαζύγιο όπου οι καυγάδες των γονιών προκαλούν θυμό στο παιδί, ένας θάνατος αγαπημένου προσώπου που στρεσάρει και αγχώνει το παιδί οπότε αυτό το άγχος εκδηλώνεται ως θυμός κλπ. Οι σχέσεις παιδιών – γονιών επίσης ενισχύουν ή όχι τις εκρήξεις θυμού των παιδιών. Μια ήρεμη μητέρα που φαίνεται δεκτική στις ανάγκες του απαιτητικού / δύστροπου παιδιού της, έχει περισσότερες πιθανότητες να μειώσει την ένταση θυμού στο παιδί από μια μητέρα ή έναν πατέρα που όταν το παιδί θυμώνει, του θυμώνουν περισσότερο. Ο θυμός των γονιών, γεννάει περισσότερο θυμό στο παιδί.
Η έκφραση θυμού, σε λογικά πλαίσια, είναι μια υγιής συναισθηματική αντίδραση. Όταν όμως η συχνότητα, η διάρκεια και η ένταση είναι μη διαχειρίσιμες παράμετροι, το παιδί και ο γονιός χρειάζονται βοήθεια. Βασική στάση είναι να κατανοήσουν οι γονείς και τα παιδιά ότι «είναι εντάξει να είμαι θυμωμένος» αλλά ταυτόχρονα «είμαι κύριος / κυρία του θυμού μου, έχω τον έλεγχο του θυμού μου, είμαι το αφεντικό του θυμού μου».
Οι οικογένειες που αντιμετωπίζουν θυμωμένα παιδιά πρέπει να συζητήσουν για τον θυμό αυτόν. Να καταγράψουν πότε συμβαίνει, πόσο συχνά, τι προηγείται του θυμού, ποιος τον προκαλεί σε ποιον κλπ. Μόνο τότε θα ξέρουν αν όντως η συχνότητα, η ένταση και η διάρκεια έχουν ξεφύγει του φυσιολογικού και θα αντιληφθούν την σοβαρότητα της κατάστασης για να δεχτούν βοήθεια.
Δεν απαντάμε στο θυμό με θυμό. Δεν είμαστε άκαμπτοι στις θέσεις / απόψεις μας ως γονείς. Η διαχείριση των συναισθημάτων του παιδιού, και κυρίως ο χειρισμός των έντονων συναισθημάτων όπως είναι ο θυμός, χρειάζεται ευελιξία. Ευελιξία στην σκέψη και ευελιξία στην προσέγγιση - εάν σε ένα θυμωμένο παιδί απαντάει ο γονιός με τον ίδιο τρόπο κάθε φορά, δεν θα επέλθει αλλαγή.
Δείξε στο παιδί τρόπους διαχείρισης του θυμού μέσω μίμησης προτύπων. Δείξε στο παιδί τι κάνεις εσύ όταν είσαι θυμωμένος (νοουμένου ότι είναι υγιής συμπεριφορά και όχι χειρότερη από του παιδιού!!) και πως μπορεί να βοηθηθεί με εναλλακτικούς τρόπους χωρίς αυτό να σημαίνει ότι «πας με τα νερά του» ή «του κάνεις τα χατίρια». Μάθε στο παιδί να μάθει το σώμα του και πως αυτό αντιδρά και συμπεριφέρεται στον θυμό. Μάθε του για τις αναπνοές του και για το κόκκινο πρόσωπό του όταν είναι θυμωμένο. Μάθε του για το πόσο ιδρώνει και ζεσταίνεται όταν κλαίει με λυγμούς και χτυπάει τα πόδια στο πάτωμα. Δείξε του τον εαυτό του στον καθρέφτη όταν συμπεριφέρεται έντονα θυμωμένο.
Τα αισθήματα ντροπής και τύψεων να αποφεύγονται. Το να γεμίσεις ένα παιδί με τύψεις για τον θυμό του δεν εξυπηρετεί καμία ανάγκη του παιδιού. Ίσα ίσα που μπορεί ο θυμός να βρει άλλον τρόπο έκφρασης (πχ ακόμα και τα ήσυχα παιδιά μπορεί να βράζουν από θυμό, ακόμα και τα κλεισμένα στο δωμάτιό τους παιδιά μπορεί να είναι πολύ θυμωμένα). Αυτό που θέλει ο γονιός είναι πρόοδος όχι τελειότητα. Αυτό που περιμένει ο γονιός θα πρέπει να είναι μείωση της έντασης του θυμού και όχι να μην θυμώνει καθόλου το παιδί. Είναι σχεδόν αδύνατον να πετύχουμε την «καθόλου θυμωμένη» συμπεριφορά – αυτό που θα θεωρηθεί ως επιτυχία θα είναι το «ευτυχώς δεν είναι πλέον τόσο θυμωμένος όσο πριν 6 μήνες».
Θα θεωρηθεί επιτυχία η μείωση μιας ανεπιθύμητης και δυσλειτουργικής συμπεριφοράς ή η αντικατάσταση αυτής με μια πιο θεμιτή και λειτουργική. Τα πολύ θυμωμένα παιδιά δεν είναι ευτυχισμένα παιδιά. Οι γονείς καλούνται να αναγνωρίσουν τον εσωτερικό πόλεμο αυτών των παιδιών και να τα βοηθήσουν ώστε να τα βρουν ειρηνικά με τον ίδιο τους τον εαυτό και όχι να τα πυροβολούν με «πρέπει», «δεν πρέπει» και «μη».
*Λειτουργός Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας / ΥΠΠΑΝ
