ΤΗΣ ΝΙΚΟΛΕΤΑΣ ΠΙΤΣΙΛΛΙΔΟΥ*
Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία, αποτελεί μια περίπλοκη ονομασία που όμως είναι μέρος της καθημερινής μας ζωής, χωρίς εμείς οι άνθρωποι να το αντιλαμβανόμαστε. Υπάρχει μέσα στις διάφορες ανθρώπινες σχέσεις που αναπτύσσονται στην πορεία ζωής μας. Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι ένας βασικός όρος της ψυχολογίας που πρωτοεμφανίστηκε στο βιβλίο του Robert Merton «Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Διάρθρωση» (1949), με άπειρες εφαρμογές στη ζωή μας. Η έννοια αυτή, αφορά την αρνητική στάση ή ερμηνεία που δίνουμε εμείς οι άνθρωποι για κάτι και που σύμφωνα με την αντίδραση μας, το προκαλούμε να συμβεί. Χαρακτηριστικό αυτής της θεωρίας είναι το πως αντιλαμβανόμαστε μία κατάσταση και τι χαρακτηριστικά πιστεύουμε ότι έχει, παραβλέποντας πώς πραγματικά είναι μία κατάσταση και τα αντικειμενικά της γνωρίσματα. Με απλά λόγια, η άποψη και γνώμη που έχουμε για μια κατάσταση καθορίζει τη συμπεριφορά μας και τις προσδοκίες μας, χωρίς να υπολογίζεται τι πραγματικά συμβαίνει με την δεδομένη κατάσταση. Ο βασικός αυτός όρος, συνδέεται άμεσα και με τις προσδοκίες που έχουν οι γονείς για το παιδί τους, αποτελώντας ένα από τα βασικά θέματα στην ψυχολογία του παιδιού.
Πόσοι γονείς ίσως πέφτουν στην παγίδα αυτή;
Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε πως η άποψη που διαμορφώνουμε για ένα παιδί, διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο στην εξέλιξη του. Για παράδειγμα απόψεις που έχουμε για τις δυνατότητες και αδυναμίες του, τις ανάγκες και επιδιώξεις του. Βάση με αυτές τις απόψεις, διαμορφώνουμε ως γονείς και τις προσδοκίες μας, δηλαδή τι περιμένουμε από το παιδί ότι θα επιτύχει και τι δεν θα επιτύχει, τι μπορεί να αντέξει και τι όχι, τι θα του κεντρίσει το ενδιαφέρον και τι όχι. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να συμπεριφερόμαστε προς το παιδί ανάλογα με τις προσδοκίες που πιστεύουμε και χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε το ωθούμε να συμπεριφερθεί ανάλογα με αυτές. Το παιδί προσαρμόζει τη συμπεριφορά του στα δικά μας λόγια/ενέργειες καταλήγοντας να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τις προσδοκίες μας, επιβεβαιώνοντας έτσι αυτό που αρχικά πιστεύαμε.
Ορισμένες φορές οι γονείς προκείμενου να κινητοποιήσουν τα παιδιά τους να κάνουν πράγματα ή να επιτύχουν τους στόχους τους, συνηθίζουν να τονίζουν τα αρνητικά στοιχεία των συμπεριφορών τους. Η πεποίθηση αυτή τις πλείστες φορές δεν λειτουργά, καθώς φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα. Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία, χαρακτηρίζει αυτή την πεποίθηση. Για παράδειγμα, εάν δώσετε στο παιδί σας την «ταμπέλα» του αποτυχημένου, του κακού παιδιού ή του κακού μαθητή, τότε το κάνετε να πιστέψει πως δεν είναι ικανό και έξυπνο, παρακινώντας το να μην προσπαθήσει για το μέγιστο δυνατό και να μην εξαντλήσει τις δυνατότητες του. Έτσι, η προσπάθεια του δεν θα έχει ικανοποιητικό αποτέλεσμα και το παιδί χρεώνεται την αποτυχία και «εκπληρώνεται» ο τίτλος του αποτυχημένου. Για να μην εγκλωβιστούμε εμείς και το παιδί σε αυτό το φαύλο κύκλο και σε λάθος προσδοκίες, καλό είναι να αποφεύγονται οι ταμπέλες και οι χαρακτηρισμοί. Επιπλέον, είναι πιο αποτελεσματικό να περιγράφονται οι συμπεριφορές του παιδιού, είτε είναι θετικές είτε αρνητικές, χωρίς να δίνεται απλά ένα χαρακτηριστικό που ίσως μπερδέψει το παιδί, π.χ. «Έξυπνος αλλά επιπόλαιος», «Παρατηρητική αλλά ντροπαλή».
Επομένως, είναι πολύ σημαντικό να βοηθήσετε τα παιδιά να πιστέψουν στις δυνατότητές τους, όχι στις αδυναμίες τους. Ο καλύτερος τρόπος είναι να αποδέχεστε το παιδί, διότι με την αποδοχή το βοηθάτε να στηριχθεί στα πόδια του, στις δικές του δυνάμεις και να πιστέψει στις δυνατότητες του.
Με ποιο τρόπο μπορούν οι γονείς να επιτύχουν την αυτοεκπληρούμενη προφητεία;
Κλείνοντας, αυτό που χρειάζονται τα παιδιά προκειμένου να βλέπουν θετικά τον εαυτό τους και να πιστεύουν στις ικανότητές τους είναι να τα βλέπουμε με θετικό τρόπο και να έχουμε ρεαλιστικές προσδοκίες.
Να θυμάστε πως οι προσδοκίες και απόψεις που έχουμε για τα παιδιά μας διαμορφώνουν αναλόγως τη συμπεριφορά και τα πιστεύω τους γύρω από τον εαυτό τους. Τονίστε στα παιδιά σας πως «Θα πετύχω αυτό γιατί το θέλω, το μπορώ και με ικανοποιεί»!
*Εγγεγραμμένη Σχολική/Εκπαιδευτική Ψυχολόγος (Αρ. Μητρ. 489)
Σύμβουλος στην Compass4u
