Πόλεμος εναντίον της ασχήμιας

ΤΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ* 

Όταν ακόμη δεν είχαν αυξηθεί τα σπίτια και γίνουν πολύ-κατοικίες, όταν ακόμη η τηλεόραση ήταν ασπρόμαυρη, όταν ακόμη δεν ενοχλούσαν οι λέξεις τους αντί-ρατσιστές και μπορούσες να πεις την ασπρόμαυρη και μαυρόασπρη, όταν ακόμη έπαιζαν τα παιδιά στις αλάνες, έβγαινα κι εγώ με τους φίλους μου να πολεμήσουμε την ασχήμια του κόσμου. Με τον δικό μας τρόπο. Είχαμε όλα τα παιδιά από ένα τόξο και από μια φαρέτρα με βέλη και δίναμε τις δικές μας μάχες. Στα δικά μας παραμύθια, ήμασταν οι καλοί κυνηγοί, οι οποίοι έπρεπε να προστατέψουμε το άκακο αρνί από τον κακό τον λύκο. Μετά από χρόνια, με αυτά τα παιδιά βάζαμε διαγωνισμό, ποιος θα διαβάσει τα περισσότερα βιβλία. Δεν ήμασταν πιο έξυπνα από άλλα παιδιά της εποχής μας, αλλά αγαπούσαμε το διάβασμα. Είχαμε δασκάλους που αγαπούσαν τα βιβλία και γονείς που ήθελαν να μάθουν κι αυτοί γράμματα, γι’ αυτό και έπαιζαν μαζί μας το παιγνίδι  με τα ζώα, τα φυτά, τις χώρες, τα ονόματα και τα πράγματα. Αν διαβάζαμε τον Καζαντζάκη θύμωναν οι θεοσεβούμενοι. Αν διαβάζαμε τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο θύμωναν οι αθεόφοβοι. Από πάντα, κάποιοι είχανε τον φόβο όταν τα παιδιά διψούσαν και ήθελαν να μάθουνε γράμματα. Η γνώση του καλού και του κακού ήταν επαναστατική από την αρχή του κόσμου. Με ολέθριες τις συνέπειες της ελεύθερης επιλογής. Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Ουμπέρτο Έκο, Κική  Δημουλά,  Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ, Κώστας Μόντης ήταν μερικά από τα βέλη τα οποία αντικατέστησαν τα πιο παλιά, σε μια προσπάθεια ο πόλεμος εναντίον της ασχήμιας να συνεχιστεί. Τα χρόνια πέρασαν. Η τηλεόραση έγινε έγχρωμη και ζούσα πλέον σε πολυκατοικία με τα δικά μου κατά σάρκα παιδιά, διδάσκοντας ταυτόχρονα στα σχολεία ως θεολόγος και τα κατά πνεύμα παιδιά μου.

Ένα καλοκαίρι, κάποιος από τους παλιούς μου  φίλους, μου δώρισε δύο βιβλία του Φώτη Κόντογλου και με ανάγκασε να του υποσχεθώ ότι θα τα διαβάσω. Δεν κατανοούσα την τόση επιμονή του για τον συγκεκριμένο συγγραφέα. Εγώ ήξερα τον Κόντογλου μέσα από τις αγιογραφίες του και μέσα από το  δίτομο έργο του «Έκφρασις».

Ξεκίνησα να διαβάζω το «Ευλογημένο Καταφύγιο».

Μετά διάβασα και το «Ασάλευτο Θεμέλιο».

Ήταν η πρώτη φορά στη ζωή μου που έβλεπα μέσα από απλές περιγραφές καθημερινών εικόνων, όλη την ομορφιά του κόσμου.

Η πλάση, ο πλάστης, τα πλάσματα.

