«Kάποιος πρέπει να είναι προετοιμασμένος είτε για τη ζωή, είτε για εξετάσεις. Διαλέγουμε το πρώτο!»

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*

«Kάποιος πρέπει να είναι προετοιμασμένος είτε για τη ζωή, είτε για εξετάσεις. Διαλέγουμε το πρώτο!»,

Paul Sahinber

Με αφετηρία τη ρήση του Φινλανδού Μαθηματικού αλλά και τη μεγάλη επιτυχία της χώρας του στο χώρο της εκπαίδευσης, τις συνεχείς πρωτιές των μαθητών του σε διοργανώσεις παγκόσμιες, δεν μπορεί να μας αφήνει αδιάφορους ένα εκπαιδευτικό μοντέλο που οι πάντες προσπαθούν να κατανοήσουν το μυστικό της μεγάλης του επιτυχίας.

Όταν κανείς βλέπει τη χώρα να φιγουράρει πρώτη και με διαφορά στην παγκόσμια κατάταξη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ)  κι οι δεκαπεντάχρονοι μαθητές/μαθήτριές  του μπορούν να ανταποκρίνονται με τόση άνεση στις απαιτήσεις ιδιαίτερα απαιτητικών διαγωνισμών, καλό είναι να «φεύγει» λίγο από την απομόνωση των ιδεών του, των όποιων διεκδικήσεών στο χώρο της Παιδείας και να παγιδεύεται ο καθένας συχνότατα όχι μονάχα από τις ιδέες ανθρώπων που θα έπρεπε να απολαμβάνουν τα μαγικά χρόνια της τρίτης ηλικίας, αλλά και από τους «χρωματισμούς» που το κάθε πολιτικό κόμμα εφευρίσκει για να διεκδικεί νίκες, οράματα και προσανατολισμούς εκτός του πραγματικού νηολογίου των γραμμάτων, της μόρφωσης, μα και γενικά της Παιδείας του όποιου τόπου, του όποιου χρόνου.

Καθόλου δεν μας αφήνουν αδιάφορους οι συνθήκες όπου τα φινλανδόπουλα εκπαιδεύονται σε ένα σχολείο που, όπως δείχνουν οι διάφορες συνθήκες που επικρατούν εδώ και χρόνια, μπορούν σήμερα να καυχώνται πως απέδωσαν καρπούς, πως μπόρεσαν να έχουν αποτελέσματα θαυμαστά, πως μπορούν να οραματίζονται ένα μέλλον με ακόμη ουσιαστικότερες προοπτικές.  Ναι, οι εκπαιδευτικοί τους προσπαθούν να προσομοιάσουν τη σχολική ζωή με την έξω, την πραγματική ζωή. Δεν τους ενδιαφέρει το εξαντλητικό πρόγραμμα της μέρας, με ακίνητους μαθητές σε μια τάξη όπου δέχονται τον έναν εκπαιδευτικό μετά τον άλλο, να έχουν πρόγραμμα δύσκολο και βαρύ για τα δεδομένα, την ηλικία, τη δυνατότητα να αφομοιώνουν χιλιάδες πληροφορίες χωρίς ορθό δομημένο σύστημα και πρακτική, -αυτή κυρίως!-  εφαρμογή.

Αν αφήσει κανείς στην άκρη πως τα φινλανδικά σχολεία δεν φιλοξενούν μεγάλους αριθμούς μαθητών αλλά και το ότι οι εκπαιδευτικοί τους είναι εξαιρετικά καταρτισμένοι και δεν «ασφαλίζουν» θέσεις εργασίας μέχρι και τη συνταξιοδότησή τους διατηρώντας έτσι το κίνητρο για συνεχή εξέλιξη και βελτίωση στα δεδομένα της εποχής που ζητά πάντα την εξέλιξη, την προσαρμογή, την υιοθέτηση μεθόδων και τεχνικών διδασκαλίας, που δεν είναι μουσειακά αναπαραγόμενες από ένα εκπαιδευτικό παρελθόν … ένδοξο!

Να μιλήσουν όμως τα εκπαιδευτικά δεδομένα της Φινλανδίας. Είναι καλύτερα για πολλούς λόγους και κυρίως για να διαπιστωθεί ότι οι μεγάλες τους επιτυχίες βασίζονται σε πράγματα απλά κι όχι σε δυσθεώρητα και συχνά απραγματοποίητα: Δεν υπάρχουν γραπτές δοκιμασίες κανενός είδους, εκτός από μια εξέταση στην τελευταία τάξη του Λυκείου. Ακολούθως, δεν υπάρχουν συγκρίσεις, στείρος ανταγωνισμός μεταξύ των παιδιών του σχολείου. Το βαθμολογικό τους σύστημα έχει δέκα (10) βαθμούς κι ώσπου τα παιδιά να αποφοιτήσουν από την Τρίτη τάξη του Δημοτικού Σχολείου, αξιολογούνται περιγραφικά. Θεωρούν ότι έτσι τα παιδιά μπορούν να έχουν καθαρότερη εικόνα για την πορεία τους στις σχολικές δράσεις. Το γεγονός ότι στο φινλανδικό σχολείο δεν «εισχωρεί» καμιά πολιτική δύναμη και ακολουθείται το δόγμα πως Παιδεία και Υγεία είναι σημαντικότατοι, ισοδύναμοι φορείς για κάθε πολίτη του κράτους συμβάλλει σημαντικά στη διαμόρφωση νοοτροπίας εντελώς απογυμνωμένης από οποιεσδήποτε ιδεολογίες πολιτικές.

Οι Φινλανδοί ξόδεψαν πολύ χρήμα, πολύ χρόνο για να εφαρμόσουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου σχολείο και κοινωνία δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα κλάσμα, με κοινό παρονομαστή, τη ζωή.  Κατάφεραν να αντιληφθούν ότι η Παιδεία είναι το πιο δυνατό εφόδιο για να μπορέσει η νέα γενιά να «επιπλεύσει» ασφαλής στην κοινωνία του ανταγωνισμού και της αδικίας που συντελείται καθημερινά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη με αιτίες που καλύτερα να μην ανιχνευτούν εδώ, γιατί όλοι τις γνωρίζουμε πολύ καλά. Με το τέλος της βασικής εκπαίδευσης οι Φινλανδοί έχουν κερδίσει ένα σημαντικό στοίχημα: να εναρμονίσουν τη διαφορετική δυναμική των μαθητών τους, να συνταιριάξουν τις διαφορετικές τους ικανότητες αλλά, προπάντων, οι μαθητές να εστιάζουν ιδιαίτερα σε εκείνα τα στοιχεία που τους καθιστούν σημαντικούς.

Βασική τους αρχή είναι ότι «τα παιδιά, είναι παιδιά». Δεν είναι δυνατόν να έχουν «φορτωμένα» αναλυτικά προγράμματα με τόσα πολλά διδακτικά αντικείμενα, προτιμώντας τη σταδιακή εισαγωγή εξειδικευμένων διδακτικών αντικειμένων. Το να επιτρέπεται στα παιδιά να γελούν με το λάθος τους, να ονειροπολούν και να εκφράζονται όταν, για παράδειγμα, ένα λογοτεχνικό κείμενο διαβάζεται στην τάξη, να μπορούν να γράφουν τις δικές τους ιστορίες χωρίς το άγχος παραμέτρων όπως τους αφηγηματικούς άξονες ή τις τεχνικές αφήγησης που ανήκουν σε ένα μεταγενέστερο στάδιο, ακόμη και ηλικιακά πιο πρόσφορο για κατανόηση και χρήση, είναι σημαντικό. Φαίνεται πως η ψυχή του παιδιού έχει πολύ ουσιαστικότερη σχέση με το σχολικό γίγνεσθαι.

Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι οι γονείς βοηθούν το σχολείο στην αποστολή του. Σε καμιά περίπτωση δεν χαράζουν την πολιτική του, σε καμιά περίπτωση δεν επεμβαίνουν σε δομές λειτουργικές της εκπαίδευσης γενικά, σεβόμενοι πάντα τις απόψεις των ειδικών και όχι τις απόψεις των παιδιών τους που συχνά μεταφέρουν στο σπίτι «ειδήσεις» για το τι συμβαίνει στις τάξεις τους και που αυτές όλες τις φορές δεν ευσταθούν ή ορίζονται από τις επιδόσεις τους στο σχολείο.

Τα διαλείμματα είναι συχνότερα στο καθημερινό τους πρόγραμμα, φροντίζοντας έτσι να μεσολαβεί μικρή ανάπαυλα πριν ένα καινούργιο μάθημα να αρχίσει. Το παιχνίδι, η ελεύθερη δραστηριότητα που καθοδηγείται ωστόσο από το θεωρητικό πλαίσιο της μάθησης, μόνο που ακολουθούνται παιγνιώδεις τακτικές, βοηθά καλύτερα το κάθε παιδί να αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα του θεωρητικού γνωσιολογικού πλαισίου. Χωρισμένα πάντα σε μικρές ομάδες εξοικειώνονται με πολλαπλής φύσεως ζητήματα που αφορούν ένα διδακτικό αντικείμενο και  αναπτύσσουν επικοινωνιακές δεξιότητες σημαντικές.

Το γεγονός ότι οι εγκαταστάσεις των σχολείων είναι ένα  ολοκληρωμένο «περιβάλλον» όπου παρέχει δωρεάν φαγητό, υγειονομική φροντίδα σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, δημιουργεί στα παιδιά την αίσθηση του δεύτερου σπιτιού.

Ας συνειδητοποιήσει πλέον ο καθένας πως το δημόσιο σχολείο ένα πράγμα ζητά: Να έρχεται αντιμέτωπο με ρεαλιστικές κοινωνικές συνθήκες, να προσαρμόζεται σε κείνες τις μεγάλες αξίες που δεν στερούν τη χαρά να μαθαίνει κανείς, να ονειρεύεται, να δημιουργεί, να κρίνει, να αποφασίζει, να δοκιμάζει τεχνικές και μεθόδους που δεν αγχώνουν αλλά δημιουργούν την ιδανικότερη συνθήκη για έμπνευση και προκοπή αλλά κι εκείνο το απαραίτητο πείσμα για εξέλιξη.

*Πρώτος Λειτουργός Μέσης Εκπαίδευσης