Βλέποντας τον αυτισμό με άλλα μάτια

ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΟΥΛΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ* ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΤΡΙΑΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ**

Η γνώση σχετικά με τον Αυτισμό παρουσιάζει εντυπωσιακή εξέλιξη και διαφοροποίηση τα τελευταία χρόνια. Πράγματα και δεδομένα τα οποία ίσχυαν μέχρι τώρα, αναθεωρούνται, αλλάζουν οι αντιλήψεις,  αλλάζει η φιλοσοφία σχετικά με την φύση άρα και με την παρέμβαση στον Αυτισμό. Τα τελευταία ερευνητικά δεδομένα της νευροεπιστήμης γενικότερα, μας δίνουν τεκμηριωμένα απαντήσεις: ο Αυτισμός δεν προσλαμβάνεται πια ως αινιγματική κατάσταση. Αρχίζουμε να έχουμε δεδομένα για το τί συμβαίνει στην αφετηρία αυτής της ιδιαίτερης διαταραχής, “τί συμβαίνει πίσω από τα συμπτώματα”. Και αν γνωρίζω τι συμβαίνει πίσω από τα συμπτώματα…, έχω διανύσει την μισή απόσταση στην παρέμβαση…

Η πρώιμη παρέμβαση στηρίζεται στην νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου, και αν αυτή αρχίσει από νωρίς μπορούν να επιτευχθούν πολλά… Με την κατάλληλη, ανθρωποκεντρική και νατουραλιστική παρέμβαση στον Αυτισμό, τροποποιώντας το περιβάλλον, τον τρόπο που επικοινωνείς και συμπεριφέρεσαι στο άτομο με Αυτισμό είναι δυνατό να γίνει αλλαγή στη δομή και λειτουργία του εγκεφάλου και να δημιουργηθούν νέες νευρολογικές συνάψεις, οι οποίες θα οδηγήσουν το άτομο πιο μπροστά, βοηθώντας το να φτάσει στην βέλτιστη του έκβαση.     

Έχοντας το ανθρωπιστικό υπόβαθρο λοιπόν ως βάση και την νέα επιστημονική γνώση ως δύναμη, πώς μπορούμε να μην δούμε τον Αυτισμό μέσα από ανθρωποκεντρική ματιά, παιδοκεντρική οπτική και να μην ακολουθήσουμε ανθρωποκεντρικές και νατουραλιστικές προσεγγίσεις; Να καταφέρουμε να αντιληφθούμε, να κατανοήσουμε και δούμε τον Αυτισμό με άλλα μάτια;…

Βλέποντας τον Αυτισμό μέσα από την πυρηνική δυσκολία της κοινωνικότητας και κοινωνικής αλληλεπίδρασης, τότε θα μπορέσω να κατανοήσω τη δυσκολία του παιδιού να συνυπάρξει και να αλληλεπιδράσει με άλλα άτομα. Θα μπορέσω να κατανοήσω γιατί ένα παιδί κοιτά μέσα ή πέρα από εμάς, δεν ανταποκρίνεται, έχει φτωχή βλεμματική επαφή, μπορεί να εμφανίζεται αδιάφορο ή κοινωνικά αποτραβηγμένο.

Βλέποντας τον Αυτισμό μέσα από την πυρηνική δυσκολία της επικοινωνίας και κοινωνικής επικοινωνίας, τότε θα μπορέσω να κατανοήσω γιατί ένα παιδί δεν δείχνει ενδιαφέρον στο άλλο άτομο, δεν το κοιτάζει, δεν ανταποκρίνεται στην ομιλία, κλαίει, φωνάζει, κτυπά, τσιρίζει. Μήπως θέλει να στείλει κάποιο μήνυμα, μήπως θέλει να επικοινωνήσει και δεν μπορεί ή δεν γνωρίζει τον τρόπο. Μήπως δεν έχει την πρόθεση ή την επιθυμία να επικοινωνήσει με άλλους, μήπως δεν κατανοεί τη μη λεκτική και λεκτική επικοινωνία, ή δεν έχει αναπτύξει ακόμη γλωσσικό σύστημα;

Βλέποντας τον Αυτισμό μέσα από την οπτική των αισθητηριακών δυσκολιών, τότε θα μεταφράσω το ξέσπασμα ως εξατομικευμένη αισθητηριακή ανάγκη, ως μια αντίδραση του αισθητηριακού συστήματος, το οποίο υπό/ υπέρ λειτουργεί. Τότε θα διαφοροποιήσω και θα προσαρμόσω αισθητηριακά το περιβάλλον και τις απαιτήσεις γενικότερα  έτσι ώστε να προλάβω την τόσο επώδυνη για τα παιδιά αισθητηριακή υπερφόρτωση.

Βλέποντας τον Αυτισμό μέσα την οπτική της εγγενής διαφορετικότητας στην λειτουργία του αμυγδαλοειδή πυρήνα, τότε θα μπορέσω να κατανοήσω το άγχος που τόσο συχνά συνυπάρχει, τη δυσκολία του παιδιού στην ρύθμιση του συναισθήματος και τις έντονες εναλλαγές στην συναισθηματική του κατάσταση.