Ο Κόντογλου, μου φανέρωσε ένα άλλο τρόπο να κοιτάξουν τα μάτια μου την αλήθεια. Αποστασιοποίηση από τη βουή της πόλης. Περισυλλογή του μυαλού μέσα στην ησυχία που κρύβει ο ήχος από τον παφλασμό των κυμάτων. Γαλήνη της ψυχής, από το θρόισμα των φύλλων, από το τραγούδι των αηδονιών, από το γλυκό θόρυβο του παιγνιδιού των ξυπόλυτων παιδιών, από την καλοσύνη «των ανθρώπων της κοπριάς» (έτσι χαρακτήριζε τους ανθρώπους των απομακρυσμένων νησιών), από τον βελουδένιο ήχο της λυτρωτικής ησυχίας.  Αυτοί οι άνθρωποι, οι άνθρωποι του Κόντογλου, οι άνθρωποι οι απλοί, οι ταπεινοί, οι καθαροί στην καρδία, οι ελεήμονες, οι πράοι, οι δίκαιοι, οι ειρηνοποιοί, οι μακάριοι άνθρωποι, οι οποίοι δεν αλλοιώθηκαν από το γκρίζο ψέμα της μεγάλης πόλης, θα έπρεπε κάποια στιγμή να φανερωθούν. Αυτοί οι άνθρωποι, αποτελούν τρανή απόδειξη πως δεν είπε ψέματα ο Θεός όταν έλεγε ότι όλα όσα εποίησε ήταν «καλά λίαν», έπρεπε να αποκαλυφθούν στα μάτια μας, για να δούμε την ουσία της αληθινής ζωής αλλά και το ανούσιο της ψεύτικης. Ο Κόντογλου λοιπόν, για να τους φανερώσει, φιλοτέχνησε ό,τι όμορφο, γνήσιο και αληθινό αγάπησε˙ Τον Θεό που ήταν ο πατέρας του, την Παναγία που ήταν η μάνα του, τους αγίους που ήταν τ’ αδέλφια του, τους απλούς ανθρώπους που ήταν οι φίλοι του. Ζωγράφισε, αλλά περιέγραψε και με λόγια όμορφα, τον ήλιο, τη σελήνη, τη θάλασσα, τον περιφρονημένο τζίτζικα και το τραγούδι του, ακόμα και το ασήμαντο μικρό πετραδάκι της ξεχασμένης ακροθαλασσιάς.  Ο Κόντογλου ζωγράφιζε και κατέγραφε με χρώματα και λέξεις, την καθημερινή, την ευλογημένη, την όμορφη,  την ελπιδοφόρα  ζωή, η οποία «δίχως αγάπη γίνεται παρατεταμένο μαρτύριο χωρίς παρηγοριά».

Κάθε χρόνο, τέτοιες μέρες, καταφεύγω στο ευλογημένο μου καταφύγιο, για να εξακριβώσω αν το θεμέλιο της ψυχής μου έχει σαλευτεί από τη θέση του.

Ψάχνω να βρω τι αληθινό υπάρχει γύρω μου, για να μπορέσω να δω τι είναι το ψεύτικο που κρύβω  μέσα μου.

Ψάχνω την ΑΛΗΘΕΙΑ μέσα σε τόσα ψέματα και βλέπω τη μάνα να χάνει το παιδί, το παιδί να χάνει τη μάνα, όλοι μαζί να χάνουμε  τον άρτο της επιούσιας ζωής  και στο τέλος, να παρακαλάμε  διαφορετικούς θεούς να μας στείλουν από τους δικούς τους ουρανούς, το μάννα.

Παρόλο που ως θεολόγος θα ήταν πιο συνετό να ξεκινώ από τα συγγράμματα των αγίων της Εκκλησίας, πολλές φορές καταφεύγω στους ανθρώπους της τέχνης και κυρίως της ζωγραφικής. Δεν ξέρω να ζωγραφίζω. Ποτέ μου δεν κατάφερα να φτιάξω ένα όμορφο σχέδιο. Πολλές φορές όμως σχεδιάζω κάτι καρδίες και κάτι σταυρούς στους ασπροπίνακες των τάξεων μου, σε μια προσπάθειά  να νοη(αι)ματοδοτήσω τον λόγο μου και να συγκινήσω την ψυχή των μαθητών μου.

Ψηλαφώντας λοιπόν,  την τέχνη των λαϊκών ζωγράφων, όπως του Θεόφιλου του Χατζημιχαήλ του φουστανελά και του Μιχάλη του Κάσιαλου του βρακά, προσπαθώ, μέσα από τα έργα τους, να αισθάνομαι την ομορφιά της απλότητας και στη συνέχεια να τη φανερώνω στους μαθητές μου, είτε στην αρχή ενός μαθήματος ως αφόρμηση, είτε κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης ως απάντηση σε ερώτηση, είτε στο τέλος ενός μαθήματος ως ερώτηση σε μια απάντηση.

