ΤΗΣ ΑΝΔΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΟΥ-ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ*
Όταν ακούει κανείς την όπερα «Κάρμεν» τη συσχετίζει άμεσα με τον μουσουργό Ζωρζ Μπιζέ. Λίγοι ίσως άνθρωποι συσχετίζουν τη σαγηνευτική ιστορία της φλογερής Κάρμεν με τον πραγματικό δημιουργό της, τον Γάλλο διηγηματογράφο του 19ου αιώνα, Προσπέρ Μεριμέ.
Ο Ζωρζ Μπιζέ, σύγχρονος και συμπολίτης του Μεριμέ διαβάζει την Κάρμεν και εντυπωσιάζεται από τη γεμάτη πάθος και έρωτα ιστορία αυτής της Ανδαλουσιανής τσιγγάνας – μάγισσας. Εμπνέεται και δένει με φθόγγους την ιστορία της. Ο δυναμισμός του χαρακτήρα της Κάρμεν μπλέκεται με τη μουσική του Μπιζέ και συνεπαίρνει τον ακροατή. Αυτή η συνύπαρξη καθιερώνει την «Κάρμεν» περισσότερο σαν όπερα παρά σαν λογοτεχνικό έργο.
Ας επανέλθουμε όμως στον άνθρωπο που έδωσε σάρκα και οστά στην Κάρμεν με τη φαντασία του.
Ο Προσπέρ Μεριμέ, μοναχοπαίδι αστικής μα καλλιτεχνικής οικογένειας, γεννήθηκε στο Παρίσι στις 28 του Σεπτέμβρη στα 1870, από γονείς ζωγράφους. Μαθαίνει ελληνικά και αγγλικά από παιδί. Σπουδάζει νομικά και τον βρίσκουμε να συχνάζει στα φημισμένα παριζιάνικα σαλόνια, όπου γίνονταν οι πιο εξαιρετικές φιλολογικές, φιλοσοφικές και καλλιτεχνικές συζητήσεις. Αργότερα, με την εκμάθηση της ισπανικής γλώσσας, η Ισπανία αρχίζει να τον κατακτά, ιδιαίτερα δε η Ανδαλουσία με το τοπικό της χρώμα, τους τσιγγάνους και τα μάγια της.
Πολυγραφότατος ο Μεριμέ, δημοσιεύει το πρώτο του έργου στα 1825, «Το Θέατρο της Κλάρα Γκαζούλ». Θ’ ακολουθήσει το «Χρονικό της Βασιλείας του Καρόλου του 9ου» στα 1829, ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Την ίδια εποχή αρχίζει να δημοσιεύει διηγήματα στο «Περιοδικό του Παρισιού» που καθιερώνονται σαν οι αισθητικές βάσεις του γαλλικού διηγήματος.
Είναι στενός φίλος του Σταντάλ και κινείται σε έναν κύκλο όπου συχνάζουν ο Βικτώρ Ουγκό, ο Σεντ-Μπεβ, ο Μισσέ, ο Δουμάς, ο Ντελακρουά.
Στα 1834 διορίζεται επιθεωρητής αρχαιολογικών μνημείων και κάτω από αυτήν την ιδιότητα ταξιδεύει πολύ, όχι μόνον στη γαλλική επαρχία αλλά και στην Κορσική, στην Ιταλία, στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Αγγλία.
Δε θα αναφέρουμε όλα τα έργα που έχει γράψει γιατί δεν υπάρχει τομέας της συγγραφικής δημιουργίας που δεν τον απασχόλησε: διήγημα, θέατρο, ποίηση, ιστορία, κριτική, αρχαιολογία, καλές τέχνες, μεταφράσεις, αλληλογραφία.
Ας αρκεστούμε μόνο στο να αναφέρουμε τα δύο καλύτερα διηγήματά του, την «Κολόμπα» (1840) και την «Κάρμεν» (1845) που μπορούν να θεωρηθούν μάλιστα σαν σύντομα μυθιστορήματα.
Η «Κολόμπα» και η «Κάρμεν» έχουν κοινά στοιχεία:
1) Ο άξονας των δύο διηγημάτων είναι μια πρωτόγονη, δυναμική, μαγευτικά ωραία γυναίκα.
2) Το τοπικό χρώμα της κάθε περιοχής είναι διάχυτο και στα δύο έργα.
3 Και τα δύο διηγήματα διακατέχονται από το στοιχείο του μοιραίου που είναι εξωτερικής φύσης, όπως και στους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, μα που αντίθετα προέρχεται από τον διάβολο και όχι από τους θεούς.
Ο έρωτας και ο θάνατος αλληλοσυνδέονται στα έργα του Μεριμέ. Το θέμα της Κολόμπας είναι μια βίαια οικογενειακή βεντέτα – χωρίς να λείπει όμως το ερωτικό στοιχείο – που εξελίσσεται στην Κορσική, ενώ η Κάρμεν μάγισσα – τσιγγάνα, που πραγματικά είχε γνωρίσει ο συγγραφέας στα 1830 στη Σαγόντα, σαγηνεύει τον Δον Χοζέ και τον τραβά μαζί της στην καταστροφή.
Η Κάρμεν, ατίθαση, προτιμά να πεθάνει παρά να υποταχθεί σ’ έναν άντρα. Αρνείται όλους τους νόμους, ζει από κλεψιές, φόνους, πορνεία. Έχει απόλυτη κυριαρχία πάνω στον Δον Χοσέ, που έχει μαγέψει.
Τον Προσπέρ Μεριμέ τον περιμένουν πολλές διακρίσεις: εκλέγεται στη Γαλλική Ακαδημία στα 1844 και στα 1858 ορκίζεται Γερουσιαστής στην Κυβέρνηση του Ναπολέοντα του Τρίτου. Δύο χρόνια αργότερα προβιβάζεται σε διοικητή της Λεγεώνας της Τιμής. Αρνείται το Υπουργείο Παιδείας που του προσφέρεται γιατί η υγεία του έχει κλονισθεί: υποφέρει από άσθμα και εμφύσημα. Περνά τους κρύους χειμώνες στη Νότια Γαλλία.
Ο θάνατός του συμπίπτει με την κατάρρευση της αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα του Τρίτου, που τόσο θαύμαζε. Πεθαίνει στις 23 Σεπτεμβρίου στα 1870 στις Κάννες.
*Η συγγραφέας είναι τέως Διευθύντρια του Γυμνασίου Ζακακίου