Ο Αυτισμός είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή στην οποία οι γνωστικές δυσλειτουργίες παίζουν καθοριστικό ρόλο. Με απλά λόγια επεξηγούν μια άτυπη λειτουργία του εγκεφάλου, μια διαφορετική γνωστική λειτουργία και πως αυτή συνδέεται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Αυτισμού…

Έτσι, βλέποντας τον Αυτισμό μέσα από τα ελλείμματα της Θεωρίας του Νου (ως κεντρικό ρυθμιστή της κοινωνικής επικοινωνίας) μπορώ να κατανοήσω γιατί ένα παιδί δείχνει ακατάλληλη επικοινωνία και κοινωνική συμπεριφορά, γιατί δεν βρίσκει νόημα σε κοινωνικές καταστάσεις, γιατί δεν κατανοεί εκφράσεις του λόγου, μεταφορές, χιούμορ, γιατί δυσκολεύεται να αρχίσει και να διατηρήσει μια συνομιλία, γιατί δεν μπορεί να μπει στα παπούτσια του άλλου…

Βλέποντας τον Αυτισμό μέσα από την εγγενή  δυσκολία στην κεντρική συνοχή, μπορώ να κατανοήσω γιατί το παιδί εμμένει στην λεπτομέρεια, επιμένει στην ομοιομορφία, αντιδρά στην αλλαγή της ρουτίνας, ασχολείται με ένα μέρος του αντικειμένου, εμφανίζει στερεοτυπίες και εμμονές, χάνει το δάσος για το δέντρο…

Βλέποντας τον Αυτισμό μέσα από ελλείμματα στις εκτελεστικές λειτουργίες, λόγω ιδιαιτεροτήτων του μετωπιαίου λοβού, μπορώ να κατανοήσω γιατί ένα παιδί με Αυτισμό δυσκολεύεται να προσαρμοστεί, δεν έχει ευελιξία σκέψης, δυσκολεύεται στην επίλυση προβλήματος, στον ιδεασμό/σχεδιασμό/εκτέλεση μιας σειράς πράξεων, έχει δυσκολία στις μεταβάσεις, αντίσταση στις αλλαγές, άκαμπτη σκέψη και ιδιαίτερα μοτίβα συμπεριφοράς…

Μέσα από όλα αυτά καταλαβαίνουμε πια, ότι στον Αυτισμό καμιά συμπεριφορά δεν είναι τυχαία, καμιά συμπεριφορά συμβαίνει απλά για να συμβεί…

Ο Αυτισμός είναι μια μοιρασμένη δυσκολία: Η κοινωνική αλληλεπίδραση και η κοινωνική επικοινωνία,   όροι που εξ ορισμού απαιτούν  αμοιβαία επίδραση δυο ή περισσότερων προσώπων, αποτελούν το κεντρικό έλλειμα στον Αυτισμό από το οποίο πηγάζουν όλες οι υπόλοιπες δυσκολίες, δυσκολίες στην αλληλεπίδραση, επικοινωνία, γλώσσα και συμπεριφορά. Και έτσι προκύπτει το σημαντικό ερώτημα: Μήπως ξέρουν πολλά αλλά επειδή υστερούν αλληλεπιδραστικά και επικοινωνιακά, δεν μας αφήνουν να τα δούμε, ή δεν ξέρουν τον τρόπο να μοιραστούν μαζί μας, ή δεν νιώθουν την ανάγκη να τα μοιραστούν;

Ο Αυτισμός είναι μια μοιρασμένη δυσκολία: τη μισή δυσκολία την έχουν “αυτοί” και την άλλη μισή την έχουμε “εμείς”. Το σημαντικότερο είναι πόσα βήματα μπορούν να κάνουν “αυτοί¨ προς “εμάς” και πόσα βήματα μπορούμε να κάνουμε “εμείς” προς “αυτούς”. Το σίγουρο είναι ότι τα δικά μας βήματα θα πρέπει να είναι πιο πολλά γιατί εμείς ως νευροτυπικοί δεν έχουμε εγγενής δυσκολίες. 

 Κάπου εδώ λοιπόν μπορεί να βρίσκεται και η λύση που εδώ και καιρό ψάχνουμε… πόσα βήματα πιο κοντά  τους θέλουμε, μπορούμε και πρέπει  να κάνουμε…

Ευχή μας, να κατανοούμε, να αγκαλιάζουμε και να σεβόμαστε την Νευροδιαφορετικότητα στον Αυτισμό κάθε μέρα

*Β.Α Ψυχολογία, Μ.Α Ψυχοπαιδαγωγική, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ειδική Εκπαιδευτικός Δημοτικής Εκπαίδευσης

**Μ.Α Ειδική Παιδαγωγική με ειδικότητες 1. Λογοθεραπεία 2. Παιδαγωγική συμπεριφοράς, Πανεπιστήμιο Λειψίας, Γερμανία