ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Ο μεγάλος μας σκηνοθέτης, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στην ταινία του «Το βλέμμα του Οδυσσέα»), είχε βάλει τον πρωταγωνιστή του, τον Θανάση Βέγγο, να λέει: «Η Ελλάδα πεθαίνει. Και καλύτερα να πεθάνει γρήγορα. Γιατί η αγωνία κρατάει πολύ και κάνει και θόρυβο».
Τον σπαραγμό του ηθοποιού τον ακούσαμε όλοι όσοι είδαμε την ταινία κι είχαμε απορήσει γιατί η αγωνία μας είναι διαρκείας και κάνει τόσο πολύ θόρυβο, κάτι που στις δικές μας μέρες εκφράζεται ποικιλότροπα. Τα δελτία ειδήσεων, άσχετα με το μέγεθος της υπερβολής που τα χαρακτηρίζει σε κάθε «είδηση», αυτήν την «αγωνία» του κόσμου, την προβάλλουν καθημερινά και μιας και υπάρχει και η δυνατότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, εκφράζεται κι εκεί από αμφίβολες για την ποιότητά τους ιστοσελίδες. Ανεξάρτητα από αυτό που συμβαίνει, η Κύπρος ακολουθεί τα τεκταινόμενα με συμπεριφορές περίεργες.
Η θρηνητική κραυγή του Βέγγου, με εκείνη την απεγνωσμένη ματιά, για όσους θυμούνται ακόμα τη σκηνή από την ταινία, σήμερα είναι πάλι μπροστά μας, χωρίς να κάνει τίποτα παραπάνω από το να μας υπενθυμίζει ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος μας, χωρίς να μας υποδεικνύει ή υποβάλει κανενός είδους συμπεριφορά. Αυτό που καταλάβαμε όλοι, τελικά, είναι πως αυτός ο ιός με τις διαστάσεις πανδημίας, δεν ήταν παρά ένα χτύπημα και στη δική μας άρνηση να δούμε το σημείο που φέραμε για τόσα χρόνια τη ζωή, το πώς προδιαγράψαμε το μέλλον της νέας γενιάς κι αλήθεια τον μεθοδικό θάνατο αξιών και στάσεων ζωής πολύ ουσιαστικών για την καθημερινή μας διαβίωση.
Ο χρόνος τώρα περισσεύει στον καθένα για να αναλογιστεί και να επανακαθορίσει τραγικές πτυχές του βίου που σκότωσαν κυριολεκτικά και μεταφορικά το ασφαλές περπάτημα προς τον προορισμό που ο καθένας όρισε για τον εαυτό του. Η παραβίαση βασικών μας δικαιωμάτων από ανθρώπους που εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τη θέση και την ισχύ τους, έβαλε αόρατες ταμπέλες στον καθένα από εμάς και γίναμε χρήστες , θύτες, χρησιμοποιούμενοι ή θύματα. Φαίνεται πως είναι πολύ εύκολη υπόθεση η στυγνή εκμετάλλευση των ανθρώπων κι αυτή μπορεί να προκληθεί για πολλούς λόγους: τη διακαή επιθυμία μας να πραγματοποιήσουμε στους στόχους μας όσο το δυνατόν γρηγορότερα, την αθωότητα κι ευκολοπιστία μας λόγω ηλικίας, το ανύπαρκτο, συχνά, επικοινωνιακό οικογενειακό μοντέλο, τις παρωχημένες αξίες που διατηρούνται απλώς από συνήθεια, μα και την άρνηση να «ξεβολευτούμε» από νόρμες ζωής που σιωπηλά έκρυβαν την αλήθεια, φαίνεται ότι είναι λόγοι ισχυροί για να σταματήσει ο καθένας μας το να προχωρεί με θάρρος και παρρησία στη ζωή του.
Επισκιασμένοι όσο ποτέ από τον φόβο της αρρώστιας ή του θανάτου κι απογοητευμένοι από το αναγκαστικό σταμάτημα της ζωής που εδώ κι ένα χρόνο έχει μπει στην αναμονή, ο άνθρωπος σήμερα, συνειδητοποιώντας πια καλά το επικίνδυνο οπισθοδρόμημά του, ψάχνει εναγωνίως να ανακαλύψει τους φταίχτες. Έτσι βγαίνουν στο φως όσα μπορεί ο νους να διερευνήσει, όσα η ψυχή για τόσα χρόνια έκρυβε κι όσα, τελικά, έγιναν εις βάρος του καθενός. Η ανακάλυψη της αλήθειας πάντα είχε ως βασικό της γνώρισμα: την πρόκληση πίκρας κι είναι ελάχιστες οι φορές που έδωσε χαρά το φανέρωμά της.
Τα πολιτικά λερώματα, το κυνήγι του ευδαιμονισμού με κάθε μέσο, η αθλιότητα και το ασυγχώρητο για τους ανθρώπους που έμαθαν να είναι άκρως χειριστικοί, εγωιστές και κίβδηλοι, αναγκαστικά έφεραν πολλούς από εμάς στη θέση του θύματος. Μόνο που είναι πολύ δύσκολο για τον καθένα να οικειοποιηθεί την ταυτότητα του «θύματος». Κι αυτό, όχι γιατί δεν διαθέτουμε την ικανότητα να προσμετρούμε με ακρίβεια το τι συμβαίνει μέσα και έξω μας αλλά γιατί η σκέψη της στοχοποίησης μπορεί να πάρει απρόβλεπτες κοινωνικές προεκτάσεις.
Αποδείχτηκε πως είναι εύκολη η άσκηση κριτικής, αφού αυτή πάντα θα ασκείται υπό την επήρεια της υποκειμενικής οπτικής του καθενός. Κριτική θα ασκείται πάντοτε από τους πολλούς και θα είναι πλήρως εναρμονισμένη με τον κόσμο των αξιών που ο καθένας έχει επιλέξει για τον εαυτό του και που, βεβαίως, δεν απειλούν το ατομικό του περίβλημα. Λίγοι είναι εκείνοι που θα φωνάξουν με τη φωνή του Τάκη Σινόπουλου στον «Καιόμενο». Αρεσκόμαστε στην επιλογή της θέασης των όποιων εκρήξεων της αλήθειας των λίγων και πολύ ευκολότερα θα κατατάξουμε τους ανθρώπους αυτούς σε μια κατηγορία που υποθετικά δεν γνωρίζαμε ή επιλέξαμε να μην γνωρίζουμε.
Αυτό που είναι άγνωστο, είναι το πώς διαμορφώνεται ο σημερινός άνθρωπος, σε ένα πλαίσιο απομονωτισμού. Ήδη διάφορα ηλεκτρονικά παιχνίδια παροτρύνουν τους νέους ανθρώπους στην αυτοκτονία για να ζήσουν την ηλεκτρονική ηδονή της επίπλαστης νίκης μέσω του παιχνιδιού. Η ανθρωπότητα έμεινε άναυδη μπροστά σε μια τέτοια αυτοκτονία ενός έφηβου στο δωμάτιο του σπιτιού του, που έθεσε τέρμα στη ζωή του αυτοκτονώντας με το λουρί του σκυλιού του. Φαίνεται πως ο ρόλος των γονιών πήρε άλλες διαστάσεις κι απαιτεί τη συνεχή εγρήγορσή τους για το μεγάλωμα των παιδιών.
Κατασκευασμένα είδωλα ανθρώπων αποδείχτηκαν σαθρά κι έβαλαν την περιπέτεια της ζωής του καθενός σε ένα άλλο επίπεδο. Τα όσα συνέβαιναν εδώ και πολλά χρόνια προβληματίζουν, θέτουν άλλου είδους ερωτήματα. Οι πράξεις αυτών των ανθρώπων που καταχράστηκαν τη δύναμη που απόκτησαν και καθιερώθηκαν στους χώρους που κινούνται σίγουρα θα κριθούν από τη δικαιοσύνη. Αυτό όμως δεν σημαίνει σε καμιά περίπτωση πρέπει να αναζητήσουμε οι άλλοι την ησυχία μας. Αποδείχτηκε ευτυχώς πως είναι πολλοί εκείνοι που πιστεύουν πως θα ανακόψουν τον επερχόμενο θάνατο των αξιών μας, αντιτάσσοντας τίμιο λόγο μπροστά στο όνειδος της συνεχώς επαναλαμβανόμενης δολοφονίας της ψυχής των ανθρώπων.
Αντιλαμβανόμαστε πως ο ρόλος μας πρέπει να ακολουθεί νόμους που θα εξασφαλίζουν για τον κάθε άνθρωπο την τιμιότητα στη ζωή του. Ο χώρος του πολιτισμού, του αθλητισμού αμφισβητείται και με το εποπτικό μας μάτι αναζητούμε διαρκώς την ενοχή των ανθρώπων τους σε βάση γενική και βιαστήκαμε να τους βαφτίσουμε ως χώρους που μόνο εκεί θα συμβαίνουν πάντοτε τέτοια απάνθρωπα φαινόμενα ευτελισμού του ανθρώπου. Δεν θα πρέπει όμως να ψάχνουμε εκεί μόνο για τέτοιου είδους άρρωστους ανθρώπους, επειδή εκεί επέλεξαν εκεί να δραστηριοποιηθούν. Αυτό που χρειάζεται να ορίσουμε, ο καθένας για τον εαυτό του, είναι τα όρια της ανοχής συμπεριφορών που είναι ικανός να υπομείνει, ανεξάρτητα από τον χώρο που ανήκει.
Είναι καιρός για συνολική επαγρύπνιση, είναι καιρός για συντονισμένη δράση. Πολιτικά πρόσωπα, καλλιτέχνες, αθλητές αλλά και καθημερινοί άνθρωποι που θα συνεχίσουν να δρουν με το ένστικτο του ζώου και έχουν εθιστεί στη γεύση του ανθρώπινου αίματος για την επίτευξη των στόχων τους, είναι αναγκαίο να λειτουργούν ως πρότυπα προς αποφυγή. Το κλείσιμο των φακέλων τους στα δικαστήρια σε καμιά περίπτωση δεν θα εξασφαλίσει πως θα συνεχίσουμε να ζούμε ασφαλείς.
Η αγανάκτηση που αισθανόμαστε γίνεται πνιγμός και ο πνιγμός ασφυξία, για τόσους μήνες τώρα. Αν συνεχίσουμε έτσι, θα μένει αδικαίωτη και περιθωριακή η κριτική σκέψη στην Κύπρο, όταν αποσιωπούμε τους επώνυμους αυτουργούς της οποιασδήποτε κακουργίας, αν δεν προσπαθούμε να ωθούμε τα πάντα στην λυτρωτική κάθαρση.
Μπορεί έτσι να μπορέσουμε να καταλάβουμε εκείνο τον θρηνητικά τραγικό μονόλογο του Θανάση Βέγγου στην ταινία του Αγγελόπουλου.
*Πρώτος Λειτουργός Εκπαίδευσης
Προϊστάμενος Τομέα Πολιτισμού και Αθλητισμού Μ.Γ.Ε.
