Η πειθαρχία στο σύγχρονο παιδαγωγούν σχολείο

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ*

ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ είναι η υπακοή σε κάποιες αρχές, κανόνες, νόμους ή στις διαταγές κάποιου ιεραρχικά ανώτερου. Άρχουσιν είκε (Να υπακούεις στους άρχοντες) είπε ο φιλόσοφος Περίανδρος. Βασιζόμενοι στο πιο πάνω ρητό η πειθαρχία είναι στοιχείο πολιτισμού και προόδου, απομακρύνει την αναρχία, ενώ όπου υπάρχει, πρυτανεύει η κοινωνική δικαιοσύνη.

Ωστόσο, όλοι μας γνωρίζουμε πως η απειθαρχία είναι ένα απ’ τα κρισιμότερα προβλήματα των Σχολείων σε όλες τις σύγχρονες χώρες του κόσμου. Κι αυτό γιατί όσο «σκληραίνει» η κοινωνική πραγματικότητα, τόσο αυξάνονται και τα κρούσματα παραβατικών συμπεριφορών των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον. Το πρόβλημα της πειθαρχίας στα σχολεία είναι σύμπτωμα και διάσταση του συνολικότερου προβλήματος της κρίσης των σύγχρονων κοινωνιών.  Στο παιδαγωγούν σχολείο η πειθαρχία πρωτίστως εμπνέεται και υποβάλλεται μέσα απ’ το κλίμα πολιτισμού και τη συνολική ποιότητα της σχολικής μονάδας, με πρωταρχικά καθοριστική την ποιότητα της παρεχόμενης παιδείας και δευτερευόντως επιβάλλεται με παιδονομικά μέτρα.

Το ποιοτικό κλίμα συνολικής λειτουργίας μιας σχολικής μονάδας είναι ο καθοριστικότερος παράγοντας έμπνευσης και υποβολής σεβασμού σε όλα τα παιδιά. Ακόμα και στην τελευταία γωνιά του Σχολείου οι μαθητές πρέπει να «εισπράττουν» και να «ανασαίνουν» πολιτισμό, ευπρέπεια, ευταξία και υψηλή αισθητική. Με την πειθαρχία στην τάξη κερδίζεται διδακτικός χρόνος. Προετοιμάζει το μαθητή για το επόμενο στάδιο της ζωής, την εργασία, την οικογένεια, τις κοινωνικές υποχρεώσεις κ.ά.  Με την πειθαρχία επιτυγχάνεται πιο ομαλή διεξαγωγή του μαθήματος, ενώ παράλληλα εφαρμόζονται οι κανόνες υγιεινής και ασφάλειας.

Πώς επιτυγχάνεται η πειθαρχία;

 Πρωτίστως με το δικό μας παραδειγματισμό, έγκαιρη προσέλευση στην τάξη, κατάλληλη προετοιμασία, να μη μένει ελεύθερος χρόνος για τους μαθητές. Με εφαρμογή της εξουσίας που μας δίνει η νομοθεσία και οι εσωτερικοί κανονισμοί του σχολείου. Καταχώρηση απουσίας, παιδαγωγικό διάλογο, καταγραφή καταγγελίας, ενημέρωση γονέων και κηδεμόνων, με αναφορά στις επιπτώσεις από την έλλειψη πειθαρχίας (αποβολή, βαθμός...). Με την παραπομπή στο Βοηθό Διευθυντή, με την αποπομπή  του μαθητή από το χώρο διδασκαλίας, με την πειθώ και με τη δημιουργική απασχόληση.

Ποια είδη πειθαρχίας επιζητούμε στο σχολικό περιβάλλον;

Σύμφωνα με τους ερευνητές η προβληματική συμπεριφορά του μαθητή μέσα στην τάξη αποδίδεται στην επιδίωξη της προσοχής, στην επίδειξη δύναμης, στην εκδίκηση και στην ανεπάρκεια του μαθητή. Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται μόνο αν καταλάβουμε τα αίτια που το προκαλούν και εφαρμόσουμε διορθωτικές παρεμβάσεις. Ό,τι συμβαίνει μέσα στην τάξη μπορεί να ελεγχθεί και να αλλάξει. Αυτό που δεν αλλάζει είναι το παρελθόν και πάνω απ’ όλα να μη δημιουργούμε καταστάσεις που ενθαρρύνουν το πρόβλημα του παιδιού. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο εκπαιδευτικός είναι σημαντική προσωπικότητα στη ζωή του παιδιού και πάνω απ’ όλα η γνώμη του για το μαθητή μετράει πολύ, άσχετα ότι κάποιοι μαθητές προσπαθούν να μας δείξουν το αντίθετο. Επίσης, να μην ξεχνάμε ότι είμαστε ενήλικες και μπορούμε να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας και να σκεφθούμε ήρεμα και λογικά. Άρα αυτό που επιδιώκουμε είναι να οικοδομήσουμε πάνω στα θετικά στοιχεία του παιδιού.

Η παιδονομική διάσταση της πειθαρχίας πρέπει να είναι προληπτική, ρυθμιστική και παιδαγωγικά σωφρονιστική.  Όλοι οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να εποπτεύουν με παιδαγωγική ευαισθησία και διακριτικότητα τη συνολική λειτουργία της σχολικής ζωής και να εγγυώνται το υποσχόμενο κλίμα πολιτισμού του σχολείου. Η σωστή παρέμβαση των εκπαιδευτικών πρωτίστως προϋποθέτει λειτουργική επικοινωνία με τους μαθητές τους, διαρκή ενημέρωση, μελέτη και εμβάθυνση στα προβλήματα των σημερινών νέων και διαρκή εγρήγορση, για να βλέπουν εγκαίρως τα υπαρκτά και τα πιθανόν κυοφορούμενα προβλήματα των μαθητών τους.

Η τάξη αποτελεί μία μικρή εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας. Η σύγχρονη κοινωνία όχι μόνο έχει ανάγκη, αλλά βασίζεται στην πειθαρχία για την πραγμάτωση των σκοπών και των στόχων της. Η πειθαρχία, ήδη από την περίοδο που ο πολίτης είναι μαθητής, δε θα πρέπει να αποτελεί αυτοσκοπό ή στόχο για την επιβολή απόψεων αλλά ένα μηχανισμό κοινωνικού ελέγχου που θα λειτουργεί για το κοινό καλό και το συλλογικό συμφέρον.

Η μαθητική απειθαρχία, ανάλογα με την αιτία, την ηλικία και το πλαίσιο στο οποίο κάθε φορά εκδηλώνεται, καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα μορφών συμπεριφοράς, που αρχίζει από την πρωινή καθυστέρηση και την απροσεξία κατά τη διδασκαλία και εκτείνεται μέχρι τη λεκτική και σωματική βία ή ακόμα και σε πράξεις που απαιτούν σοβαρότερη αντιμετώπιση.

Η έλλειψη εμπειρίας και γνώσεων που έχουν τα παιδιά, σε συνδυασμό με το όλο και περισσότερο επικίνδυνο περιβάλλον όπου ζουν, δημιουργεί την ανάγκη της υπακοής τους, προκειμένου να αποφευχθούν κάποιοι από τους κινδύνους που τους περιβάλλουν. Φυσικά το είδος αυτό της πειθαρχίας θα πρέπει να χρησιμοποιείται με παιδαγωγικά σωστό τρόπο.

Η διατήρηση της πειθαρχίας αποτελεί μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Αποτελεί το θεμέλιο της κοινωνικής ζωής. Είναι, όμως, μια συνεχής διαδικασία και όχι κάτι στο οποίο πρέπει να καταφεύγουν οι εκπαιδευτικοί μόνο σε στιγμές έντασης ή κακής συμπεριφοράς. Τις περισσότερες φορές η εξασφάλιση της πειθαρχίας των μαθητών στη σχολική τάξη αποτελεί βασικό ζητούμενο από την πλευρά του εκπαιδευτικού αλλά και του εκπαιδευτικού συστήματος γενικότερα. Ο σεβασμός στην εξουσία του δασκάλου και της εξουσιαστικής δομής του συστήματος, αλλά και ο σεβασμός της προσωπικότητας των άλλων αποτελούν ουσιαστικά ζητήματα για τη συμπεριφορά των μαθητών και συγχρόνως για τους στόχους της κοινωνικοποιητικής λειτουργίας του σχολείου.

Στη σημερινή εποχή η έννοια της πειθαρχίας δε συνδέεται με την τιμωρία των μαθητών, αλλά στοχεύει στην ανάπτυξη στάσεων που διευκολύνουν την κοινωνικοποίησή τους, παρέχοντας συγχρόνως σε αυτούς τη δυνατότητα να επιλύουν προβλήματα που είναι πιθανό να προκύψουν στο μέλλον. Για να επιτευχθεί, όμως, κάτι τέτοιο είναι απαραίτητη η αναμόρφωση της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών και η σταδιακή βελτίωσή της τόσο ως προς την επιστημονική της συγκρότηση, όσο και ως προς την προσαρμογή της στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες με τρόπο που να εξασφαλίζει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα του ρόλου του εκπαιδευτικού. Η εξασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της τάξης και ενός κατάλληλου πλαισίου αλληλεπίδρασης εκπαιδευτικού - μαθητών στο οποίο μπορούν να ενσωματώνονται μόνο θεμιτές μορφές συμπεριφοράς.  Η διατήρηση της πειθαρχίας και η οργάνωση στο χώρο της σχολικής τάξης αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η κατάσταση αυτή εκφράζεται στο σχολείο με το ωρολόγιο πρόγραμμα, τους κανονισμούς συμπεριφοράς και την ακολουθία των διδακτικών δραστηριοτήτων. Το ζητούμενο επομένως για μία επιτυχημένη εκπαιδευτική διαδικασία είναι η ανάπτυξη συνεργασίας εκπαιδευτικού-μαθητών για την επίτευξη του ίδιου στόχου.

Η ανάπτυξη σωστών και ομαλών σχέσεων μέσα στην τάξη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το σεβασμό και την εκτίμηση που τρέφουν τα εμπλεκόμενα μέρη το ένα για το άλλο. Είναι πολύ σημαντικό ο εκπαιδευτικός να θυμάται πως ο σεβασμός δεν επιβάλλεται με την εκτόξευση απειλών και διαταγών, ούτε με την προβολή του αξιώματός του, αλλά με την εσωτερική αξία, την άρτια μόρφωση, την ακεραιότητα του χαρακτήρα και τη δημιουργική εργατικότητά του.

*Διευθυντή στη Β’ ΤΕΣΕΚ Λευκωσίας