ΤΗΣ ΡΙΤΣΑΣ ΜΙΧΑΗΛ*
Η ψυχική ανθεκτικότητα σαν όρος, σύμφωνα με τους ειδικούς, αναφέρεται στην θετικη προσαρμογη ενός ατόμου μετά από ένα τραυματικό γεγονός, καθώς και στην ικανότητα του για ανάκαμψη. Χαρακτηρίζεται δηλαδή σαν μια κατάσταση από επαναλαμβανόμενους τύπους θετικής προσαρμογής, παρότι υπάρχουν δύσκολες και αντίξοες συνθήκες (Luthar, 2006). Για παραδειγμα, πολλοί είναι οι άνθρωποι που έχουν βιώσει τραυματικά γεγονότα και μεγάλες δυσκολίες στη ζωή τους, όπως φυσικές καταστροφές, σοβαρές ασθένειες, ανεργία,διαζύγιο, κακή παιδική ηλικία ή σημαντικές απώλειες, καταφέρνοντας ωστόσο να επιβιώσουν. Οι άνθρωποι αυτοί ενώ μπορεί να πόνεσαν, δεν έγιναν θύματα, ή βυθίστηκαν στην απελπισία και την αυτολύπηση, αντιθέτως κατάφεραν να ανακάμψουν, βγαίνοντας πιο δυνατοί από τις δυσκολίες. Με αποτέλεσμα να λέμε οτι οι ανθρωποι αυτοί διαθέτουν ψυχική ανθεκτικότητα (Λακιώτη, Α. 2011).
Όλοι μπορεί να γνωρίζουμε καποιους ανθρώπους που να ξεπερνούν εύκολα τα προβλήματα τους ή μια κρίση και άλλους που να μην καταφέρνουν να τα ξεπεράσουν. Το ερώτημα τελικά είναι η ψυχική ανθεκτικότητα ένα χαρακτηριστικό με το οποίο μόνο γεννιέται κανείς; Τα ευχάριστα νέα είναι ότι οι δεξιότητες για να λύνουμε τα προβλήματα μας και η προσέγγιση που έχουμε για τη ζωή, παρά και την επιρροή των γονιδίων μας, δεν οφείλονται μόνο στη γενετική. Ευτυχώς υπάρχουν διάφοροι τρόποι που ο καθένας μας μπορεί να καλλιεργήσει και να ενισχύσει τη δική του ψυχική ανθεκτικότητα.
Πολλοί ψυχολόγοι, όπως ο Bonnano, Garmezy, Werner έχουν δείξει ότι πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν πολύ καλύτερα τις αντιξοότητες απο άλλους. Ο Bonnano (2010), ξεκινά τη θεωρία του με την παρατήρηση ότι όλοι οι άνθρωποι διαθέτουμε το ίδιο σύστημα θεμελιώδους αντιμετώπισης του άγχους, κάποιοι όμως το χρησιμοποιούν πιο συχνά ή πιο αποτελεσματικά. Σύμφωνα λοιπόν με τα ευρήματα του Bonnano, ένα κεντρικό στοιχείο της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι η αντίληψη. Ένα γεγονός δηλαδή αν το αντιλαμβανόμαστε ως τραγικό ή αντίθετα ως ενα γεγονος μάθησης ή και ανάπτυξης. Ο ίδιος αναφέρει «Τα γεγονότα δεν είναι τραυματικά μέχρι να τα αντιμετωπίζετε ως τραυματικά». Η επεξήγηση της θεωρίας του λέει απλά ότι κάθε τρομακτικό συμβάν, δεν έχει σημασία πόσο αρνητικό μπορεί να φαίνεται, έχει τη δυνατότητα να προσλαμβάνεται ως τραυματικό ή όχι από το άτομο που το βιώνει. Η ουσία δηλαδή βρίσκεται στο πως εμείς επιλέγουμε να ερμηνεύσουμε το γεγονός.
Ως εκ τούτου, με βάση τις πιο πάνω θεωρίες ενώ όλοι οι άνθρωποι παρουσιάζουμε διαφορές ως προς τις ικανότητες αντιμετώπισης μιας κρίσης, παρόλα αυτά όλοι μπορούμε να μάθουμε πως να γίνουμε περισσότερο ανθεκτικοί ακόμα και αν δεν είναι στη φύση μας. Μπορούμε όλοι να αναπτύξουμε και να βελτιώσουμε ικανότητες ώστε να αντιμετωπίζουμε τις αποτυχίες και προκλήσεις της ζωής.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό που χρειάζεται για να αποκτήσουμε ψυχική ανθεκτικότητα είναι η αποδοχή των συναισθημάτων μας. Σαφώς, για να διαχειριστούμε τα συναισθήματα μας πρέπει να τα αποδεχτούμε, να καταλάβουμε τι τα προκαλεί και γιατΊ. Οι ανθεκτικοί άνθρωποι μπορούν μέσω της συναίσθησης να κρατήσουν τον έλεγχο μιας κατάστασης και να βρουν καινούριους τρόπους να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα τους. Επίσης ενα άλλο χαρακτηριστικό ειναι να παραμένουμε πάντα ανοιχτοί, ευέλικτοι και πρόθυμοι να προσαρμοζόμαστε σε κάθε αλλαγή, αφου γνωρίζουμε ότι η ζωή είναι γεμάτη προκλήσεις και πολλά προβλήματα ειναι αναπόφευκτα.
