Σε μια εποχή που η τεχνολογική πρόοδος καθορίζει τις ανάγκες της αγοράς και της κοινωνίας, η εκπαίδευση στους τομείς STEAM (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική, Τέχνες, Μαθηματικά) κρίνεται καθοριστική. Η εκπαιδευτική προσέγγιση STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics) έχει αποκτήσει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ενίσχυση της δημιουργικότητας, της συνεργασίας και της κριτικής σκέψης, ειδικά μεταξύ μαθητών με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (ΕΕΑ). Οι παραδοσιακές μέθοδοι STEM δεν ανταποκρίνονται πάντα στις ανάγκες αυτών των μαθητών, καθιστώντας αναγκαία τη διεπιστημονική και βιωματική διδασκαλία που προάγει την ποικιλομορφία.
Η ενσωμάτωση των τεχνών στην εκπαίδευση STEM, δημιουργώντας το μοντέλο STEAM, έχει αναδειχθεί ως ένα υποσχόμενο παιδαγωγικό εργαλείο για την υποστήριξη της μάθησης μαθητών με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (ΕΕΑ). Μελέτες δείχνουν ότι η ενσωμάτωση τεχνών διευκολύνει την πρόσβαση σε σύνθετες έννοιες, ενισχύει τα κίνητρα και προάγει την αυτοέκφραση. Ωστόσο, τα παιδιά με ΕΕΑ, όπως αυτισμό, ΔΕΠΥ ή δυσλεξία, συχνά αντιμετωπίζουν προκλήσεις όπως αδυναμία συγκέντρωσης, μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες και δυσκολία αλληλουχίας δραστηριοτήτων. Ειδικά σε δραστηριότητες STEAM που βασίζονται στη συνεργασία ή την αποτυχία ως μέσο μάθησης, αυτές οι δυσκολίες εντείνονται.
Το ευρωπαϊκό έργο Explore Your Abilities, που υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Erasmus+ (2023–2025), στοχεύει στην προώθηση μιας δίκαιης και χωρίς αποκλεισμούς πρόσβασης στην εκπαίδευση STEAM για μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ΕΕΑ). Το άρθρο αυτό συνοψίζει ευρήματα από πρόσφατη έρευνα σε σχολεία της Κύπρου, Λετονίας και Ρουμανίας, εστιάζοντας στις δυσκολίες και τις προσαρμογές που απαιτούνται για την εφαρμογή του STEAM σε συμπεριληπτικά περιβάλλοντα.
Η έρευνα που διεξήχθη σε τρία σχολεία ειδικής εκπαίδευσης σε Κύπρο, Λετονία και Ρουμανία ανέδειξε τη σημασία της προσαρμογής του περιβάλλοντος μάθησης μέσω εξατομικευμένων πλάνων, χρήσης εκπαιδευτικών εφαρμογών, και εξειδικευμένων τεχνολογικών εργαλείων. Επίσης, τονίστηκε η ανάγκη για παιδαγωγικές πρακτικές που στηρίζονται στη δομημένη διδασκαλία, τις κοινωνικές ιστορίες και τις αισθητηριακές παρεμβάσεις.
Παρά τις προκλήσεις, η προσέγγιση STEAM φαίνεται να προωθεί την ενεργή συμμετοχή και να υποστηρίζει την ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων ζωής, εφόσον εφαρμοστεί κατάλληλα. Το μοντέλο προσφέρει τη δυνατότητα διαμόρφωσης ενός συμπεριληπτικού μαθησιακού πλαισίου, όπου η διαφορετικότητα θεωρείται πηγή δύναμης και όχι εμπόδιο.
Με τη συνεργασία εταίρων από έξι ευρωπαϊκές χώρες (Ρουμανία, Λετονία, Κύπρος, Αυστρία, Σερβία), το έργο επιδιώκει την εφαρμογή καινοτόμων παιδαγωγικών μεθόδων, όπως τα «εκπαιδευτικά εργαστήρια με ψηφιακή αφήγηση», για την ενίσχυση της συμμετοχής των μαθητών και της καλλιέργειας δεξιοτήτων STEAM. Βασικός στόχος είναι η δημιουργία ενός συμπεριληπτικού μαθησιακού περιβάλλοντος που ενδυναμώνει τα παιδιά με ΕΕΑ και διευρύνει τις ευκαιρίες όλων των μαθητών.
Κατά την διάρκεια του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν τρεις διεθνής συντονιστικές συναντήσεις στην Αυστρία, Κύπρο και Λετονία και μια συνάντηση στην Ρουμανία για επιμόρφωση των εκπαιδευτικών/εταίρων του προγράμματος στην εκπαίδευση STEAM και τα ψηφιακά εργαστήρια. Τα βασικά αποτελέσματα του έργου περιλαμβάνουν: εγχειρίδιο καινοτόμων διδακτικών προσεγγίσεων, νέο διεπιστημονικό αναλυτικό πρόγραμμα, υλικό για εκπαιδευτικούς, 21 ψηφιακά εκπαιδευτικά εργαστήρια, καθώς και την πραγματοποίηση του Φεστιβάλ «Explore your abilities / Εξερεύνησε τον κόσμο σου».
Τα πιο πάνω εγχειρίδια, εκπαιδευτικά εργαλεία και εργαστήρια, θα είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του προγράμματος https://explore-abilities.eu/. Μέσα από την ελεύθερη και μαζική διάχυση των πόρων του έργου, διασφαλίζεται η βιωσιμότητα του. Επιπρόσθετα, δίνεται η δυνατότητα σε εκπαιδευτικούς, σχολεία και ιδρύματα σε όλη την Ευρώπη αλλά και παγκόσμια, να χρησιμοποιούν και να διαμορφώνουν τα εργαλεία και εργαστήρια του έργου ανάλογα με τις δικές τους ανάγκες και περιβάλλοντα.
Το Explore Your Abilities αποτελεί ουσιαστική συμβολή στην υλοποίηση των αρχών του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων και της Ψηφιακής Εκπαιδευτικής Στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η προσέγγιση του έργου προτάσσει την ένταξη όχι ως συμπληρωματική παρέμβαση, αλλά ως βασική αρχή μιας ποιοτικής και δίκαιης εκπαίδευσης για όλους. Η εκπαίδευση STEAM μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για την ενσωμάτωση των μαθητών με ΕΕΑ, εφόσον εφαρμοστούν διαφοροποιημένες στρατηγικές διδασκαλίας. Η καλλιέργεια συνεργασιών μεταξύ εκπαιδευτικών, γονέων και θεραπευτών είναι κρίσιμη. Η έρευνα αναδεικνύει την ανάγκη για συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και προσαρμογή των αναλυτικών προγραμμάτων ώστε να διασφαλιστεί η προσβασιμότητα και η συμμετοχή όλων των μαθητών.
Όπως τονίζει το ίδιο το έργο: «Η εκπαίδευση STEAM πρέπει να γκρεμίζει εμπόδια και να χτίζει γέφυρες! ». Με αυτό το έργο, γίνεται μια καινοτόμος προσπάθεια προς ένα κόσμο, όπου τα παιδιά μπορούν να εξερευνήσουν, να φανταστούν και να ανακαλύψουν ελεύθερα!.
