ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΙΤΛΕΤΤΟΝ*
"Η γιαγιά, γυμνή και τεράστια μέσα στη μαρμάρινη μπανιέρα, έμοιαζε με ωραία άσπρη φάλαινα. Η εγγονή είχε μόλις κλείσει τα δεκατέσσερα, κι ήταν νωθρή, με απαλά κόκαλα, πολύ αδύνατη για την ηλικία της. Με μια λιτότητα που είχε κάποια ιερή αυστηρότητα, έπλενε τη γιαγιά της με νερό όπου είχαν βράσει αρωματικά φύλλα και καθαρτικά χόρτα, και τα φύλλα κολλούσαν στις κρεατωμένες πλάτες, στα λυτά μαλλιά με το μεταλλικό χρώμα, στους δυνατούς ώμους που ήταν ανελέητα σκεπασμένοι με τατουάζ, που μπροστά του δεν παράβγαινε ακόμα και το τατουάζ των ναυτικών".
Γκ. Γκαρσία Μάρκεζ, Η απίστευτη και θλιβερή ιστορία της αθώας Ερέντιρα και της άσπλαχνης γιαγιάς της,1972
(Οδηγία-πείραμα: Επιτεθείτε της. Αφαιρέστε όλα τα περιγραφικά στοιχεία. Τι απομένει;)
Επανέρχομαι στο μάθημα της Έκφρασης- Έκθεσης. Ίσως επειδή είναι τελικά το πιο αρχαίο και το πιο ακμαίο, κόντρα στη μαθουσάλειο ηλικία του, ίσως επειδή έχει περάσει πολλά, κι έχει σταθεί και λίγο στα σάπια δόντια του Powerpoint και της δεικτικής μεθόδου, ίσως επειδή, ως φιλόλογοι, είμαστε "εντεταλμένοι" σ' αιώνια τριβή κι άσκηση με τη γλώσσα, ίσως επειδή κατηγορούμαστε ως θεωρητικοί, αδιάφοροι και ξεπερασμένοι και καλούμε τις θετικές επιστήμες να μας προσδώσουν εργαλεία, παλμό και νόημα, πριν καταλήξουμε ... μουμιοποιημένα αποθέματα που αναπαύονται σε καταψύκτη.
Το πείραμα... Για όσους επιμένουμε στην εργαστηριοποίηση και "θετικοποίηση" του γλωσσικού μαθήματος, του όποιου γλωσσικού μαθήματος, το πείραμα μοιάζει η πεμπτουσία της πρακτικής άσκησης και της καταβύθισης στις δομές και τις λειτουργίες της γλώσσας. Αυτό επιζητούμε άλλωστε: την καταβύθιση στις δομές και τις λειτουργίες της γλώσσας. Αλλά πώς συμβαδίζουν λέξεις και πείραμα; Και πώς τα λεπτεπίλεπτα χέρια του γραμματικού θα πιάσουν το σκαπτικό εργαλείο, το μικροσκόπιο, το φτυάρι, πολύ περισσότερο το νυστέρι;
Πείραμα σημαίνει αφή, όραση, όσφρηση κι ακοή και γεύση. Σημαίνει αισθήσεις και βίωμα ως προέκταση του εξ αποστάσεως αναγνώσματος. Πείραμα σημαίνει άνοιγμα μιας πόρτας και πέρασμα στο εξερευνημένο και το ανεξερεύνητο. Πείραμα σημαίνει λύγισμα, τσαλάκωμα, δοκιμή, γι' αυτό και προϋποθέτει τη δοκιμή, την αναίρεση, την αποδόμηση ως διεργασία για την αναδόμηση, τον τεμαχισμό ως προαπαιτούμενο για τον ανασχηματισμό. Το πείραμα, ως εκ τούτου, θα πρέπει να οδηγεί στην ανάλυση των συστατικών της γλώσσας, τη λήψη του νωτιαίου τους μυελού, τον εγκλωβισμό τους για την απελευθέρωση μετά της ψυχής τους και της ψυχής μας.
Η γλώσσα, χωρίς το πείραμα, χωρίς την επαφή με το είναι της και την καταβύθιση στις λειτουργίες της, χωρίς τ' αρωματικά φύλλα και τα χόρτα, χωρίς τη μαρμάρινη μπανιέρα και τη φροντίδα της νωθρής εγγονής, για να προβάλουν πάλι στιλπνά τ' αρχαία μαλλιά της με το μεταλλικό χρώμα, ακόμα κι οι κακοποιημένες κρεατωμένες πλάτες, η γλώσσα χωρίς την Ερέντιρα, χωρίς να την υπηρετούμε, είναι μονάχα μια ζαρωμένη γριά που λούζεται στη μπανιέρα του χρόνου.
