ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Η αξιολόγηση αναντίρρητα αποτελεί σημαντική διάσταση της εκπαιδευτικής πράξης και κατά κύριο λόγο στοχεύει στο να εξακριβωθεί κατά πόσον έχουν επιτευχθεί, οι παιδευτικοί στόχοι που έχουν καθοριστεί αλλά και να αποτελέσει το κύριο εργαλείο ανατροφοδότησης του εκπαιδευτικού έργου. Η εκπαιδευτική πολιτική και επομένως ο τρόπος αξιολόγησης των μαθητών και μαθητριών, πάντοτε πρέπει να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα της εποχής, στις απαιτήσεις που επιβάλλονται από την εξέλιξη των όσων συμβαίνουν στον κόσμο της εκπαίδευσης.
Αξιολογώντας τους μαθητές και τις μαθήτριες κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής δεν είχαμε -τουλάχιστον δεν έπρεπε να είχαμε- και σαφώς δεν έχουμε ως κύρια αποστολή ΜΟΝΟΝ την προετοιμασία των παιδιών για τις όποιες εξετάσεις, που κακώς στη συνείδηση των περισσοτέρων αυτό σήμαινε γραπτά διαγωνίσματα. Ο συνεχής έλεγχος της προόδου στους τομείς της απόκτησης γνώσεων και δεξιοτήτων αλλά και της καλλιέργειας αρχών και αξιών παρέμεναν συχνά στοιχεία γραμμένα στα σχέδια αξιολόγησης και οι πάντες «μετέφραζαν» τα πιο πάνω ανάλογα με τους αριθμούς που έμπαιναν στα διαγωνίσματα. Μια τέτοια κουλτούρα, περιστασιακής προετοιμασίας κάθε φορά που οι όποιες γραπτές εξετάσεις διεξάγονταν, σχεδόν εκμηδένιζε τη συνεχή παρακολούθηση της εξέλιξης της προσωπικότητας των διδασκομένων. Οι εκπαιδευτικοί φρόντιζαν πάντα να βοηθήσουν τα παιδιά στο να επιλέξουν συνειδητά και ώριμα την κατεύθυνσή τους προς τις ανώτερες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Στο πλαίσιο της αξιολόγησης φρόντιζαν πάντα να επικοινωνούν με τους γονείς ή τους κηδεμόνες τους, άσχετα ότι στη συνείδηση των δεύτερων έπαιζε πάντοτε δευτερεύοντα ρόλο το τι κάνει το παιδί όλο το χρόνο στο σχολείο, πώς αντιμετωπίζει την καθημερινή εμπλοκή του στη μάθηση. Η επιτυχής επίδοση σε ένα ή δυο διαγωνίσματα εκμηδένιζε άδικα την τεράστια σπουδαιότητα της προφορικής συμμετοχής, της ενεργού εμπλοκής στα όσα συμβαίνουν στη σχολική κοινότητα ή έξω από αυτήν. Η χρησιμοθηρική νοοτροπία, ο βαθμός στο δελτίο προόδου, ήταν αρκετός όχι μόνο για να χαρακτηρίσει έναν μαθητή ή μια μαθήτρια αλλά ακόμα και τον .την εκπαιδευτικό στα μάτια των γονιών, των κηδεμόνων και των παιδιών. Για να είμαστε πάντοτε ρεαλιστές αυτό που βλέπαμε στις σχολικές τάξεις τόσα χρόνια ήταν την αγωνία των περισσότερων εκπαιδευτικών να ενεργοποιήσουν το μυαλό των διδασκομένων, να δείξουν τρόπους σκέψης, να προβληματίσουν, να τους μάθουν.
Το νέο σχέδιο αξιολόγησης των παιδιών μετατρέπει την εκπαιδευτική πράξη σε μια διαρκή, δυναμική διαδικασία, η οποία δεν μένει μόνο στην τάξη αλλά συνδέεται με το σχολικό περιβάλλον αλλά και με το ευρύτερο ζωτικό χώρο του δήμου ή της κοινότητας που ανήκει το σχολείο. ∆εν αποτελεί αυτοσκοπό, δεν ταυτίζεται με την «εξέταση» επί του μαθήματος, δεν συνιστά ελεγκτικό μηχανισμό με οριοθετημένη τη μέτρηση μόνο της γραπτής εξέτασης, μα εκμεταλλεύεται το κάθε λεπτό της μέρας.
Σέβεται τη θεμελιώδη αρχή της ολόπλευρης εκτίμησης της παρουσίας του μαθητή και της μαθήτριας, στοχεύει στην έγκαιρη διάγνωση των αδυναμιών και θέτει για πρώτη φορά ως καθήκον των εκπαιδευτικών να παροτρύνουν και να ενισχύσουν τις δυνατότητες όλων των παιδιών σε σχέση με την καθημερινή ζωή. Είναι πολύ σημαντικό, επίσης, το γεγονός ότι στόχος του νέου σχεδίου αξιολόγησης είναι και το να γίνεται συσχέτιση των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης με το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, την αναπηρία ή την ειδική εκπαιδευτική ανάγκη του μαθητή.
Τα παιδιά στο σχολείο πρέπει να βοηθηθούν να κατανοήσουν το νέο τους ρόλο, που, βεβαίως υπήρχε θεσμοθετημένος και στο παρελθόν, αλλά τώρα γίνεται πιο εύκολο το να λειτουργήσει και να φέρει σταδιακά καλύτερα αποτελέσματα. Δεν μετατρέπεται σε καμία περίπτωση το σχολείο σε «αρένα» που σκοτώνει τη φαντασία, στερεί τη χαρά ή φυλακίζει στις λίγες σελίδες ενός γραπτού διαγωνίσματος την ποιότητα και το βαθμό της γνώσης.
