ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ Α. ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Μιλώντας για τον πολιτισμό, μια λέξη με γαλλική προέλευση, αναφερόμαστε σε έναν σχετικά νέο όρο, αφού έχει τις απαρχές του κατά τον 18ο αιώνα. Έχει την καταγωγή του από τις λέξεις «civilize», civilizer, όροι που πρωτοχρησιμοποιήθηκαν τον 16ο αιώνα. Κάνοντας έτσι μια ιστορική έρευνα, βρίσκουμε ότι τότε μέλη της αυλικής αριστοκρατίας στην Αγγλία αλλά και στη Γαλλία κάνουν χρήση του «εκπολιτίζω» και τη μετοχή «πολιτισμένος». Για εμάς τους Έλληνες όμως, η λέξη «πολιτισμός» είναι αρχαία, κυλάει στις απαρχές της εθνικής μας καταβολής, είναι γέννημα της λέξης «πολίτης» και ως λέξη ήταν άμεσα συνυφασμένη με τον πολιτικό μας χαρακτήρα. Το ότι ο όρος πήρε άλλη χροιά στην Ελλάδα, το οφείλουμε στον μεγάλο μας Αδαμάντιο Κοραή, ο οποίος, για να εισάξει τον όρο «civilization» στο γλωσσικό μας πεδίο, πρότεινε τη λέξη πολιτισμός.
Για να μείνουμε όμως λίγο ακόμα στην ιστορία, η σχέση του πολιτισμού και της πολιτικής, φαίνεται να παγειώνεται μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συμπορεύεται με τη δημόσια πολιτική που έχει να κάνει με το ίδιο το κράτος. Η ευρωπαϊκή ιστορία καταδεικνύει πως θεσμική παρουσία του Υπουργείου Πολιτισμού εντοπίζεται για πρώτη φορά το 1959 στη Γαλλία κι είναι η χώρα που θεσμοθέτησε επίσημα την πολιτισμική πολιτική ως δημόσια πολιτική σε επίπεδο υπουργικό. Αργήσαμε λοιπόν να θεσμοθετήσουμε στην Κύπρο μια επίσημη, κρατική δομή κι ας της δώσαμε θεσμικά την ονομασία Υφυπουργείο.
Αργήσαμε να καταλάβουμε την αναγκαιότητά του στη ζωή μας αλλά και στην πολιτική μας φυσιογνωμία. Δεν ξέρω αν ακόμα έχουμε συλλάβει τη μεγάλη σπουδαιότητα που έχει για εμάς σήμερα, μιας και στη συνείδηση των πολλών ο «πολιτισμός» είναι μια πολυτέλεια που δεν μας είναι και απαραίτητη ιδιαίτερα. Αυτός είναι κι ο λόγος που η όποια κατηγορία καλλιτεχνών διάγει έναν μοναχικό βίο και πασχίζει να μας πείσει –και δικαίως!- ότι οι καλλιτέχνες έχουν θέση σπουδαία στη διαμόρφωση της πολιτικής μας φυσιογνωμίας. Όποιες αποφάσεις λαμβάνονταν από το κράτος κατά καιρούς, δεν λειτούργησαν για τον εμπλουτισμό της πολιτικής μας φιγούρας.
Ωστόσο, η δημιουργία του Υφυπουργείου Πολιτισμού μας έδωσε χαρά. Θεωρήσαμε ότι ήρθε η στιγμή που θα σπάσει ο απομονωτισμός των καλλιτεχνών, των ανθρώπων εκείνων που, είτε το θέλουμε είτε όχι οι αισθητικές τους κεραίες λειτουργούν αλλιώς και είναι πολύ τυχεροί όσοι τις διαθέτουν. Σαφώς ένα τέτοιο νεοδμηθέν κρατικό εργαλείο έχει υποχρέωση να καταλάβει πρώτα πως, όταν μιλάμε για πολιτιστικά προϊόντα δεν μιλάμε για αναλώσιμα δημιουργήματα του σήμερα μόνο , που αύριο θα πάψουν να εμπνέουν, να καθοδηγούν, να διδάσκουν και να δημιουργούν τα αναγκαία εφαλτήρια για εξέλιξη. Τα πολιτιστικά δημιουργήματα, όποια κι αν είναι αυτά, έχουν διαχρονική λειτουργικότητα, καθρεφτίζουν την πορεία ενός έθνους στον χρόνο κι αποτελούν τον καλύτερο τρόπο για να διδασκόμαστε την απαρχή και τη συνέχειά μας. Οφείλει να θέσει πολύ μελετημένους στόχους στον τομέα της πολιτιστικής διπλωματίας αξιοποιώντας όχι μόνο το σπουδαίο πολιτιστικό παρελθόν μας αλλά και τον σύγχρονο πολιτισμό μας.
Μπορεί, άραγε, ένα αγγείο, ένα άγαλμα ή ένας πίνακας ζωγραφικής ή μια μουσική σύνθεση ή μια παράσταση του «Οιδίποδα» και των «Τρωάδων» να παράξουν πολιτική; Μπορούν να βελτιώσουν τη σχέση δυο κρατών, να φέρουν χρήματα σε έναν τόπο ή να συμβάλουν στην πραγμάτωση ενός μεγάλου εθνικού εγχειρήματος; Το νέο μας Υφυπουργείο πρέπει να σκεφτεί τέτοια ερωτήματα και να μην αναλωθεί σε βαρύγδουπες εξαγγελίες που ποτέ δεν θα πραγματοποιηθούν.
Ας πάρει, ως παράδειγμα την άστεγη κι άγουρη «μουσειακή μας εφηβεία» που εξακολουθεί στο σύνολό της να απέχει από τα Μουσεία μας, που μένουν έρημα και μόνο για τον περιπατητή τουρίστα, τους άδειους εκθεσιακούς χώρους, τα θέατρα που μένουν στο ημίφως του προβολέα τους χωρίς πολύ κόσμο. Ας ενεργοποιήσει τους καλλιτέχνες που συνεχίζουν να δημιουργούν στη μοναξιά τους.
Θυμόμαστε πάντα τα λόγια του τέως διευθυντή του Μουσείου του Λούβρου, Jean Luc Martinez:"Ένας Ευρωπαίος που δεν έχει πάει στην Ελλάδα, δεν είναι Ευρωπαίος". Και η Κύπρος είναι ένα κομμάτι μεγάλο του ελληνικού πολιτισμού και σ’ αυτήν την αξία ας εργαστεί το δικό μας Υφυπουργείο. Ο πολιτισμός του νησιού μας είναι ένα στρατηγικό πλεονέκτημα, μια δύναμη στα χέρια μας που πρέπει να την αισθανθούμε. Θέλω να πιστεύω πως στον μεταπανδημικό κόσμο του πολιτισμού η προηγούμενη σχεδόν τριετής παύση κάτι να μας δίδαξε όλους. Μετά απ’ όλη αυτή την υποχρεωτική τεχνοφρίκη της περιόδου της πανδημίας, όπου ο πολιτισμός λειτουργούσε online, οι χώροι τέχνης θα βοηθηθούν να επανέλθουν δυναμικά σε αυτό που τους κάνει σπουδαίους, την ίδια την τέχνη και την απόλαυσή της στους χώρους της, χωρίς χιπστεριές κι αλλοπρόσαλλες εκφράσεις δήθεν τέχνης.
Μας χρειάζεται ένα Υφυπουργείο Πολιτισμού που θα βοηθήσει να βγούμε έξω από τους μεγάλους offline χώρους τέχνης που βρεθήκαμε κλεισμένοι, να βγούμε έξω, στον πραγματικό κόσμο, ανάμεσα σε άλλους. Θα χρειαστεί να εκπαιδεύσει αποφασιστικά τον κόσμο στη συγκέντρωση και στην απόλαυση της τέχνης με φυσική παρουσία. Μας χρειάζεται μια πιο οργανωμένη πλέον Παιδεία σε θέματα πολιτισμού.
Τα πρόσωπα που θα χαράξουν την πολιτική, σίγουρα δεν είναι ο όποιος Υφυπουργός Πολιτισμού. Είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι που υπηρετούν τον πολιτισμό και ξέρουν πολύ καλά ποια είναι τα ζητούμενα του λειτουργήματός τους. Ο Υφυπουργός ας διαθέτει το ταλέντο να ακούει, να εμπνέεται από τον χώρο του πολιτισμού, να αγαπάει τη συλλογική δουλειά και να γνωρίζει καλά το πολιτιστικό προϊόν του τόπου του αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις. Ας είναι ικανός να «πουλάει» τον πολιτισμό μας με κάθε ευκαιρία εντός ή εκτός των συνόρων. Να γνωρίζει πως η οικονομία του πολιτισμού κατέχει σημαντική θέση στην Ευρώπη, όπου αναγνωρίζεται η συμβολή του πολιτισμού σε ένα νέο τύπο ανάπτυξης, ενισχύοντας τη διεθνή ανταγωνιστικότητα για το μέλλον της ΕΕ και των πολιτών της της ΕΕ.
Θυμίζω τη Δήλωση της Mondiacult, της παγκόσμιας συνόδου για την Πολιτιστική Πολιτική (politique culturelle) που διοργανώθηκε το 1982 στο Μεξικό, διατυπώθηκαν τα εξής άξια μνήμης: Με την ευρεία του έννοια ο πολιτισμός αντιπροσωπεύει σήμερα το σύνολο των διαφοροποιών στοιχείων, πνευματικών και υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών που χαρακτηρίζουν μία κοινωνία ή μία κοινωνική ομάδα. Συμπεριλαμβάνει, εκτός των γραμμάτων και των τεχνών, τον τρόπο ζωής, τα βασικά δικαιώματα του ανθρώπου, το σύστημα αξιών, τις παραδόσεις και τα δόγματα. Με την στενή του έννοια εννοεί κυρίως το σύνολο των αξιών καθώς και τις γνωστικές και αισθητικές συνήθειες μίας κοινότητας και υπό αυτό το πρίσμα περιλαμβάνει την πολιτιστική κληρονομιά, τις τέχνες, τη λογοτεχνία και τα κινήματα σκέψης.
*Πρώτος Λειτουργός Εκπαίδευσης
Προϊστάμενος Πολιτισμού και Αθλητισμού ΜΓΕ
