ΤΗΣ ΘΕΟΔΟΣΙΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ*
Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται σε μια δυναμική διαδικασία του ατόμου κατά την οποία επιτυγχάνει να προσαρμόζεται, να αντιμετωπίζει και να ανακάμπτει μέσα από στρεσσογόνες συνθήκες, αντιξοότητες ή μετά από τραυματικά γεγονότα στην ζωή του και να συνεχίζει την εξέλιξή του. Η ψυχική ανθεκτικότητα συμβάλλει στην πρόληψη συμπεριφορών στρες, κατάθλιψης και επαγγελματικής εξουθένωσης και στην ανάπτυξη υγιούς αυτοπεποίθησης και αυτό-αποτελεσματικότητας. Σημαντικό προγνωστικό παράγοντα αποτελεί η δυνατότητα του ατόμου να αποδίδει νόημα στις συνθήκες της ζωής του.
Όλοι μας έχουμε γνωρίσει, τουλάχιστον έναν άνθρωπο, ο οποίος αποτελεί πηγή έμπνευσης, καθώς παρά τις δύσκολες στιγμές που μπορεί να έχει περάσει ή περνάει, εντοπίζει τους τρόπους να προχωρήσει και δίνει μηνύματα ενδυνάμωσης και στους γύρω του με την παρουσία του.
Μια συνθήκη που καλείται να ανταπεξέλθει και να προσαρμοστεί μια οικογένεια είναι και η γνωστοποίηση μίας ή ενός συνδυασμού γνωστικών και συναισθηματικών δυσκολιών (πχ, νοητική υστέρηση, φάσμα του αυτισμού, κατάθλιψη, εναντιωματική προκλητική διαταραχή) για ένα ή και περισσότερα από τα παιδιά. Αρκετοί γονείς στο άκουσμα αυτών των δυσκολιών, που καλείται να αντιμετωπίσει το παιδί τους και συνάμα η ίδια η οικογένεια, εμφανίζουν συμπεριφορές που ομοιάζουν με κάποια στάδια από τους κύκλους διαδράσεων του πένθους (βλ. άρνηση διάγνωσης, θυμός με τον εαυτό ή και ρίξιμο ευθυνών σε άλλους, διαπραγμάτευση και εύρεση πρακτικών για προσωρινή λύση, κατάθλιψη και αισθήματα ανημποριάς-απελπισίας, αποδοχή δυσκολιών και νοηματοδότηση ζωής).
Η λειτουργικότητα και η προσαρμογή σε μια πρωτόγνωρη συνθήκη αποτελεί αποτέλεσμα επίδρασης προστατευτικών παραγόντων, όπως:
Αρκετοί γονείς αφοσιώνουν τη ζωή τους στα παιδιά τους, ωστόσο είναι σημαντικό να επενδύουν και στην αυτό-φροντίδα τους. Αναγνωρίζοντας και ικανοποιώντας οι ίδιοι οι γονείς τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους, μπορούν έπειτα να συμβάλλουν στη βέλτιστη λειτουργικότητα του παιδιού τους. Οι γονείς μπορούν να καλλιεργήσουν σταδιακά την ψυχική ανθεκτικότητά τους, προχωρώντας σε αυτό-διερεύνηση των ψυχοκοινωνικών αποθεμάτων τους, αναστοχαζόμενοι κάποια ερωτήματα σχετικά με το πώς αντεπεξήλθαν σε άλλες δύσκολες στιγμές στο παρελθόν, τι έμαθαν για τον εαυτό τους, πώς μπορούν να είναι χρήσιμες στο παρόν οι δεξιότητες που είχαν αναπτύξει και πώς μπορούν να αξιοποιήσουν το υποστηριχτικό δίκτυό τους.
Επιπλέον, η αποδοχή του παιδιού ως μια ολοκληρωμένη οντότητα και όχι μονάχα η εστίαση στην αντιμετώπιση των δυσκολιών του, οι ρεαλιστικές προσδοκίες για τις δυνατότητές του, η θέσπιση ρεαλιστικών στόχων και η απόδοση νοήματος στις νέες συνθήκες (π.χ., πιθανόν ο γονέας να παρατηρεί ενδυνάμωση των οικογενειακών σχέσεων στον κοινό στόχο της κατανόησης και της αλληλοβοήθειας για τις συμπεριφορές του μέλους με τις συναισθηματικές δυσκολίες) συμβάλλει στην ψυχική ανθεκτικότητα του γονέα.
Ως γονείς μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί μας, κατανοώντας πως η δυναμική των σχέσεων στην οικογένεια μας επηρεάζει τις συμπεριφορές του, ενθαρρύνοντάς το να δοκιμάσει νέα πράγματα και να μάθει από αυτά, αναγνωρίζοντας την προσπάθεια και τη βελτίωσή του, δίνοντας του ευκαιρίες να λαμβάνει αποφάσεις και λογικά ρίσκα, ανακουφίζοντας το λέγοντάς του ότι είναι αναμενόμενο να αισθάνεται ανασφαλής και φοβισμένο κάποιες στιγμές, αναπλαισιώνοντας τις προκλήσεις ως ευκαιρίες μάθησης και μεταφέροντας το μήνυμα με την προσωπική μας στάση ότι παρόλο που δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα, μπορούμε να ελέγξουμε πώς αντιδράμε και επιλέγουμε να συνεχίσουμε.
Κλείνοντας σας προσκαλώ να φανταστείτε την ακόλουθη εικόνα. Σκεφτείτε πως οι μικροσκοπικοί σπόροι κατέχουν την ισχυρή δύναμη να ωθήσουν ολόκληρο έδαφος και να εξελιχθούν σταδιακά σε δυνατά, καρποφόρα δέντρα, έτσι και εμείς έχουμε τα αποθέματα δύναμης και παίρνοντας τον χρόνο μας, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τι χρειαζόμαστε, να αξιοποιήσουμε και να καλλιεργήσουμε αυτά τα αποθέματα μας, με στόχο την ψυχική μας ευεξία και ανθεκτικότητα.
*Εγγεγραμμένη Σχολική/Εκπαιδευτική Ψυχολόγος (Α.Μ. 545)
Εκπαιδευόμενη Συστημική/Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια
