ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ
Πολύ πριν από τη γέννηση του παιδιού, μια δυνατή σχέση εξελίσσεται μεταξύ αυτού και των γονέων του. Είναι πραγματικά εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς ενστικτωδώς αναπτύσσουν την ετοιμότητα για προστασία των παιδιών τους, χαρακτηριστικό που συνοδεύει τους γονείς καθ΄όλη την αναπτυξιακή τους πορεία. Καταστρεπτικά αποτελέσματα σημειώνονται στις περιπτώσεις όπου τα παιδιά δεν λαμβάνουν από τους γονείς/φροντιστές τους την απαιτούμενη αγάπη, φροντίδα και ασφάλεια, αφού αυτά τα στοιχεία αποτελούν την πυξίδα των παιδιών για τη συναισθηματική, συμπεριφορική, κοινωνική ακόμα και γνωστική τους ανάπτυξη. Περιορισμένη όμως μπορεί να είναι και η ανεξαρτησία των παιδιών μεγαλώνοντας, όταν οι γονείς μέσα από την υπερβολική αγάπη και προστασία δεν επιτρέπουν στα παιδιά να ανακαλύψουν τις δικές τους δυνατότητες, έτσι, όσο η αυτονομία τους καταπιέζεται, η εξάρτηση με τους γονείς αυξάνεται.
Αρκετοί γονείς βιώνουν ιδιαίτερη ανησυχία στη διαπίστωση ότι τα παιδιά τους, και τα μικρότερα αλλά και τα μεγαλύτερα σε ηλικία, δεν είναι «ικανά» να αναλάβουν έστω και τις πιο απλές καθημερινές υποχρεώσεις, και συχνή είναι η δήλωση πως «τα περιμένουν όλα από εμάς». Φυσικά, ενώ τα παιδιά αναπτυξιακά είναι έτοιμα για να αναλάβουν αυτές τις υποχρεώσεις (π.χ. τακτοποίηση αντικειμένων, λειτουργίες αυτοφροντίδας κτλ.), ενδεχομένως ένας άλλος παράγοντας να μεσολαβεί και να καθιστά τα παιδιά ανέτοιμα. Αποτελεί συχνό φαινόμενο αλλά και χαρακτηριστικό της κουλτούρας μας, οι γονείς και οι παππούδες σε αρκετές περιπτώσεις αλλά και στιγμές που δεν είναι πραγματικά αναγκαίο, να υπερπροστατεύουν και σε έντονο βαθμό να εξυπηρετούν τα παιδιά. Η ανεξαρτησία και αυτονομία των παιδιών, αποτελεί μια διαδικασία που για να αναπτυχθεί χρειάζεται το περιβάλλον να την ευνοήσει , επιτρέποντας και ενισχύοντας την εξέλιξή της.
«Ο ρόλος μου ως ψυχοθεραπευτής, που δεν διαφέρει κατά πολύ με αυτόν του γονιού, είναι να καταστήσω τον εαυτό μου τελικά άχρηστο για τους ασθενείς μου. Να τους βοηθήσω να γίνουν ο πατέρας και η μητέρα του εαυτού τους» (Yalom, 2003). Λόγια ενός ξεχωριστού ψυχιάτρου και λογοτέχνη στην επιστήμη της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής, που βρίσκουν έδαφος και στην περίπτωση του γονικού ρόλου. Αρκετές φορές καθημερινά και ενώ οι γονείς μπορεί να στοχεύουν στην ενδυνάμωση των παιδιών τους, φαίνεται πως ασυναίσθητα και ασυνείδητα αποδυναμώνουν την ανεξαρτησία τους παρουσιάζοντας τους δικούς τους εαυτούς ως απαραίτητους για την εξυπηρέτηση της κάθε τους ανάγκης. Και ενώ τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία μπορούν να αναλάβουν ευθύνες και να δράσουν ανεξάρτητα, π.χ. τακτοποιώντας τα παιχνίδια τους, βρίσκοντας τα ρούχα τους και ετοιμάζοντας τη βαλίτσα τους, εκφράζοντας την άποψή τους και λαμβάνοντας πρωτοβουλίες, φαίνεται να χάνουν αυτή την ικανότητα και να νιώθουν όλο και πιο «αδύναμα» και «εξαρτημένα», στις περιπτώσεις όπου οι γονείς τους τρέχουν να τα αναλάβουν όλα. Γιατί όμως παρατηρείται αυτό; Πώς θα χαρακτηρίζαμε ένα γονιό που ενώ φροντίζει το παιδί του, ενθαρρύνει συνάμα την ανεξαρτησία του; Έστω και αν μέλη της κοινωνίας μας ίσως να περιέγραφαν αυτό τον γονέα ως αυστηρό ή υπερβολικό, γνωρίζουμε πως τα παιδιά που από νεαρή ηλικία είναι ανεξάρτητα, είναι περισσότερο προστατευμένα στην ανάπτυξη φόβων και συναισθηματικών διαταραχών, ενώ την ίδια στιγμή είναι πιο προετοιμασμένα για την κατάλληλη διαχείριση διάφορων καθημερινών καταστάσεων.