Για να μην καταφανεί πως το «υμνολόγιο» του νέου σχεδίου αξιολόγησης γράφτηκε για να εξωραϊσει καταστάσεις, κρίνεται απαραίτητο να ειπωθούν και πράγματα που θα βοηθήσουν σημαντικά στη θετική αναμονή καλύτερων αποτελεσμάτων. Αναφέρομαι πρώτα και κύρια στο θέμα της ανάγκης για περισσότερη και πιο στοχευμένη επιμόρφωση ΟΛΩΝ των εκπαιδευτικών σε θέματα αξιολόγησης αλλά και των επιτελικών φορέων και στελεχών της εκπαίδευσης.
Υπάρχουν ακόμη αρκετές σχολικές μονάδες που στερούνται την πλήρη υλικοτεχνική υποδομή (εργαστήρια, βιβλιοθήκες κ.ο.κ.). Μα χρειάζεται και αλλαγή της νοοτροπίας μεγάλου ποσοστού των εκπαιδευτικών, αφού μπορούν και είναι σε θέση να καταφύγουν στη χρήση και αξιοποίηση συνδυαστικών μεθόδων ποσοτικού και ποιοτικού χαρακτήρα στο πλαίσιο της αξιολόγησης. Η καθημερινή, συντρέχουσα αξιολόγηση έχει τον πρώτο λόγο στο νέο σχέδιο αξιολόγησης κι επομένως απαιτείται να δοθεί έμφαση ιδιαίτερα στον τομέα αυτό. ΄Αλλωστε, πόση αξία έχει μια αξιολόγηση βασισμένη μόνο στους κυρίως γνωστικούς στόχους και όχι ΚΑΙ στη διάπλαση ανθρώπων ικανών: να συναισθάνονται τα κρίσιμα προβλήματα του τόπου και του κόσμου που ζουν, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη και πολυπολιτισμική κοινωνία, να συμμετέχουν δημιουργικά σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο κόσμο, να διαμορφώνουν ιδέες, συμπεριφορές, και στάσεις ζωής υπεύθυνες και επωφελείς τόσο για τους ίδιους όσο και για το κοινωνικό σύνολο, να αναπτύσσουν δεξιότητες στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης.
Θεωρώ ότι σε ένα σύγχρονο σύστημα αξιολόγησης πρέπει να προτάσσονται τα κίνητρα μάθησης που ενισχύουν την αυτοεκτίμηση του μαθητή, την ενθάρρυνση της προσπάθειάς του, τον προσδιορισμό των ενδιαφερόντων του, τα οποία θα ανακαλύπτει στο σχολείο, θα εξελίσσει και θα τα παρουσιάζει στη σχολική κοινότητα. Δεν επιβραβεύεται μόνον ο μαθητής ή η μαθήτρια που θα κερδίσει το «βραβείο»! Επιβραβεύονται κι ενθαρρύνονται και όσοι συμμετέχουν σε οποιαδήποτε δράση και καταθέτουν κομμάτι της ψυχής τους. Απαιτείται να δίνουμε έμφαση στην εξατομίκευση της αξιολόγησης αποφεύγοντας τυποποιημένες διαδικασίες σύγκρισης. Ας αναρωτηθούμε, τουλάχιστον, για τούτο το απλό: Πόσο εύκολο ήταν το να «ζωγραφίσουμε» έναν βαθμό και πόσο δύσκολο ήταν να περιγράψουμε με λεπτομέρεια την πορεία ενός μαθητή ή μαθήτριας στην τάξη!
Χρέος του κάθε εκπαιδευτικού είναι να αναδεικνύει τη «μαθησιακή ταυτότητα» κάθε παιδιού λαμβάνοντας υπόψη τον ατομικό τρόπο και ρυθμό μάθησής του, το στάδιο της γλωσσικής του ανάπτυξης, αλλά και τις ευκαιρίες που του προσφέρει το κοινωνικο-οικονομικό του περιβάλλον. Χρέος του είναι να το βοηθήσει, όσο μπορεί, στην ανάπτυξη της υπευθυνότητας, στην καλλιέργεια κριτικού και δημιουργικού πνεύματος, στην ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Να ενθαρρύνει τη συνδυαστική, διεπιστημονική και ολιστική προσέγγιση της γνώσης και μέσα από τη χρήση νέων τεχνολογιών. Κι όλα αυτά, κάνουν το έργο του κάθε εμπλεκόμενου στην εκπαιδευτική διαδικασία, ακόμη πιο σημαντικό, ακόμη πιο ιερό όταν λάβει κανείς υπόψη τα πολλά εγκαταλελειμμένα παιδιά, όλα εκείνα που μετοικίζουν στο νησί αφήνοντας τις πατρίδες τους, όλα εκείνα που γεννήθηκαν με προβλήματα ή εκείνα των οποίων η συμπεριφορά δημιουργεί δυσάρεστες καταστάσεις.
Σαφέστατα, το νέο σχέδιο αξιολόγησης θα έχει σίγουρα καλύτερα αποτελέσματα, όταν συνδυαστεί με ένα νέο σχέδιο αξιολόγησης των ίδιων των εκπαιδευτικών, με ένα άλλο σχέδιο προαγωγών που δεν θα «κολλάει» στα τυπικά προσόντα και στην αρχαιότητα αλλά θα μπορεί να «εκμεταλλεύεται» την αξιοσύνη, το ταλέντο, τη δύναμη, τη γνώση, τη διορατικότητα και την ευστροφία που χρειάζεται να έχει οπωσδήποτε κάθε μελλοντικός «ηγέτης» σχολικής μονάδας.
Προϊστάμενος Μονάδας Τ.Π.Ε. και Υπηρεσίας Εξετάσεων Τετραμήνων