Επιπλέον, μια καλή δεξιότητα αντιμετώπισης προβλημάτων είναι η αίσθηση ελέγχου. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι εμείς οι ίδιοι έχουμε τον έλεγχο και τη δύναμη να κάνουμε επιλογες που θα επηρεάσουν την κατάσταση μας, χωρίς να φταίμε εξωτερικούς παράγοντες. Εννοείται υπάρχουν και παράγοντες που είναι εκτός του προσωπικού μας ελέγχου, όπως φυσικές καταστροφές, πανδημίες κλπ, όμως ακόμη και τότε, μόνο εμείς και όχι οι περιστάσεις, μπορούμε να επηρεάσουμε το τι θα καταφέρουμε στη ζωή μας. Οι πράξεις μας μπορούν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα ενος γεγονότος.
Συνήθως σε καταστάσεις κινδύνου ή κρίσης, οι πιο πολλοί άνθρωποι λειτουργούν με περιορισμένη αντίληψη, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να παρατηρήσουν σημαντικές λεπτομέρειες ή να εκμεταλλευτούν ευκαιρίες. Επομένως, η εξάσκηση και η απόκτηση ισχυρών δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων είναι απαραίτητες, ώστε να μας παρέχουν τη δυνατότητα εύρεσης λύσης που να οδηγεί σε ενα ασφαλές αποτέλεσμα. Οι ανθεκτικοί άνθρωποι είναι σε θέση να δουν ήρεμα και λογικά ένα πρόβλημα και να το αντιμετωπίσουν με επιτυχία. Η αντίληψη μας είναι το κλειδί και το πιο σημαντικό απο οτιδήποτε άλλο. Έτσι σε μια κρίση καλό είναι να θεωρούμε τους εαυτούς μας ως επιζήσαντες και όχι ως θύματα της περίστασης. Ακόμη και αν νοιώθουμε θύματα μπορούμε να παραμένουμε συγκεντρωμένοι σε ένα θετικό αποτέλεσμα.
Ένας άλλος τρόπος για να καλλιεργήσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα μας ειναι οι δυνατές κοινωνικές συνδέσεις. Οι φίλοι, η οικογένεια, συνάδελφοι ακόμα και διαδυκτιακές ομάδες υποστήριξης μπορούν να βοηθήσουν. Είναι χρήσιμο να εκφράζουμε σε άλλους τα συναισθήματα μας, να συζητάμε για τα προβλήματα και τις προκλήσεις που έχουμε, γιατί αυτόματα αποκτούμε αντίληψη και αναζητούμε νέες λύσεις. Ενώ η εφευρετικότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθεκτικότητας, είναι εξίσου σημαντικό να μπορούμε να ζητάμε βοήθεια και να ξέρουμε πότε να το κάνουμε. Υποφέροντας σιωπηλοί μόνο καλό δεν κάνει στον εαυτό μας μακροπρόθεσμα. Οπότε, για την αντιμετώπιση δύσκολών καταστάσεων μπορούμε να επωφεληθούμε και από τη βοήθεια ειδικών ψυχικής υγείας είτε με ψυχοθεραπεία, είτε με συμβουλευτική προσωπικής ανάπτυξης και ομάδες υποστήριξης που μπορούν να παρέχουν συμπόνια και στήριξη. Τελευταία, και επικοδομητικα είναι επίσης η ενασχόληση μας με ευχάριστες δραστηριότητες που έχουν νόημα για εμάς, η επαφή με τη φύση και φυσικά τα βιβλία. Διαβάζοντας για άλλους ανθρώπους που έχουν βιώσει και ξεπεράσει κάποιο πρόβλημα, παίρνουμε θάρρος και ιδέες για να αντιμετωπίσουμε το δικό μας.
Η λέξη ανθεκτικότητα χρησιμοποιείται σήμερα παντού. Ήρθε η ώρα να επενδύσουμε χρόνο και ενέργεια στη ψυχική μας ανθεκτικότητα, να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τις αντιξοότητες ως προκλήσεις, να γίνουμε πιο ευέλικτοι ώστε να μπορούμε να τις ξεπεράσουμε, να προχωρήσουμε, να μάθουμε μέσα από αυτές και να αναπτυχθούμε,ωστε να ζήσουμε μια καλύτερη ζωή.
Βιλιογραφία:
Luthar, S. S (2006). Resilience in development: A synthesis of research across five decades. In D. Cicchetti& D. J. Cohen (Eds.), Developmental Psychopathology: Risk, disorder, and adaptation. New York: Wiley.
Λακιώτη, Α. (2011). Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας, Στο Α. Στάλικας, Π. Μυτσικίδου (Επιμ.) Εισαγωγή στη θετική ψυχολογία Αθ
*Παιδαγωγός BSc, M.Ed
Προσωπική Σύμβουλος (LifeandKidsCoach)