Όταν τα μικρά παιδιά κατακτήσουν τις ικανότητες που θα τους επιτρέψουν για παράδειγμα να μαζεύουν τα παιχνίδια τους από το πάτωμα(έστω και αν αυτό δεν γίνεται με τον τρόπο που ένας ενήλικας μπορεί να το καταφέρει), τότε είναι απαραίτητο οι γονείς δείχνοντας στα παιδιά τον τρόπο, να τα παροτρύνουν να το κάνουν, υποβοηθώντας τα με έναν πιο «παιχνιδιάρικο» χαρακτήρα (π.χ. νικητής είναι όποιος μαζέψει και τακτοποιήσει πρώτος όλους τους μπλε και κόκκινους κύβους). Με τον ίδιο τρόπο τα μεγαλύτερα παιδιά είναι απαραίτητο να ενισχύονται από τους γονείς για την ανάληψη των δικών τους καθημερινών ευθυνών (π.χ. τακτοποίηση δωματίου, προετοιμασία σχολικής βαλίτσας, βοήθεια στην δουλειές του σπιτιού) διατηρώντας αυτές τις διαδικασίες στην καθημερινή ρουτίνα της οικογένειας. Φυσικά, για να νιώσουν τα παιδιά έτοιμα και ικανά για να αναλάβουν τις δικές τους ευθύνες, είναι απαραίτητο οι γονείς από νωρίς να δείξουν στα παιδιά τον τρόπο, έπειτα να τα παροτρύνουν να εφαρμόσουν αυτές τις συμπεριφορές, να ενισχύουν την κάθε μικρή προσπάθειά τους, και σαφώς, να περιορίσουν τις στιγμές όπου οι ίδιοι τους εξυπηρετούν.
Προσπαθώντας να παρατηρήσουμε την πραγματικότητα από τα μάτια των γονιών, είναι πιθανόν να αντιληφθούμε πώς όλα τα πιο πάνω δεν είναι εύκολη υπόθεση. Όντως, τις στιγμές όπου οι γονείς παρακινούν τα παιδιά να μάθουν κάτι καινούργιο ή να αναλάβουν τα ίδια μια ευθύνη, αυτά ενδεχομένως να δυσανασχετούν και να αντιδρούν στην προσπάθειά τους να αποφύγουν τα οποιαδήποτε νέα καθήκοντα που απαιτούν περισσότερη προσπάθεια και εμπλοκή, και με κάθε τρόπο να προσπαθούν να κινητοποιήσουν και να πείσουν τους γονείς να εξυπηρετήσουν αυτοί τις ανάγκες τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι γονείς είναι σημαντικό να διακρίνουν πώς μέσα από τις διαδικασίες ενίσχυσης της αυτονομίας των παιδιών, τα παιδιά τους ενδυναμώνονται και ανεξαρτητοποιούνται, έστω και αν τα αρχικά στάδια εμπεριέχουν εντάσεις και αντιστάσεις. Φυσικά, σε καμία περίπτωση δεν παροτρύνουμε τους γονείς να «εξαναγκάζουν» τα παιδιά για την ανάληψη νέων ευθυνών, αλλά μέσα από διαδικασίες μάθησης και διαπαιδαγώγησης, να υποδεικνύουν στα παιδιά τους τρόπους με τους οποίους τα ίδια μπορούν να είναι αυτόνομα (λαμβάνοντας υπόψη τις ικανότητες κάθε ηλικιακού σταδίου – π.χ. ένα παιδί 2 ετών ακόμη δεν είναι έτοιμο να αναλάβει ανεξάρτητα το ντύσιμό του χωρίς τη βοήθεια των γονέων).
Εισηγήσεις για τους γονείς: Μην διστάσετε να δώσετε υπευθυνότητες στα παιδιά όπως: τακτοποίηση των παιχνιδιών τους, προετοιμασία της σχολικής τους βαλίτσας, βοήθεια στην ετοιμασία φαγητού. Ρωτήστε την άποψή τους και δώστε σημασία σε αυτήν, όπως: Τι θα ήθελες να φάμε το βράδυ; Που θα ήθελες να πάμε την Κυριακή; Ποια ταινία θα προτιμούσες να παρακολουθήσουμε; Ενισχύστε την κοινωνική τους ανεξαρτησία δίνοντας τους για παράδειγμα χρήματα ώστε να πληρώσουν οι ίδιοι στο ταμείο ή προτρέποντας τους να παραγγείλουν οι ίδιοι το φαγητό τους. Η ανάπτυξη της ανεξαρτησίας των παιδιών μέσα από καθημερινές πρακτικές παρέχει ένα εξαιρετικά ισχυρό βοήθημα για την ενδυνάμωση της προσωπικότητάς τους, ενώ αυτή τους η ικανότητα γίνεται ακόμη πιο ορατή όταν την παρακολουθεί κανείς σε περιβάλλοντα εκτός του οικογενειακού πλαισίου όπου καλούνται να δράσουν μόνοι.
*Σχολική - Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας
Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου
