Θεσμός η τέχνη του εκκλησιαστικού ψηφιδωτού στη Β’ ΤΕΣΕΚ Λευκωσίας

Τα θαύμασε ακόμη και ο Πάπας

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗ*

Η δημιουργία εκκλησιαστικών ψηφιδωτών στη Β’ ΤΕΣΕΚ Λευκωσίας τείνει να γίνει θεσμός, αφού μέχρι στιγμής πολλά έργα φιλοτεχνήθηκαν και κοσμούν τόσο τους χώρους της σχολής όσο και αλλού.

Συγκεκριμένα, μαθητές και μαθήτριες υπό την καθοδήγηση του καθηγητή και Θεολόγου της Σχολής, πατέρα Δημοσθένη Δημοσθένους, φιλοτέχνησαν εκκλησιαστικά ψηφιδωτά μεγάλων διαστάσεων και περίσσιου κάλλους, τα οποία κοσμούν όχι μόνο τη Β’ ΤΕΣΕΚ Λευκωσίας αλλά και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα, καθώς και ναούς και Μητροπόλεις της Κύπρου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Θεολόγος, πατέρας Δημοσθένης φιλοτέχνησε το πρώτο σε περγαμηνή Ευαγγέλιο με μινιατούρες που έγινε στην Κύπρο και βρίσκεται στον Μητροπολιτικό ναό του Αποστόλου Βαρνάβα και σε αυτό συνέβαλαν και οι μαθητές της Β’ ΤΕΣΕΚ. Για το εν λόγω ψηφιδωτό επέδειξε έντονο ενδιαφέρον ο Πάπας Φραγκίσκος κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Κύπρο. Εκκλησιαστικά ψηφιδωτά τα οποία φιλοτεχνήθηκαν στη Σχολή είναι ο Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος, ο Άγιος Παντελεήμονας, το ψηφιδωτό της Παναγίας της Κανακαριάς που βρίσκονται στην είσοδο της Σχολής, το ψηφιδωτό του Ανδρέα Μιτσίδη, όπου βρίσκεται στην Ιερά Μητρόπολη Πάφου, το ψηφιδωτό του Αποστόλου Βαρνάβα, ιδρυτή της Εκκλησίας της Κύπρου, το οποίο βρίσκεται στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, το ψηφιδωτό «Ελευθερία 1937», το οποίο εκτείθεται στον κήπο του Γυμνασίου Παλουριώτισσας. Κατά την περσινή χρονιά η ομάδα του σχολείου φιλοτέχνησε το ψηφιδωτό του Αγίου Ιακώβου του Πέρση, το οποίο κοσμεί τη Β’ ΤΕΣΕΚ, ενώ φέτος βρίσκεται σε εξέλιξη το ψηφιδωτό με θέμα «Την έξοδο των Μεσολογγιτών με φόντο την Κατεχόμενη Ιερά Μονή Αχειροποιήτου», με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση.

Μιλώντας για το ψηφιδωτό της Παναγίας της Κανακαριάς ο Θεολόγος της Σχολής, πατέρας Δημοσθένης αναφέρει τα εξής: «Πρόκειται για το σημαντικότερο ψηφιδωτό της Κύπρου, που σωζόταν στο ναό της Παναγίας της Κανακαριάς στο χωριό Λυθράγκωμη της Καρπασίας. Το μωσαϊκό χρονολογείται στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού Α' (527-565), στην τρίτη με τέταρτη δεκαετία του 6ου αιώνα. Το ψηφιδωτό της Κανακαριάς είναι το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα της τέχνης της πρώιμης Ιουστινιάνειας περιόδου. Τεχνοτροπικά κάποιες μορφές χαρακτηρίζονται από στατικότητα, σχηματοποίηση, έντονα περιγράμματα και μετωπικότητα, άλλες διακρίνονται για το μαλακό πλάσιμο της σάρκας με απαλές διαβαθμίσεις των χρωμάτων, ελεύθερη απόδοση και ζωντάνια, όπως επίσης και τάση για φωτοσκίαση».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το ψηφιδωτό αποτοιχίστηκε βάναυσα από αρχαιοκάπηλους μετά την Τουρκική Εισβολή του 1974. Πωλήθηκε στο εξωτερικό και μετά από μακροχρόνιο δικαστικό αγώνα επιστράφηκαν μερικά τμήματά του στην Κύπρο, τα οποία φυλάσσονται σήμερα στο Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ' στη Λευκωσία.

Αναφερόμενος γενικά στην τέχνη του ψηφιδωτού ο πατέρας Δημοσθένης εξηγεί ότι τα ψηφιδωτά αποτελούν είδος της εικονιστικής τέχνης που καλλιεργείται στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, αλλά στη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων φθάνει σε τόσο υψηλά επίπεδα, ώστε το εντοίχιο ψηφιδωτό να θεωρείται ως κορυφαίο επίτευγμα της μνημειακής τέχνης.

Το ψηφιδωτό, διευκρινίζει, είναι εξαιρετικά δαπανηρή τεχνική διακόσμησης πολυτελών ιδιωτικών και δημοσίων κτηρίων, καθώς τα υλικά χρειάζονται ειδική επεξεργασία, η κατασκευή είναι χρονοβόρα και απαιτείται η εργασία μεγάλου αριθμού εξειδικευμένων τεχνιτών. Το ψηφιδωτό ξεκίνησε πριν περίπου πέντε χιλιάδες χρόνια από τους Σουμέριους στο Ουρούκ και σε άλλες πόλεις της Μεσοποταμίας.

Η τέχνη του ψηφιδωτού, επισημαίνει, χρονολογείται από το 5000 π.Χ. Πρώτοι οι Έλληνες ανέπτυξαν την τέχνη των ψηφιδωτών και τη μετέτρεψαν σε μια σπουδαία μορφή τέχνης. Τα παλαιότερα σωζόμενα ψηφιδωτά δείγματα στον ελλαδικό χώρο βρίσκονται στην Πέλλα, στη Ρόδο, στη Δήλο, στην Όλυνθο της Χαλκιδικής (5ος-4ος αι. π.Χ.). Η οπτική δυναμική του ψηφιδωτού, καταλήγει ο πατέρας Δημοσθένης, είχε μεγάλη επίδραση σε μεγάλες χριστιανικές εκκλησίες. Τα καλύτερα κλασικά έργα βρίσκονται στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, στον Όσιο Λουκά, στη Νέα Μονή της Χίου, στο Δαφνί, στη Ραβέννα κ.α. Την περίοδο της Αναγέννησης, και αργότερα, το ψηφιδωτό ήρθε ξανά στο φως και ένας φρέσκος ενθουσιασμός άρχισε πάλι να αναπτύσσεται.

· Αξίζει να σημειωθεί ότι αναφορά για τα ψηφιδωτά της Β’ ΤΕΣΕΚ Λευκωσίας έγινε και στο αγγλικό περιοδικό του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ «Low politics and art».

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:

ΠΑΝΩ: Ο πατέρας Δημοσθένης με τους μαθητές του

ΚΑΤΩ: Ο Πάπας Φραγκίσκος θαυμάζει το πρώτο σε περγαμηνή  Ευαγγέλιο με μινιατούρες που έγινε στην Κύπρο και βρίσκεται στο Μητροπολιτικό ναό του Αποστόλου Βαρνάβα, το οποίο φιλοτέχνησε ο Θεολόγος Πατέρας Δημοσθένης  με τη βοήθεια των μαθητών της Β’ ΤΕΣΕΚ.

*Φιλόλογος - Δημοσιογράφος