Στο εργαστήριο όμως ζητείται από τους μαθητές να της αφαιρέσουν και να της προσθέσουν όχι μονάχα τα εξωτερικά στολίδια, μα και τα όργανα. Αν της τ' αφαιρέσουν, απομένει ένα ξερό γεγονός, μια σκέτη πληροφοριακή λειτουργία, μια εγγονή που πλένει τη γιαγιά της και μια γριά που λούζεται χωρίς να ομορφαίνει ή να μοσχομυρίζει. Της αφαιρούμε τα επίθετα,τη σπλήνα, το συκώτι, τους πνεύμονες, κι αφαιρούμε και τη ζωτικότητά της, το φορτίο των νοημάτων, την αναπνοή της.
Αν όμως της τα προσθέσουμε πάλι, γίνεται αυτή, η πελώρια άσπρη γιαγιά με τα μεταλλόχρωμα μαλλιά και τα σημάδια στις πλάτες. Μια γριά που σιγά σιγά γίνεται στιλπνή και μεγαλειώδης. Κι έτσι αποκτά υφές και νοήματα, κουβαλά μέσα της ιστορίες κι αισθήματα, πληγές, ρίζες, ουρανούς, θάλασσες, εραστές, σχέδια και σχεδίες, αυλάκια, αρτηρίες, δρόμους και χορογραφίες ...
Το πείραμα λοιπόν προϋποθέτει τη μερική καταστροφή και μεταστροφή της γλώσσας. Προϋποθέτει παιγνίδι ανακάλυψης μιας ομορφιάς που στο τέλος σ' αφήνει εκστατικό. Κάτω απ' τις ρυτίδες και τ' αυλάκια, κάτω απ' τα σημάδια κι απ' τα μαλλιά, κάτω απ' τις ανελέητα καλυμμένες από τατουάζ κρεατωμένες πλάτες. Εκεί όπου ξεκινούν και τα φτερά της γλώσσας. Το πείραμα προϋποθέτει μια επέμβαση στη γριά γλώσσα, μια ακροβατική βόλτα στους τένοντες και τα νεύρα της, τα ζωτικά της όργανα, ώστε να μπορεί μετά ο ίδιος ο χρόνος να μας την εν-χειρίσει πάλι.
Το πείραμα προϋποθέτει, τέλος, πίστη. Πίστη στις ανεξάντλητες δυνατότητες της γλώσσας και τον ασίγαστο παλμό της. Πίστη ότι οι χρήστες της μπορούν να γίνουν δεινοί κολυμβητές στη θάλασσα των μικρών και μεγάλων κυμάτων της. Αλλιώς αυτή θα παραμείνει μια πληροφορία, όπως τα λεωφορεία που ταξιδεύουν γερασμένα εκτελώντας αυτόματα τα δρομολόγια της γραμμής δίχως συναρπαστικά τοπία κι επιβάτες. Θα μείνει μια κακάσχημη γριά που λούζεται επανειλημμένα, αλλά δεν μπορεί να κρύψει τη φθορά και την κατάντια της. Θα μείνει μια γριά που κακοποιεί την εγγονή της με βαναυσότητα κι αναλγησία.
Αλλά, το πιο σημαντικό, η εγγονή, η εγγονή τούτης της πελώριας παλιάς γιαγιάς, δίχως να ξέρει πώς να την κουμαντάρει, κι εκδικούμενη για τις κακές τους σχέσεις και την αποστέρηση του δημιουργικού έρωτα, στο τέλος θα τη δηλητηριάσει μ' αρσενικό και θα τρέξει στο άγνωστο σαν χαμένο ζώο περνώντας "από τον καφτερό ατμό των λάκκων του νίτρου, από τον λήθαργο των καταυλισμών", ίσαμε εκεί όπου τελειώνει "η φυσική επιστήμη της θάλασσας" κι αρχίζει "η έρημος..." Και ποτέ πια δεν θ' ακουστεί "είδησή της" ούτε θα βρεθεί "το παραμικρό ίχνος της δυστυχίας της"...
Φιλόλογος
Λύκειο Α' Εθνάρχη Μακαρίου Γ' Πάφου
Στους μαθητές μου του Β02 και του Β41 για τ' ατελή και τέλεια, τ' ατελείωτα ταξίδια μας...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μήτσης, Ναπολέων Σπ., 2004, Διδακτική του γλωσσικού μαθήματος : από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική πράξη, Αθήνα, Gutenberg
Χαραλαµπόπουλος Α. & Χατζησαββίδης Σ., 1997, Η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας, Θεσσαλονίκη, Κώδικας
