«Συμπεριληπτικό σχολείο» και τα «θα» της κ. Υπουργού Παιδείας

ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΒΑΛΑΝΙΔΟΥ*

   Από την έναρξη της θητείας της, η κ.Υπ.Παιδείας δηλώνει – και ακούγεται ως σύνθημα πια-ότι στοχεύει, «στο συμπεριληπτικό σχολείο» και κάποτε αναφέρει και το «ανθρώπινο σχολείο». Συνεχίζει τα «θα», χωρίς μέχρι σήμερα, είκοσι μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων της να αναπτύξει, να καταθέσει και να προωθήσει το είδος των πολιτικών για να γίνουν αυτά τα «θα» έργα υλοποίησης του για το «συμπεριληπτικό σχολείο», χωρίς να συμπεριλαμβάνει στις εξαγγελλόμενες πολιτικές της ότι αναφέρονται στα διάφορα διεθνώς αποδεκτά σχετικά έγγραφα και συμφωνίες της ΕΕ και UNESCO. Δεν εξηγεί πουθενά το περιεχόμενο που δίνει στην έννοια της συμπερίληψης στην εκπαίδευση και σε ορισμένες περιπτώσεις υιοθετεί πολιτικές που υπονομεύουν τη συμπερίληψη όλων των παιδιών/μανθανόντων. 

     Αξίζει για την ιστορία να σημειωθεί ότι το σχολείο και η μάθηση για όλα τα παιδιά/μανθάνοντες ήταν και πολιτικές και στόχοι προηγούμενων Κυβερνήσεων και Υπ. Παιδείας, (περιόδου 2005-2013). Συμπεριλαμβάνονταν στις προτάσεις της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης βασισμένης στη σχετική Έκθεση για «Δημοκρατική και Ανθρώπινη Παιδεία στην Ευρωκυπριακή Πολιτεία (Προοπτικές ανασυγκρότησής και εκσυγχρονισμού). Και υπήρχαν κατατεθειμένες θέσεις και προτάσεις για όλο το εκπαιδευτικό σύστημα (2005-2013)[1]  για μεταμόρφωση και μεταρρύθμιση του Κυπριακού σχολείου, έτσι να ώστε να γίνει ένα πραγματικό δημοκρατικό σχολείο του πολίτη, να διασφαλίζεται για όλους, ως κοινωνικό και πολιτιστικό δικαίωμα η δημόσια εκπαίδευση, να λειτουργεί το σχολείο για την κοινωνική ενσωμάτωση όλων των παιδιών, με αντιμετώπιση και εξάλειψη των διαρροών από το σύστημα, να εξαλειφθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός, να αναγνωρίζονται οι εκπαιδευτικοί ως επαγγελματίες παιδαγωγοί με συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στα προγράμματα και στο περιεχόμενο και αξιολόγηση της διδασκαλίας τους. Δυστυχώς, η τότε Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση δεν αφέθηκε και εμποδίστηκε να εφαρμοστεί-και για πολιτικούς λόγους, που εκφράζονταν με πολεμικές των πιο συντηρητικών και αντιδραστικών κύκλων της κοινωνίας μας, αλλά και για λανθασμένες ενέργειες στην προσέγγιση και διαδικασία επεξεργασίας πολιτικών εφαρμογής, ιδίως αυτών που αφορούσαν τη δομή και περιεχόμενο της παιδείας-όπως π.χ. των ωρολογίων και  αναλυτικών προγραμμάτων. Αξίζει να τις μελετήσει ξανά η Υπουργός Παιδείας και οι σύμβουλοι της και να τις αξιοποιήσει, περνώντας από τα συνθήματα περί «συμπεριληπτικού σχολείου» στις πράξεις.

   Κυρία Υπουργέ της Παιδείας, με όλο το σεβασμό και εκτίμηση προς τις παιδαγωγικές σας γνώσεις, για την επίτευξη της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης –σχολείου πρέπει να αναπτύξετε πολιτικές για να αγκαλιαστούν για συμπερίληψη μέσα στο γενικό σύστημα εκπαίδευσης ΟΛΑ τα παιδιά/μανθάνοντες όπου θα συμπεριλαμβάνονται και οι μετανάστες, οι πρόσφυγες ή οι έχοντες μεταναστευτικό υπόβαθρο, όσοι έχουν διαφορετική εθνότητα, θρησκεία, πολιτισμό ή συμπεριφορά! Προφανώς, ΔΕΝ μπορεί να είναι πολιτική συμπερίληψης να «χωρίζετε-απομονώνετε» τα παιδιά/μανθάνοντες με τοίχους σε χωριστές δομές, λόγω της «συμπεριφοράς» τους -όπως πράξατε προσφάτως! Αλλά ούτε και το «σύνθημα» σας για «επικαιροποίηση» αναλυτικών προγραμμάτων που …υλοποιήθηκε με το «κόψιμο ύλης»!  Αναλυτικό πρόγραμμα στη συμπεριληπτική εκπαίδευση ΔΕΝ νοείται χωρίς  αλλαγές στη φιλοσοφία και το περιεχόμενο, στον τρόπο διδασκαλίας και αξιολόγησης, ή χωρίς αλλαγές στα σχετικά δικαιώματα των εκπαιδευτικών, για να προσαρμόζουν τη διδακτέα ύλη και αξιολόγηση, αναλόγως, χωρίς «επιπτώσεις» στη δική τους «αξιολόγηση» για τα «επιτεύγματα» των μανθανόντων!   

Για να δούμε ορισμένες πρόνοιες και συστάσεις επί του θέματος του συμπεριληπτικού σχολείου που περιγράφονται και συστήνονται σε έγγραφα και ψηφίσματα της ΕΕ και UNESCO-όπου συμμετέχει και η Κυπριακή Δημοκρατία:

• Η Σύσταση τουΣυμβουλίου Υπουργών και της Ευρ. Επιτροπής αναφέρεται «στην προώθηση των κοινών αξιών της εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς και της ευρωπαϊκής διάστασης της διδασκαλίας»[2] όπως και το έγγραφο της UNESCO (2009)[3], παραπέμπουν σε πολιτικές και προτάσεις για επίτευξη της συμπερίληψης όλων των παιδιών/μανθανόντων στην όλη σχολική διαδικασία και μάθηση[4], περιγράφοντας πώς τα σχολεία θα προσαρμοστούν για υλοποίηση αυτού του στόχου.
• Το έγγραφο, με τον τίτλο «ΟΔΗΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ», (Schools4Inclusion[5] ) που υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή,  αναφέρει αναλυτικά τις ενδεικνυόμενες και απαιτούμενες πολιτικές για να  εφαρμοστεί η συμπεριληπτική εκπαίδευση/σχολείο-π.χ. φιλοσοφία και αλλαγές στα για αναλυτικά προγράμματα και εκπαιδευτικούς.

Κοινή συνισταμένη των διαφόρων σχετικών εγγράφων και αποφάσεων είναι ότι η συμπεριληπτική ποιοτική εκπαίδευση για όλους πρέπει να αποτελεί μια συνολική επιδίωξη του σχολείου και του εκπαιδευτικού συστήματος. Να συνδυάζει την  ειδική εκπαίδευση με τη γενική εκπαίδευση, η οποία περιλαμβάνει και παιδιά/μανθάνοντες με μεταναστευτικό υπόβαθρο, πρόσφυγες παντός είδους.

• Παιδιά/μανθάνοντες με κάθε είδους διαφορετικά χαρακτηριστικά, σε γλώσσα, εθνότητα, θρησκεία, οικονομική κατάσταση, φύλο, σεξουαλικό προσανατολισμό και συμπεριφορά.
• Παιδιά/μανθάνοντες που λόγω κοινωνικο-οικονομικού ή μεταναστευτικού υπόβαθρου τυχόν να παρουσιάζονται με συμπεριφορές «δύσκολες» και «εκτός νενομισμένων» και ..κανονισμών ή έχουν για διάφορους λόγους «χαμηλές επιδόσεις και αξιολογήσεις»! 

Υποστηρίζεται επίσης και προτείνεται ως αναγκαιότητα να συνδυάζεται η εκπαιδευτική πολιτική με τις γενικότερες κοινωνικές πολιτικές για να διασφαλίζονται τα δικαιώματα όλων, να γίνονται αποδεκτοί και σεβαστοί από τους άλλους και να συμμετέχουν στην κοινωνία όπου ανήκουν. Και αυτό λειτουργεί υπέρ ολόκληρου του εκπαιδευτικού συστήματος, υπέρ του κόστους/οικονομίας και υπέρ της ίδιας της κοινωνίας.

Προφανώς για να επιτευχθεί ο στόχος της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης χρειάζεται η φιλοσοφία για ολόκληρο το σύστημα της εκπαίδευσης να προσαρμοστεί αναλόγως, υιοθετώντας τις κατάλληλες πολιτικές. Ανάμεσα στις συστάσεις σχετικών προαναφερθέντων εγγράφων αναφέρονται και τα εξής –που δίνουν ιδιαίτερη σημασία και στα αναλυτικά προγράμματα, στη διδακτική διαδικασία και αξιολόγηση. Αναφέρουν:

• Να προσαρμοστούν κατάλληλα τα Αναλυτικά προγράμματα για να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις ΟΛΩΝ των παιδιών/μανθανόντων    
• Να δοθεί το δικαίωμα στους εκπαιδευτικούς να προσαρμόζουν τη διδακτέα ύλη, αναλόγως με τις ανάγκες παιδιών/μανθανόντων και να επιμορφωθούν κατάλληλα.
• Να υιοθετηθούν εναλλακτικοί τρόποι αξιολογήσεων από τους εκπαιδευτικούς και το σχολείο. (Εννοείται ότι μανθάνοντες και διδάσκοντες θα πρέπει να αξιολογούνται χωρίς «μέτρημα» της κάλυψης της ύλης ή της «επιτυχίας» τους στα «τεστ» που προκατασκευάζονται «από ειδικούς» του Υπ. Παιδείας. Ούτε και να κρίνονται, «για την αποτελεσματικότητά» τους, σύμφωνα με τους «δείκτες» που καθορίζονται κεντρικά από το Υπ. Παιδείας-ή άλλους εξωτερικούς παράγοντες. Και προφανώς χρειάζεται να καταργηθεί και η φιλοσοφία της αξιολόγησης εκπαιδευτικών με μετρήσεις επίτευξης διαφόρων δεικτών –όπως απαιτούν όλοι οι υποστηριχτές των σχετικών εκπαιδευτικών πολιτικών!
• Να υιοθετηθούν πολιτικές για τη γλωσσική επάρκεια ΟΛΩΝ των παιδιών/μανθανόντων με μεταναστευτικό υπόβαθρο. Ελλείψεις στη γλώσσα παράλληλα με τις «αξιολογήσεις» τους εγκλωβίζουν, κατατάσσοντας τους  και ταξινομώντας τους σε «ομάδες χαμηλής ικανότητας» με ότι επιπτώσεις μπορεί να έχουν αυτοί οι χαρακτηρισμοί και διαχωρισμοί!

 Είναι τοις πάσι γνωστό ότι σήμερα, τα Δημόσια σχολεία της Κυπριακής Δημοκρατίας, μέλους της ΕΕ, έχουν ένα μεγάλο φάσμα μανθανόντων, όλων των ηλικιών, που φοιτούν σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης-από το Νηπιαγωγείο, μέχρι το Λύκειο. Τα «διαφορετικά» παιδιά/μανθάνοντες, λόγω της «παντός είδους διαφορετικότητας» βρίσκονται σε όλα τα σχολεία. Όχι σπάνια βιώνουν τη διαφορετικότητα τους ως διακρίσεις μέσα στο σχολείο που εκφράζονται τόσο από τους συνομήλικους του περιβάλλοντός τους, όσο και από τους διδάσκοντες/διευθύνσεις (θυμάστε τις ….μαντήλες;).

Δυστυχώς σήμερα σημαντικές διακρίσεις συνεχίζουν να πηγάζουν από τα προγράμματα και κατευθύνσεις πολιτικών του Υπ. Παιδείας, μέσα από το «επίσημο» και «κρυφό» αναλυτικό πρόγραμμα, παρά τα πολλά «θα» και συνθήματα περί «Συμπεριληπτικού σχολείου»! Οι εκκλησιασμοί, οι «λειτουργίες» και προσευχές μέσα στα σχολεία, οι εικόνες αγίων μέσα σε κάθε τάξη, η συνεχής υποβολή και ενθάρρυνση της παρουσίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας και των λειτουργών της/ιερέων σε κάθε έναρξη, λήξη σχολικής χρονιά ή κάθε γιορτασμό….κ.ά., δεν είναι πολιτικές που συμβάλλουν στη συμπερίληψη. Αντίθετα, προωθούν προς την απομόνωση, περιθωριοποίηση και ταπελλάρισμα των μη Ορθοδόξων Χριστιανών παιδιών/μανθανόντων! Και όχι σπάνια συνοδεύονται οι διακρίσεις αυτές και με  «μπούλινγκ»!  Και όλα αυτά επωάζουν και παραβατικότητα!

 Ως εκ τούτου, αν θέλετε όντως συμπεριληπτικό σχολείο κυρία Υπουργέ, εγκαταλείψετε την τακτική των εντυπωσιακών συνθημάτων και προχωρήστε σε πραγματικές και ουσιαστικές αλλαγές, υιοθετώντας τις κατάλληλες πολιτικές.

*PhD Παιδαγωγικά