«Η τέχνη των μορφωμένων αυτών αγράμματων καλλιτεχνών», γίνεται βέλος στην εκπαιδευτική μου φαρέτρα, στον κοινό μου αγώνα με τα παιδιά, ώστε να μάθουμε κι εγώ κι αυτά, να πολεμάμε  την ασχήμια.

Τα παιδιά μας, επειδή ακόμα έχουν αγνότητα μέσα τους, επειδή έχουν ακόμα την ευγένεια της καλοσυνάτης ψυχής, επειδή το Πανάγιο Πνεύμα φτερουγίζει ακόμα στις καρδιές τους, επειδή δεν είναι ακόμα μπερδεμένα με τα δικά μας τα ψέματα (ΨΑΙΜΑΤΑ, Ψ€ΜΑΤΑ) χαίρονται να βλέπουν την αλήθεια μέσα από τα αγνά χρώματα, πρόσωπα, φυτά, ζώα, πράγματα. Αλήθεια, θυμάται κανείς από μας τους μεγαλύτερους, πότε ήταν η τελευταία φορά που παίξαμε αυτό το παιχνίδι με τα δικά μας παιδιά; Πότε ήταν η τελευταία φορά που τους αγοράσαμε ένα λογοτεχνικό βιβλίο;

Εγώ θυμάμαι την τελευταία συνδρομή που αγόρασα  στα δικά μου.

N E T F L I X

Όλα  πλέον μαθαίνονται μέσα από  τον σύγχρονο ευρωπαϊκό κινηματογράφο, κυρίως τον Ισπανικό, λες και δεν μας έφτανε ο Ξύλινος, ο  Άγιος, ο Αμερικανικός (HOLLYWOOD).

Τα χρώματα, οι εικόνες, οι ήχοι είναι όλα ξενόγλωσσα. Το γεμάτο ωμή βία αιματοβαμμένο σκηνικό της παραφροσύνης, γίνεται  μόδα της  σύγχρονης ψυχαγωγίας. Ασφαλώς και θα μπορούσε κάποιος να ωφεληθεί από το NETFLIX αν υπήρχε η διάκριση ως προς τη χρήση του.

Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ όμως είναι η μεγαλύτερη από όλες τις αρετές και για να την αποκτήσει κανείς πρέπει να φτύσει αίμα. Οι πατέρες της εκκλησίας φωνάζουν μέσα από τους αιώνες, «δώσε αίμα για να λάβεις πνεύμα». Δεν αποκτάς τη διάκριση παρακολουθώντας τον ένα να φτύνει τον άλλο.

Ως Θεολόγος, αρκετά συχνά, καταφεύγω ίσως σ’ ένα από τα πιο «ευλογημένα καταφύγια» που δεν είναι άλλο από  την παιδαγωγική ανθρωπολογία του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, ο οποίος υπήρξε ο ίδιος «θεμέλιο ασάλευτο», όχι μόνο για την ορθοδοξία, αλλά γενικά για την ανθρωπότητα. Ο πεφωτισμένος αυτός ιεράρχης, εξέθεσε με τον πιο διορατικό και γλαφυρό τρόπο, το δρομολόγιο, το οποίο οφείλει ο δάσκαλος και ο γονιός να κατέχει στην  προσπάθειά του να δώσει ένα ολοκληρωμένο πακέτο αγωγής, στα  κατά σάρκα ή  στα  κατά πνεύμα παιδιά του.

Σε παλαιότερο άρθρο μου, αναφέρθηκα στα πρόσωπα μεγάλων σύγχρονων παιδαγωγών, όπως ο Michael Apple, ο Peter Mclaren, ο Henry Giroux, ο  Paulo Freire εκθειάζοντας το έργο και την προσφορά τους σε αυτό που αποκαλούμε σύγχρονη παιδαγωγική. Οι άνθρωποι αυτοί, έδωσαν σε μας τα φώτα τους μέσα από τα συγγράμματά τους, γι’ αυτό καλό είναι οι δάσκαλοι και οι γονείς, να τους μελετούν. Οι άνθρωποι αυτοί, δεν είναι τα μόνα βέλη, σε μια  εκπαιδευτική φαρέτρα και ειδικά στον  άνισο πόλεμο εναντίον της ασχήμιας.

Εκκλησιαστικοί συγγραφείς, οι οποίοι, κατά γενική ομολογία σύγχρονων μεγάλων ανθρώπων της φιλοσοφίας και της διανόησης, αποτέλεσαν τον ακρογωνιαίο λίθο για να μπορούμε σήμερα στην Ευρώπη να μιλάμε για πολιτισμό, παραμένουν σκονισμένοι σε ιστορικά χρονοντούλαπα, γιατί πολύ απλά θεωρείται οπισθοδρόμηση η μελέτη των Αγίων της Εκκλησίας.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, επειδή ακριβώς ασχολήθηκε σοβαρά με την επιστήμη της παιδαγωγικής, δεν παρέλειψε να τονίσει πως η  πίστη στο θεό, έρχεται να ενδυναμώσει την προσπάθεια των παιδαγωγών και των γονέων να μορφώσουν πολύπλευρα τα παιδιά τους. Δίπλα από τα γράμματα, καλεί τους δασκάλους και τους γονείς, να προσθέσουν  τα δάκρυα της προσευχής τους και τις αρετές, τις οποίες ο άνθρωπος ως ετερόφωτος, δεν τις λαμβάνει από μόνος του, αλλά από Αυτόν ο οποίος είναι και το Φως, και η Οδός και η Αλήθεια και η Ζωή. Και ποιος είναι Αυτός;

Eπειδή θέλω ν’ αποφύγω τις ερωτήσεις τύπου παγίδας…

Επειδή  θέλω ν’ αποφύγω να γράφω αύριο ένα νέο άρθρο που να αποσαφηνίζει τις γνωστές  ασάφειες, οι οποίες στις μέρες μας δίνουν το δικαίωμα στον καθένα να βλέπει το θέμα από διάφορες σκοπιές, όπου κατά τρόπον θαυματουργικό όλες οι σκοπιές έχουν και μια αλήθεια και όλες οι οπτικές γωνίες είναι ορθές…

Επειδή δεν θέλω να πλύνω ποντιοπιλατικά τα χέρια μου και να παραμείνω στην ιστορία όπως ο Ρωμαίος έπαρχος, ως ο άνθρωπος με την καθαρή επιδερμίδα αλλά τη λερωμένη συνείδηση…

Λέω ξεκάθαρα πως Αυτός στον οποίο αναφέρομαι είναι ο Χριστός.

Ο Θεός, τον οποίο η μακαριστή αμόρφωτη γιαγιά μου, με κάλεσε να τον αγαπήσω με λόγια που έχει μέσα το αλφαβητάρι της καρδιάς μου.

«Αγάπα τον Χριστό Χαράλαμπε μου, μέσα στο μυαλό σου, αλλά πιο πολύ μέσα  στην ψυχή σου. Είναι εκεί  που ή θα τον αγαπήσεις ή θα τον μισήσεις».

Αγαπητοί μου,

Είμαστε ένας λαός, ο οποίος, κατέχει ένα ασύλληπτα μεγάλο πλούτο φωτισμένων ανθρώπων. Αυτοί, μας δίδαξαν πως πρέπει να μάθουμε να  ζούμε μια ζωή, υπερασπιζόμενοι τον πολιτισμό της θυσιαστικής αγάπης.

Είμαστε ένας λαός, ο οποίος κατέχει ένα ασύλληπτα μεγάλο πλούτο φωτισμένων ανθρώπων. Αυτοί, μας δίδαξαν πως πρέπει να μάθουμε να πεθαίνουμε στον πόλεμο, υπερασπιζόμενοι τον πολιτισμό της θυσιαστικής αγάπης.

Ας δωρίσουμε επιτέλους  στα παιδιά μας όλα τα βέλη για τη φαρέτρα τους, στον πόλεμο εναντίον της ασχήμιας.

Γιατί να μην μπορεί να συν-υπάρξει σε μια φαρέτρα, ένας λαϊκός ζωγράφος, ένα κύμα, ένας ποιητής, μια ανεμώνη, λίγος ήλιος, ένας άγιος, ένα περιφρονημένο τζιτζίκι και το τραγούδι του, λίγη θάλασσα, λίγα χρώματα, λίγα λόγια μιας μορφωμένης αμόρφωτης γιαγιάς, λίγη αγάπη και ένας Χριστός;

Υ.Γ

1. Ο πόλεμος εναντίον της ασχήμιας συνεχίζεται.

2. Στον πόλεμο αυτό, στο τέλος, το άκακο αρνί νικάει τον κακό τον λύκο.

*Θεολόγος Εκπαιδευτικός

Τεχνική και Επαγγελματική Σχολή Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, Μακάριος Γ' Λευκωσίας