ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΦΑΛΑ*
Περίληψη
Το άρθρο απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς που θα συνεχίσουν να προσφέρουν απρόσκοπτα το πολύτιμο αγαθό της μάθησης. Παρουσιάζει την διπλή ανάγκη για συστήματα σύγχρονης επικοινωνίας καθώς και ασύγχρονης επικοινωνίας, ώστε να υποστηριχθεί η διαδικτυακή μάθηση, περιγράφοντας τα απαραίτητα στοιχεία που πρέπει να προσφέρει το κάθε σύστημα. Ειδικά για τα συστήματα σύγχρονης επικοινωνίας παρουσιάζεται η τυπική ροή εργασιών για τη διεξαγωγή διαδικτυακών μαθημάτων. Γίνεται επίσης αναφορά στη χρησιμότητα των διαφόρων αποθετηρίων υποστηρικτικού υλικού.
Εισαγωγή
Οι εκπαιδευτικοί κάθε βαθμίδας προσπαθούν, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της κρίσης του νέου κορωνοϊού που μαστίζει σχεδόν όλη την υφήλιο, να συνεχίσουν να προσφέρουν απρόσκοπτα στους εκπαιδευόμενους τους το πολύτιμο αγαθό της μάθησης. Με τα σχολεία να έχουν ήδη κλείσει σε πολλές χώρες, να κλείνουν ημέρα με την ημέρα σε άλλες και να υπάρχει πια ορατός ο κίνδυνος να παραμείνουν κλειστά για μεγάλη χρονική διάρκεια, η ανάγκη για εναλλακτικές λύσεις στην παροχή εκπαίδευσης γίνεται πιο επιτακτική.
Η κάθε εκπαιδευτική αρχή προσπαθεί με τον τρόπο της να δώσει άμεσα τέτοιες λύσεις, αλλά ήδη κάποιοι εκπαιδευτικοί συνεχίζουν τα μαθήματα τους από την πρώτη κιόλας μέρα της αναστολής της λειτουργίας των σχολείων, χωρίς τη φυσική παρουσία μαθητών. Τουλάχιστον στη Μέση και Ανώτερη Εκπαίδευση, οι περισσότεροι εκπαιδευόμενοι είναι αρκετά εξοικειωμένοι με την τεχνολογία ώστε χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία να μπορούν να χρησιμοποιούν διαδικτυακά εργαλεία που βλέπουν για πρώτη φορά. Από την πλευρά τους, αρκετοί εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν ήδη τέτοια εργαλεία σε καθημερινή βάση, πολύ πριν την εκδήλωση της νέας έκτακτης κατάστασης, για την υποστήριξη των μαθημάτων τους, στα πλαίσια ενός υβριδικού μοντέλου μάθησης.
Μέχρι λοιπόν να δοθούν οδηγίες από την αρμόδια αρχή και χωρίς φυσικά να υπονομεύουμε τέτοιες οδηγίες, παρουσιάζουμε πιο κάτω κάποιες απλές πρακτικές για την άμεση επαναφορά της επικοινωνίας εκπαιδευτών - εκπαιδευομένων, στο διαδικτυακό περιβάλλον, με τη χρήση εργαλείων που χρησιμοποιούνται ήδη από τους περισσότερους, καθώς και εργαλείων που εύκολα μπορούν να προσομοιάσουν εν μέρει το περιβάλλον της σχολικής αίθουσας. Βασική προϋπόθεση για τα όσα παρουσιάζονται πιο κάτω είναι φυσικά η σύνδεση στο διαδίκτυο για εκπαιδευόμενους και εκπαιδευτές, είτε στον υπολογιστή είτε στο έξυπνο κινητό τηλέφωνο.
Σύγχρονη Επικοινωνία
Αναπόσπαστο και σημαντικό μέρος της διαδικασίας της μάθησης είναι η ανθρώπινη επαφή εκπαιδευτή και εκπαιδευομένων, αλλά και μεταξύ των ίδιων των εκπαιδευομένων. Με το κλείσιμο των σχολείων, η επαφή αυτή πρέπει να αντικατασταθεί από εργαλεία που επιτρέπουν τη μετάδοση εικόνας και ήχου σε πραγματικό χρόνο, παράλληλα με τη δυνατότητα άμεσης γραπτής επικοινωνίας. Επιπλέον, η προβολή της οθόνης του υπολογιστή του εκπαιδευτή αλλά και των εκπαιδευομένων (ως αντικατάσταση του διαδραστικού πίνακα αλλά και του βιντεοπροβολέα στη φυσική αίθουσα), καθώς και η δυνατότητα λήψης σημειώσεων από όλους είναι αναγκαία χαρακτηριστικά που θα πρέπει ένα τέτοιο εργαλείο να διαθέτει.
Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η ευκολία στη χρήση και από τα δύο ενδιαφερόμενα μέρη, όπως και η αμεσότητα πρόσβασης χωρίς να χρειάζεται εκ των προτέρων δημιουργία λογαριασμού, τουλάχιστον από τους εκπαιδευόμενους. Κάτι τέτοιο παρακάμπτει την ανάγκη γραπτής εξουσιοδότησης από γονείς και κηδεμόνες ανηλίκων για τη δημιουργία λογαριασμού σε συστήματα τρίτων. Κάποια άλλα συστήματα προϋποθέτουν την αμοιβαία ανταλλαγή πρόσκλησης και αποδοχής από όλους τους συμμετέχοντες στην ομάδα, κάτι που δυσκολεύει τη δημιουργία της διαδικτυακής ομάδας.
Επίσης, στα περισσότερα από αυτά τα συστήματα, υποστηρίζεται η καταγραφή των δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια των διαδικτυακού μαθήματος, ώστε να είναι αργότερα διαθέσιμη για όλους τους ενδιαφερόμενους, ειδικά για όσους έτυχε να απουσιάζουν κατά τον χρόνο διεξαγωγής του μαθήματος.
Η ροή εργασίας σε τέτοια συστήματα ακολουθεί γενικά τα εξής βήματα:
- Ο εκπαιδευτής δημιουργεί, μια φορά μόνο, λογαριασμό στο συγκεκριμένο εργαλείο που επέλεξε.
- Ο εκπαιδευτής αποκτά πρόσβαση είτε μέσω φυλλομετρητή σε υπολογιστή, ή στο κινητό τηλέφωνο. Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί επίσης να εγκαταστήσει σχετική εφαρμογή στον υπολογιστή ή στο τηλέφωνο για να του προσφέρονται περισσότερες δυνατότητες διαχείρισης της διαδικτυακής τάξης.
- Ο εκπαιδευτής δημιουργεί την διαδικτυακή συνάντηση, κατά προτίμηση αρκετά πριν την έναρξη της συνάντησης.
- Ο εκπαιδευτής αποστέλλει στον κατάλογο εκπαιδευομένων, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή σύντομου μηνύματος στο τηλέφωνο τους, τον σύνδεσμο με τον οποίο οι εκπαιδευόμενοι θα έχουν πρόσβαση στην διαδικτυακή τάξη. Πολλά εργαλεία αναλαμβάνουν αυτόματα τη διαδικασία αυτή, αφού καταχωρηθούν, μια φορά μόνο, τα στοιχεία επικοινωνίας των εκπαιδευομένων.
- Οι εκπαιδευόμενοι, όπως και ο εκπαιδευτής μπορούν να εγκαταστήσουν συγκεκριμένη εφαρμογή στον υπολογιστή ή στο κινητό, ή μπορούν να παρακολουθούν το μάθημα μέσω του φυλλομετρητή, χωρίς να μπουν στη διαδικασία εγκατάστασης λογισμικού.
- Λίγο πριν την προγραμματισμένη ώρα έναρξης του διαδικτυακού μαθήματος, ο εκπαιδευτής ξεκινά τη συνάντηση.
- Οι εκπαιδευόμενοι εισέρχονται στην διαδικτυακή τάξη και ο εκπαιδευτής βλέπει αυτόματα τους παρόντες.
- Διεξάγεται το διαδικτυακό μάθημα εκμεταλλευόμενο τα χαρακτηριστικά που προσφέρει το κάθε εργαλείο.
- Ο εκπαιδευτής τερματίζει το διαδικτυακό μάθημα.
Τέτοια εργαλεία υπάρχουν αρκετά, άλλα με περισσότερες και άλλα με λιγότερες δυνατότητες. Κάποια από αυτά είναι ήδη γνωστά σε μεγάλη μερίδα των εκπαιδευομένων και των εκπαιδευτών. Για να αποφευχθεί η πιθανότητα να θεωρηθεί το συγκεκριμένο άρθρο ως διαφήμιση κάποιων συγκεκριμένων προϊόντων, δεν παρατίθεται ενδεικτικός κατάλογος. Είναι σημαντικό όμως να αναφερθεί ότι τεράστιες εταιρείες κολοσσοί διαφοροποίησαν τις τελευταίες μέρες την πολιτική τιμολόγησης τους, ώστε να προσφέρουν συγκεκριμένα εργαλεία που μπορούν να δώσουν εναλλακτικές λύσεις στο πρόβλημα που δημιουργείται με το κλείσιμο των σχολείων, εντελώς δωρεάν, ως μέρος της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.
Ασύγχρονη Επικοινωνία
Παράλληλα με τα συστήματα σύγχρονης επικοινωνίας σε πραγματικό χρόνο, χρειάζεται επίσης ένα σύστημα ασύγχρονης επικοινωνίας, όπου δηλαδή δεν απαιτείται η ταυτόχρονη παρουσία εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων. Η ανταλλαγή ασύγχρονων μηνυμάτων είναι η πιο συνηθισμένη μορφή τέτοιας επικοινωνίας. Μέσω μηνυμάτων μπορεί να διανεμηθεί, εύκολα, υλικό σε ηλεκτρονική μορφή από τους εκπαιδευτές στους εκπαιδευόμενους, καθώς επίσης και να υποβληθεί από τους εκπαιδευόμενους οποιαδήποτε εργασία ανατεθεί. Η αξιολόγηση των υποβολών, μαζί με σχετικά σχόλια, καταχωρούνται από τους εκπαιδευτές και μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά οι εκπαιδευόμενοι οποιαδήποτε στιγμή.
Ξεκινώντας από τις πιο απλές λύσεις για ασύγχρονη επικοινωνία, τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν εν μέρει την πιο πάνω ανάγκη. Πρόκειται για τον πιο απλό τρόπο ασύγχρονης επικοινωνίας, κάτι που όλοι διαθέτουν και σχεδόν όλοι χρησιμοποιούν συνεχώς. Μια μερίδα εκπαιδευτικών χρησιμοποιεί ήδη το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο για καθημερινή επικοινωνία με τους εκπαιδευόμενους εκτός αίθουσας διδασκαλίας.
Τα κοινωνικά δίκτυα είναι επίσης αναπόσπαστο κομμάτι στην ασύγχρονη επικοινωνία, με τον καθένα να μπορεί ανά πάσα στιγμή να αναρτήσει οτιδήποτε. Ήδη μια μεγάλη μερίδα εκπαιδευτικών και εκπαιδευομένων, ή ακόμη και εκπαιδευομένων μεταξύ τους χωρίς τη συμμετοχή του εκπαιδευτικού, έχουν δημιουργήσει σχετικές ομάδες στα κοινωνικά δίκτυα για την ασύγχρονη επικοινωνία μεταξύ τους
Τέλος, για ακόμη καλύτερη οργάνωση, μπορούν να χρησιμοποιηθούν πλατφόρμες που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για ηλεκτρονική μάθηση. Υπάρχουν αρκετά προϊόντα στη κατηγορία αυτή, εμπορικά αλλά και ανοιχτού κώδικα που προσφέρονται δωρεάν. Για τους ίδιους λόγους που αναφέρθηκαν προηγουμένως, δεν παρατίθεται ενδεικτικός κατάλογος, προς αποφυγή διαφήμισης.
Ένα θέμα που εγείρεται προς συζήτηση είναι το κατά πόσο θα πρέπει να εφαρμόζεται ένα κοινό σύστημα για όλους, ή αν θα αφεθεί στη κρίση του κάθε εκπαιδευτή να αποφασίσει αν θα ακολουθήσει το κοινό ή αυτό που γνωρίζει καλύτερα και νοιώθει ότι μπορεί να τον βοηθήσει περισσότερο στην εργασία του, ή ακόμη πιθανόν να το χρησιμοποιεί ήδη και είναι επομένως οι εκπαιδευόμενοι εξοικειωμένοι μαζί του. Μπορεί ο καθένας να έχει την άποψη του στο θέμα αυτό, αλλά η ευελιξία είναι συνήθως χρήσιμη και οδηγεί σε πιο γρήγορες λύσεις. Η κάθε προσέγγιση έχει σίγουρα τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της. Το παρόν άρθρο δεν πρόκειται να δώσει απάντηση στο θέμα αυτό.
Αποθετήρια Υποστηρικτικού Υλικού
Όπως έχει ήδη ανακοινωθεί από το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, αναρτήθηκε και συνεχίζει να αναρτάται σχετικό μαθησιακό υλικό ανά θέμα στην ιστοσελίδα του. Οι ιστοσελίδες των διαφόρων κλάδων έχουν επίσης αναρτημένο υποστηρικτικό υλικό. Οι επιστημονικές εταιρείες προχωρούν και αυτές με τη σειρά τους στην ανάρτηση υποστηρικτικού υλικού. Τέλος, οι ιστοσελίδες των εκπαιδευτηρίων εμπλουτίζονται συνεχώς με σχετικό υλικό. Ο κάθε εμπλεκόμενος φορέας προσπαθεί με τον τρόπο του να παρέχει σχετικό υλικό για να στηρίξει τη μάθηση κάτω από τις δύσκολες συνθήκες που επικρατούν.
Οι ίδιοι οι εκπαιδευόμενοι, έχουν αρκετό χρόνο στη διάθεση τους αφού βρίσκονται περιορισμένοι στα σπίτια τους, ώστε να αναζητήσουν σε αξιόπιστες πηγές, που θα πρέπει να τους εισηγηθούν οι εκπαιδευτές τους, υλικό που θα τους βοηθήσει με εναλλακτικούς τρόπους να εκμεταλλευτούν ωφέλιμα τον διαθέσιμο χρόνο.
Συμπερασματικά Σχόλια
Αναμφίβολα, η κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ανθρωπότητα ανά το παγκόσμιο γενικότερα αλλά και ο εκπαιδευτικός κόσμος στη Κύπρο ειδικότερα, είναι πρωτόγνωρη. Κανένας δεν μπορεί να πει ότι είναι επαρκώς προετοιμασμένος για το τι συμβαίνει ή ακόμη περισσότερο για το τι θα ακολουθήσει. Το γεγονός αυτό όμως δεν επιτρέπει την μη ανάληψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών για την όσο το δυνατό καλύτερη αντιμετώπιση της απώλειας διδακτικού χρόνου. Όπως η συντεταγμένη πολιτεία και οι αρχές ασχολούνται με το θέμα και δίνουν λύσεις υπό τις περιστάσεις, έτσι και ο κάθε εκπαιδευτικός πρέπει να φροντίσει, στο μέτρο των δυνατοτήτων του, να κρατήσει διαδικτυακή επαφή με τους εκπαιδευόμενους για να συνεχιστεί η μάθηση.
Οι απόψεις που παρουσιάστηκαν πιο πάνω δεν αποτελούν την μαγική λύση στο πρόβλημα, ούτε και μπορούν να θεωρηθούν μοναδικές ή επιστημονικά επαρκώς τεκμηριωμένες. Μπορούν όμως να αποτελέσουν τη βάση για πειραματισμό από κάποιους που δεν έχουν ασχοληθεί ξανά με το θέμα, ή και καθοδήγηση προς όσους πιθανόν έχουν ήδη ασχοληθεί με κάποια από τα όσα αναφέρονται. Η εμπειρία δύο δεκαετιών δείχνει ότι τέτοια εργαλεία είναι βοηθητικά σε ένα μοντέλο υβριδικής μάθησης, με φυσική και διαδικτυακή παρουσία. Δυστυχώς, οι περιστάσεις μας αναγκάζουν να περιοριστούμε μόνο στη διαδικτυακή παρουσία.
* Βοηθός Διευθυντής|
Πληροφορική και Επιστήμη Ηλεκτρονικών Υπολογιστών
Παγκύπριον Γυμνάσιον
