Ο Σχολικός Εκφοβισμός αποτελεί ένα καθημερινό γεγονός που αναπτύσσεται σε σχολικά περιβάλλοντα. Εμφανίζεται στην πρώτη σχολική ηλικία, παρουσιάζει ένταση στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού και κορύφωση στην ηλικία 11-14 ετών. Σκοπός του (και αυτό που τον κάνει να διαφέρει από άλλα είδη πειραγμάτων) είναι η πρόκληση βλάβης και χαρακτηριστικό του η ανισορροπία στη δύναμη ανάμεσα στους θύτες και στα παιδιά-στόχους.
Σύμφωνα με αποτελέσματα από πρόσφατη διεθνή έρευνα, φαίνεται πώς το εν λόγω φαινόμενο σημειώνει μια ανησυχητική αυξητική τάση στο βαθμό του 16% (2015: 18% ποσοστό εμφάνισης, 2019: 34%), ποσοστό που προκαλεί ανησυχία και προβληματισμό ως προς το τι κάνουμε λάθος και πώς θα μπορούσαμε να παρέμβουμε καλύτερα.
Πριν όμως παρέμβουμε σε οποιαδήποτε κατάσταση, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η κατανόηση των προβλεπτικών παραγόντων αυτής της κατάστασης. Ιδιαίτερα τα τελευταία 15 χρόνια, ο σχολικός εκφοβισμός κέρδισε το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών με αρκετούς από αυτούς να επισημάνουν σημαντικούς αιτιακούς παράγοντες, περιγράφοντας τον εκφοβισμό ως ένα ψηφιδωτό πολλών μεταβλητών που στην αλληλεπίδρασή τους ευνοούν την εμφάνισή του.
- Αρχικά για να αναπτυχθεί ο εκφοβισμός, χρειάζεται το περιβάλλον να ευνοεί τη δημιουργία του. Σχολεία με χαμηλή επίβλεψη, ακαδημαϊκά συστήματα που δίνουν έμφαση στη μαθησιακή επιτυχία και χαμηλή επένδυση στη διάδραση και συνεργασία των μαθητών, η ανοχή του σχολικού συστήματος στις άδικες συμπεριφορές μεταξύ των μαθητών, το «φτωχό» σύστημα υποστήριξης από ειδικούς, η χαμηλή ή μη αποτελεσματική πολιτική πρόληψης και παρέμβασης, αποτελούν μερικούς από τους πιο σημαντικούς παράγοντες ευαλωτότητας εντός των σχολικών πλαισίων.
- Παιδιά θύτες: παιδιά με έντονες προσωπικότητες, που θεωρούν ή έχουν μάθει ότι η σύγκρουση είναι αποτελεσματική μέθοδος επίλυσης διαφωνιών και λήψης προσοχής από τους άλλους, που δυσκολεύονται ή δεν ξέρουν πώς να συνεργαστούν με τους συνομηλίκους, που επιθυμούν μέσω έντονων συμπεριφορών να υπερισχύουν στις ομάδες.
- Παιδιά θύματα-στόχος: παιδιά πιο ευάλωτα, κοινωνικά αποσυρμένα, φοβισμένα, με περισσότερο αγχώδης προσωπικότητες, χαμηλό κοινωνικό δίκτυο, χαμηλές δεξιότητες επικοινωνίας, διαπραγμάτευσης και υπεράσπισης εαυτού, που ενδεχομένως επίσης να διαφέρουν από τα άλλα παιδιά (π.χ. καταγωγή, εμφάνιση, ιδιαίτερες ανάγκες).
- Παιδιά παρατηρητές: οι μαθητές που παρατηρούν το φαινόμενο και ίσως λόγω του φόβου που τους προκαλεί ή της έλλειψης γνώσης ως προς τα βήματα δράσης, δεν αντιδρούν αναφέροντας το γεγονός και επιζητώντας βοήθεια.
- Χαμηλή επικοινωνία και απόσταση μεταξύ παιδιών και γονέων ή εκπαιδευτικών.
- Σχολεία και οικογενειακά συστήματα που δεν εφαρμόζουν βήματα πρόληψης, και σε περίπτωση που τελικά αναπτυχθεί ο εκφοβισμός παρεμβαίνουν καθυστερημένα στο χρόνο, με χαμηλή αποτελεσματικότητα, ή δεν παρεμβαίνουν καθόλου, αυξάνουν τις πιθανότητες ανάπτυξης και επιβίωσης του φαινομένου.
Συνεπώς, ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα πολύ-παραγοντικό και πολύ-αιτιακό φαινόμενο, όπου η αντιμετώπισή του απαιτεί αλλαγές σε όλο το σύστημα που τον εμπερικλείει. Μια συστημική παρέμβαση στο σχολικό εκφοβισμό απαιτεί:
- Τη λήψη μέτρων εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, ακόμη και του Νηπιαγωγείου, μέσα από την προαγωγή της συνεργασίας, του σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα, στη διαφορετικότητα, στην ισότητα και των δεξιοτήτων επίλυσης των συγκρούσεων.
- Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η αύξηση της ασφάλειας των σχολικών εγκαταστάσεων και η επαρκής επιτήρηση.
- Επίσης, η ενδυνάμωση γονέων και εκπαιδευτικών μέσα από τα κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα με σκοπό την ενίσχυση της ενσυναίσθησης, της συνεργασίας και της κατάλληλης συνύπαρξης των παιδιών.
- Η επένδυση στις δομές και υπηρεσίες στήριξης, ψυχολογικής υποστήριξης και καθοδήγησης όλων των εμπλεκομένων αποτελεί μέρος της συστημικής παρέμβασης.
- Τέλος, οι κοινωνικοί θεσμοί μπορούν να λειτουργήσουν υποστηρικτικά προς τη μείωση του φαινομένου με τρόπο που να μην προωθείται η αδικία και η άνιση μεταχείριση, όπως επίσης βασικό ρόλο έχουν όλοι οι ενήλικες πολίτες της κοινωνίας, οι οποίοι καλούνται να εφαρμόζουν καθημερινά τις συμπεριφορές και αντιδράσεις που αναμένουμε τα παιδιά να αναπτύξουν.
Ενίσχυση των παιδιών-στόχων: Παρατηρώντας τις σημαντικές προσπάθειες που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια σε σχολεία από ψυχολόγους, εκπαιδευτικούς και άλλους ειδικούς, εντοπίζουμε ότι στην προσπάθεια αντιμετώπισης του εκφοβισμού, ίσως να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στους θύτες παρά στα θύματα, γεγονός που υποδηλώνει την αναγκαιότητα ενίσχυσης των παιδιών-στόχων:
- Ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης του παιδιού: Είναι πιο πιθανόν ένα αδύναμο παιδί που δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του και τις ικανότητές του, να αποτελέσει στόχο θυματοποίησης.
- Ισχυρό κοινωνικό δίκτυο: Παιδιά που ανήκουν σε μια ομάδα συνομηλίκων φαίνεται να είναι πιο προστατευμένα από τη θυματοποίηση.
- Σχέση εμπιστοσύνης με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, αφού η καλή σχέση και επικοινωνία μεταξύ αυτών και των παιδιών λειτουργεί ως ένας ισχυρός προστατευτικός παράγοντας.
- Εκμάθηση του παιδιού στο να ζητάει άμεσα βοήθεια από άλλα άτομα και να αντιμετωπίζει άμεσα τις άδικες συμπεριφορές.
- Εκμάθηση των παιδιών στο να αναγνωρίζουν τις άδικες συμπεριφορές και να δρουν άμεσα.
*Σχολική Ψυχολόγος
Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου
