ΤΟΥ ΜΑΝΟΛΗ ΣΟΒΟΛΟΥ*
Όλοι ξαφνικά θυμήθηκαν κι αγάπησαν τους νέους και τις νέες. «Βομβαρδισμός» εκκλήσεων σε όλα τα MME για να επιτελέσουν οι νέοι το καθήκον τους. Να προσέλθουν στις κάλπες και να (τους) ψηφίσουν. Ξαφνικά όλοι επικαλούνται την υπευθυνότητα και την αυτονομία των νέων. Το ενδιαφέρον τους για τα κοινά και τη δυνατότητα να επηρεάσουν την ζωή τους, με τις αποφάσεις που θα πάρουν. Τι κάνουμε όμως τόσα χρόνια; Πώς προετοιμάζουμε τα παιδιά για να αποκτήσουν αυτονομία, υπευθυνότητα και να αντιληφθούν ότι οι αποφάσεις τους επηρεάζουν τη ζωή τους αλλά και τη ζωή των άλλων;
Στα σχολεία που πέρασαν μέχρι τώρα σπάνια είχαν την ευκαιρία να αποφασίσουν για θέματα που τους αφορούν. Όλα τυποποιημένα, προαποφασισμένα από τους μεγάλους που «ξέρουν», έτοιμα για συμμόρφωση και κατανάλωση. Σε άλλες χώρες τα παιδιά, από το Δημοτικό, έχουν ελευθερία επιλογής κάποιων μαθημάτων, έχουν προαιρετικά μαθήματα, έχουν δικαίωμα επιλογής δραστηριοτήτων και ομίλων ενδιαφερόντων, πρακτικά θέματα προετοιμασίας για τη ζωή. Στην Κύπρο ακόμα και τα ψήγματα που υπήρχαν καταργήθηκαν ή θεωρητικοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια (Δραστηριότητες, Οικοκυρικά, Σχεδιασμός). Με αφορμή ατύχημα σε σχολείο, ο πρώην Υπουργός ισχυρίστηκε ότι ούτε ο δάσκαλος (πόσο μάλλον τα παιδιά!) έχει δικαίωμα να αλλάξει τη σειρά των μαθημάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας. Όλα ασφυκτικά καθορισμένα με εγκυκλίους και μηνύματα του Υπουργού. Και η συνέχεια στην οικογένεια όπου τα «μωρά» πρέπει να τα έχουν όλα «στο πιάτο».
Πριν λίγα χρόνια, στα πλαίσια του προγράμματος COMENIUS, είχα την ευκαιρία να συμμετέχω σ' ένα πολύ ενδιαφέρον σεμινάριο για τη Δημοκρατία στα σχολεία, στο Bergen της Νορβηγίας. Οι διοργανωτές του σεμιναρίου φρόντισαν, εκτός των άλλων, με επισκέψεις στα σχολεία, να μας δοθεί μια ολόπλευρη εικόνα για τις νέες τάσεις και το τι κάνουν από μικρή ηλικία στα σχολεία. Είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε με τα παιδιά και να δούμε στην πράξη την προτεραιότητα που δίνουν στη Νορβηγία στην αυτονομία των παιδιών, στη δημοκρατική διαδικασία λήψης των αποφάσεων από τους μαθητές για θέματα του σχολείου.
Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε δυο περιστατικά από τις επισκέψεις μας στα σχολεία. Στο πρώτο παρακολουθούμε τη συνεδρία του Μαθητικού Συμβουλίου του σχολείου με το Διευθυντή του Σχολείου. Έχουν προηγηθεί, λίγη ώρα πριν, οι συνεδρίες των Συμβουλίων των τάξεων. Τα παιδιά, σε συνεργασία με τους δασκάλους τους, προγραμματίζουν τις δραστηριότητες της επόμενης χρονιάς για τις ημέρες των ελεύθερων δραστηριοτήτων τους. (Μια μέρα κάθε τρίμηνο δεν γίνονται μαθήματα και τα παιδιά ασχολούνται με δραστηριότητες που τα ίδια έχουν επιλέξει και οργανώσει σε συνεργασία με τους δασκάλους τους). Τα παιδιά έφεραν τις προτάσεις των τάξεων στο Μαθητικό Συμβούλιο. Καταγράφονται στον πίνακα και ακολουθεί ψηφοφορία για κάθε θέμα. Επιλέγονται 11 θέματα από τα οποία θα πραγματοποιηθούν τα εννέα. Οι μαθητές δίνουν το δικαίωμα στους δασκάλους να αφαιρέσουν δυο θέματα που δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν λόγω κόστους, υποδομής κ.λ.π.
Στο δεύτερο περιστατικό βρισκόμαστε με μια τάξη (Ε' Δημοτικού) στο γειτονικό πάρκο. Μας έχουν προσφέρει το μεσημεριανό γεύμα στο σχολείο και αποφάσισαν όσο ψωμί έμεινε να ταΐσουν τις πάπιες του γειτονικού πάρκου (10΄ με τα πόδια, διασταύρωση κεντρικού δρόμου, διαβάσεις πεζών, φώτα τροχαίας). Η δασκάλα τους υπενθυμίζει να έχουν υπόψη τους κανόνες και τους λέει ότι τους περιμένει σε 15΄ στο σημείο που ήμασταν. Τα παιδιά ξεχύνονται στο πάρκο να παίξουν, χωρίς την αυστηρή επίβλεψη της δασκάλας. Αμέσως έρχεται η απορία του Γερμανού συναδέλφου αλλά και όλων μας προς τη δασκάλα: Δεν ανησυχείς που τα παιδιά παίζουν έτσι ελεύθερα στο πάρκο χωρίς τη συνεχή επίβλεψή σου; Οι γονείς τι θα πουν αν κτυπήσει κάποιο παιδί; Και η απάντηση της δασκάλας: Έχουμε συζητήσει στην τάξη με τα παιδιά για τους τρόπους με τους οποίους θα προστατεύουν τον εαυτό τους, θα παίρνουν αποφάσεις και θα χειρίζονται διάφορες καταστάσεις. Οι γονείς και όλοι μας γνωρίζουμε ότι μπορούν να συμβούν ατυχήματα. Αυτά συμβαίνουν στη ζωή μας και δεν είναι η συνεχής επίβλεψη που θα βοηθήσει να τα αποφύγουμε. Στη συνέχεια, μετά από 15΄ παρακολουθούσαμε τα παιδιά να επιστρέφουν παρέες - παρέες στο σχολείο διασταυρώνοντας τους δρόμους με τάξη και ασφάλεια, χωρίς πάλι τη συνεχή επίβλεψη της δασκάλας. Οι μαθητές με αυτονομία και υπευθυνότητα λαμβάνουν αποφάσεις για θέματα που τους αφορούν. Κάθε εβδομάδα έχουν δραστηριότητα στο ύπαιθρο. Με το σακίδιό τους στην πλάτη, περπάτημα τουλάχιστον μια ώρα, στο γειτονικό δάσος. Να γνωρίσουν τον τόπο τους, να τον αγαπήσουν, να τον σέβονται και να τον φροντίζουν. Δεν περιμένουν ξαφνικά στα 18 τους να μεταμορφωθούν σε ώριμους, αυτόνομους, υπεύθυνους πολίτες.
Σε μια άλλη επίσκεψη ERASMUS+, σε σχολείο στο Kranj της Σλοβενίας, είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω την καλλιέργεια της αυτονομίας και της υπευθυνότητας των παιδιών. Το σχολείο, όπως και κάθε σχολείο στη Σλοβενία, διαθέτει τη δική του κουζίνα με το απαραίτητο προσωπικό. Τα παιδιά τρώνε πλούσιο γεύμα το μεσημέρι στο χώρο του εστιατορίου. Είναι εντυπωσιακό να βλέπεις από τα μικρά παιδιά της Α’ τάξης και του Νηπιαγωγείου και τις δεξιότητες που έχουν αναπτύξει: να πλένουν τα χέρια τους πριν μπουν στο εστιατόριο, να παίρνουν με τη σειρά τους το δίσκο με τα φαγητά (σούπα, σαλάτα, κυρίως πιάτο, ψωμί, επιδόρπιο), να κάθονται ήσυχα στο τραπέζι και να τρώνε, μετά να πηγαίνουν να καθαρίζουν το δίσκο τους στο χώρο διαχωρισμού των υλικών για ανακύκλωση και να τον παραδίδουν στο προσωπικό της κουζίνας για καθαρισμό. Και όλα αυτά με απόλυτη τάξη και ηρεμία! Παρόμοιες εικόνες αντίκρυσα σε σχολεία της Σουηδίας, της Φινλανδίας και της Δανίας.
Επίσης, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς τα παιδιά συμμετέχουν, τρεις διαφορετικές εβδομάδες, σε σχολικές κατασκηνώσεις (από την Α’ τάξη !!!) οι οποίες είναι αφιερωμένες σε διαφορετικά θέματα: περιβαλλοντικά, αθλητικά, πολιτιστικά, τεχνικά, επιστημονικά. Τα παιδιά με τους/τις δασκάλους/ες τους περνούν 3-5 μέρες κάθε φορά (ανάλογα με την ηλικία) και έχουν να διαχειριστούν από μόνα τους όλα τα καθημερινά τους θέματα. Εμείς έχουμε μόνο τις Κατασκηνώσεις στον Πρόδρομο, για ελάχιστα παιδιά της Ε’ και ΣΤ’ τάξης μόνο. Στη Σλοβενία όλα αυτά φυσικά είναι προγραμματισμένα από τώρα τον Ιούνιο για την επόμενη σχολική χρονιά. Περιλαμβάνονται σε βιβλιαράκι που παίρνουν οι γονείς και τα παιδιά και είναι ενημερωμένοι από τώρα για όλα όσα αφορούν την επόμενη χρονιά (ωρολόγιο πρόγραμμα, δάσκαλοι της τάξης, επισκέψεις, δραστηριότητες και κάθε λεπτομέρεια για όλη τη χρονιά). Αυτά είναι δυνατά καθώς εκεί έχουν σταθερό προσωπικό στα σχολεία. Δεν έχουν ανακαλύψει την παγκόσμια πρωτοτυπία της Κύπρου με τον «εκπαιδευτικό αποικισμό» κάθε χρόνο, αλλάζοντας σχολείο για πάνω από τους μισούς εκπαιδευτικούς, κάθε χρόνο.
Μετά αναρωτιόμαστε γιατί τα καταφέρνουν αυτοί και άλλοι λαοί.
Άντε … και στα δικά μας.
*Γονιός και πρώην Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου
