ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΙΤΛΕΤΤΟΝ
«Κατοικούμε μια γλώσσα παρά μια χώρα».
Emile M. Cioran
Το debate που βίωσα ως μαθήτρια, εν έτει 1997, αφορούσε σε μια πρωτοποριακή τότε εισαγωγή στο μάθημα της Έκθεσης. Κι ήταν ένα θέμα που μπορούσε κανείς να επιλέξει ν' αναπτύξει (ασφαλώς σε debate με τον εαυτό του) γράφοντας αν πίστευε ότι το θρήσκευμα και άλλα προσωπικά στοιχεία πρέπει ν’ αναγράφονται στο δελτίον ταυτότητος και να δηλώνονται γενικά σε δημόσια έγγραφα. Ήταν τότε μια συζήτηση σε εξέλιξη στα τηλεοπτικά παράθυρα αναφορικά με το δίπολο "θρησκεία- κράτος". Στην εκπαιδευτική πράξη, όμως, ήταν ακόμα νωρίς για debates κι αντιπαραθέσεις επιχειρημάτων. Παρέμεινε λοιπόν στη θεωρία, στη σφαίρα της ατομικής προτίμησης, άσκησης, φαντασίας κι εκκεντρικότητας. Με τρόπο α-μέτοχο κι α-πολιτικό.
23 χρόνια μετά, που έχουμε προχωρήσει και μεταπηδήσει από τη δασκαλοκεντρική στη μαθητοκεντρική διδασκαλία, τη διδασκαλία με στόχο τη διαμόρφωση ενεργών πολιτών με κριτική σκέψη και στάση, έχουμε φτάσει και πάλι σε μιαν αμφισβήτηση τέτοιων πρακτικών και της εκπαιδευτικής τους χρησιμότητας. "Μπορώ να πείσω τους εφήβους να λειτουργήσουν ομαδικά;", "Έχουμε χρόνο για τέτοια παιγνίδια;", "Έχουν αποτέλεσμα;"…
Ανέκαθεν προβάλλουμε την αντίρρηση, ως λαός. Πάνω όμως σ’ αυτήν, την αρχή της αντίρρησης, βασίζεται η χρήση του debate ως εργαλείου στη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος. Οφείλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας την αντίρρηση, με δεδομένη πρώτα τη διδασκαλία της ρήσης. Οφείλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας την αντίθεση, με δεδομένη πρώτα τη διδασκαλία της θέσης. Έχοντας δεδομένο ότι τα παιδιά μας υστερούν στην παραγωγή λόγου, ότι μεγάλη μερίδα των πολιτών είναι άγνωμοι κι απαθείς για τα κοινωνικά δρώμενα κι απέχουν από τις εκλογές για ανάδειξη πολιτικών αντιπροσώπων, συνειδητοποιούμε την επιτακτική ανάγκη να εφαρμόσουμε τον αγώνα επιχειρημάτων στην εκπαιδευτική πράξη. Έναν αγώνα θέσης κι αντίθεσης, που δεν αποσκοπεί στην προσέγγιση της αλήθειας διά των ορισμών και της ανάλυσης εννοιών με τον σωκρατικό τρόπο, αλλά στην ετοιμασία του αυριανού εν εγρηγόρσει πολίτη.
Κι αυτό συμβαίνει επειδή η συγκεκριμένη πρακτική δεν σπάζει μόνο τον πάγο, διαμορφώνει τον ακαδημαϊκό λόγο ή αποσπά από την ατομικά ανταγωνιστική μάθηση. Ούτε επειδή ικανοποιεί την ανάγκη που έχουμε εμείς, ως φιλόλογοι, να ζωντανέψουμε το μάθημά μας εργαστηριοποιώντας το και ξεφεύγοντας από τη θεωρία και τη μοναδική πράξη που εξαντλείται στο ρήμα "γράψε". Συμβαίνει επειδή οδηγεί στην ενεργοποίηση, την έξοδο από την απάθεια και το κέλυφος του εαυτού και του σχολίου που γεννιέται, αναπτύσσεται και πεθαίνει μοναχά στο περιβάλλον του φιλικού συγχρωτισμού και των social media. Οδηγεί στην άρθρωση του λόγου που μπορεί ν’ αποτελέσει όπλο για την επέμβαση στον κόσμο. Ύστερα επειδή έτσι μπορούμε να δραστηριοποιήσουμε τους μαθητές, να τους σπρώξουμε στην παρατήρηση και την αναζήτηση στη γλώσσα, στον εαυτό τους και στον κόσμο. Κι επειδή ξυπνώντας τον άλλο και προκαλώντας την τριβή του με τον λόγο, τον εκθέτουμε, τον κοινωνικοποιούμε, του ακονίζουμε το μυαλό, τον ευαισθητοποιούμε, καταφέρνουμε εν τέλει να τον ωθήσουμε και να τον εθίσουμε στην ίδια τη δημοκρατία.
Ναι, το debate είναι μια άσκηση δημοκρατίας. Μέσα από την αντιπαράθεση επιχειρημάτων, οι μαθητές μαθαίνουν ν’ αρθρώνουν λόγο με σώμα κι υπόσταση, να μπαίνουν στον κοινωνικό διάλογο κρατώντας επιδέξια τα χαλινάρια και χωρίς να πατούν τις γραμμές του σεβασμού και της ανοχής. Γι’ αυτό, στη βιβλιογραφία, το debate προτείνεται τόσο για γλωσσική, όσο και για κοινωνική, ακόμα και προσωπική ανάπτυξη.
Πολλοί αντιτάσσουν ότι τα λυκειόπαιδα είναι ανέτοιμα για κάτι τέτοιο. Ότι εύκολα εξάπτονται και φανατίζονται κι ότι μπορεί να τα οδηγήσουμε με τέτοιες πρακτικές στη διχαστική πόλωση και την αντιπαράθεση. Υποστηρίζουν επίσης ότι η ομαδικότητα κι η αυτοπεποίθηση δεν διδάσκονται στο σχολικό περιβάλλον ή ότι η γλωσσική ευχέρεια δεν επιφέρει πάντα τον σχηματισμό ή το ξύπνημα της κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης ή την εμπλοκή στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Μολαταύτα έχω δει τους μαθητές μου να δυναμώνουν, να ωριμάζουν, να σμιλεύουν τη γλώσσα και να σμιλεύονται στη γλώσσα, ν’ ανακαλύπτουν και να ξεπερνούν τον εαυτό και τα όριά τους, να φιλοσοφούν, ν' αλληλεπιδρούν ασκούμενοι στον σεβασμό και την κοινωνική παρατήρηση κι ευθύνη, μέσα από τα debates μας. Τους έχω δει να πλάθουν και να πλάθονται, να πλαταίνουν και να βαθαίνουν, να προβάλλουν θέση και πειθώ, αλλά να μην υποτάσσονται, να μην πείθονται αβασάνιστα. Πέρα από το γεγονός ότι η παιγνιοποίηση του μαθήματος κι η ομαδοποίηση μας συνενώνει χωρίς να μας συγχωνεύει, έχω δει να σμιλεύεται η ευαισθησία τους σε κοινωνικά προβλήματα και βλέπω σ’ εκείνους τους αυριανούς πολίτες που θα μεταμορφώσουν τον κόσμο, επειδή ακριβώς κι αυτοί μεταμορφώνονται μέσα στον λόγο μεταμορφώνοντας τον λόγο.
Αυτούς τους πολίτες θέλω. Αυτούς που δεν βυθίζονται στη γλώσσα χάριν της γλώσσας. Αυτούς που κατοικούν μια χώρα παρά μια γλώσσα, αυτούς που κατοικούν μια χώρα μέσω κι εξαιτίας της γλώσσας. Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει να πιστέψει πρώτα κανείς στην κοινωνικοποίηση της γλώσσας. Πρέπει να πιστέψει κανείς ότι και το γλωσσικό μάθημα είναι μια "θετική" επιστήμη, με εργαστήριο, πείραμα και πρακτική. Πρέπει να τσαλακώσει τη θεωρία του εντοπισμού και της ανάλυσης-διάσπασης του λόγου των άλλων. Και να πιστέψει στο κτίσιμο του δικού μας λόγου και στη δυναμική της επίδρασής του στον κόσμο. Πρέπει να πει ότι έχουν περάσει 23 χρόνια για να μιλά κανείς μόνο με τον εαυτό του και στον εαυτό του. Όμως πρέπει πρώτα να κάνει κανείς ένα debate με τον εαυτό του. Ένα debate που έχει γίνει αρκετές φορές στην ιστορία των αγώνων επιχειρημάτων, πολύ πριν από το 1997 και την "κρίση πίστεως και ταυτότητος". Το debate της απάντησης στο ερώτημα: "μπορεί η εκπαίδευση ν' αλλάξει τον κόσμο;"
*Φιλόλογος
Λύκειο Α' Εθνάρχη Μακαρίου Γ' Πάφου
Αφιερωμένο στον Άμικ, τον Δήμο, τον Σάββα τη Μήδεια, τη Δέσποινα, την Ειρήνη, τον Μενέλαο, την Έμιλυ, τον Γιώργο, τις Μαρίες μου, τη Μυρτώ, την Κωνσταντίνα, την Αναστασία, τον Μιχαήλ, τον Δημήτρη, τη Χριστοδούλα, τη Χριστίνα, τον Χαράλαμπο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Cinganotto, L., 2019, Debate as a teaching strategy for language learning, “Lingue e Linguaggi” 30, 107-125
Devitt, R., 2019, 10 Benefits of Debating in Classrooms: Importance of Debate in Education, posted in homeschool.com (January 29)
Evans, M., 1993, Using Classroom Debates as a Learning Tool, “Social Education” 57(7), pp.370
González, M., Gonzalez, I. and Bermejo, M., 2010, The Debate as a successful learning tool, EDULEARN10 Proceedings, 3644-3647
Zare, P. and Othman, M., 2013, Classroom Debate as a Systematic Teaching/Learning Approach, “World Applied Sciences Journal” 28 (11), 1506 – 1513
