ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΚΙΚΑΣ ΧΑΤΖΗΚΑΚΟΥ*
Μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού οι φορές που μπήκα στον πειρασμό να γράψω κάποιο άρθρο, πέραν του επιστημονικού άρθρου. Γι’ αυτό, αφορμή έδωσαν γεγονότα στην κυπριακή κοινωνία, που εμπόδιζαν την προσβασιμότητα και την ίση συμμετοχή των κ/Κωφών1 παιδιών και ενηλίκων, αλλά και που εκμηδένιζαν τους αγώνες των ιδίων και των οικογενειών τους. Δεν το έπραξα στο παρελθόν, αλλά σήμερα δεν είχα άλλη επιλογή. Ο θάνατος του Γεωργίου Μάρκου, ιδρυτή της Σχολής Κωφών και «πατέρα» των κ/Κωφών της Κύπρου δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητος. Οι συνθήκες των ημερών που επιβάλλουν τις τελετές σε στενό οικογενειακό κύκλο, χωρίς δυνατότητα επικήδειων λόγων, που τέτοιοι θα έπρεπε να γραφτούν δεκάδες για να περιγράψουν τη συμβολή του Γεωργίου Μάρκου στην εκπαίδευση των κωφών της Κύπρου, αλλά και στην παιδεία του τόπου μας γενικότερα, δεν μου άφησαν περιθώριο δισταγμού.
Ίσως να μην είμαι η πιο κατάλληλη για να μιλήσω για αυτό τον άνθρωπο, που δεν έχω συναντήσει και πολλές φορές στη ζωή μου και να με συγχωρέσουν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συνάδελφοί μου εκπαιδευτικοί κωφών, αλλά και οι χιλιάδες κ/Κωφοί Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, που γι’ αυτούς υπήρξε δάσκαλός, διευθυντής, μέντορας και συνοδοιπόρος. Με τον εκλιπόντα είχα την ευκαιρία να πραγματοποιήσω τρίωρη συνάντηση, όταν ανταποκρίθηκε θετικά στο κάλεσμά μου, για μια συνέντευξη, κατά τη διάρκεια συλλογής δεδομένων για συγγραφή άρθρου, που παρουσίασα στο Παγκόσμιο Συνέδριο Εκπαιδευτικών Κωφών το 20152. Θα μοιραστώ μαζί σας ελάχιστα από τα γεγονότα που μου αφηγήθηκε. Άλλωστε, αποδεικνύονται πολύ λίγες οι 800 λέξεις, που με ιδιαίτερη ευγένεια και προθυμία μου παραχώρησε ο Εκδότης, για να μιλήσω για το ανάστημα ενός τέτοιου ανδρός.
Η ιστορία της εκπαίδευσης των κωφών παιδιών αρχίζει ουσιαστικά το 1953 με την ίδρυση της Σχολής Κωφών στη Λευκωσία, μετά από εισήγηση της Σεμέλης Τσώτου, Διευθύντριας του Σχολείου Κωφών στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ο Ροταριανός Όμιλος Λευκωσίας ανέλαβε τα έξοδα και την ευθύνη για τη λειτουργία της Σχολής, ο Δήμος Λευκωσίας παραχώρησε το οίκημα και η Κυπριακή Κυβέρνηση το διδακτικό προσωπικό και τον εξοπλισμό. Το 1949 ο Ροταριανός Όμιλος Λευκωσίας είχε προσφέρει υποτροφία στον Γεώργιο Μάρκου για μετεκπαίδευση στο εξωτερικό σε θέματα ακουστικής απώλειας. Έναν χρόνο μετά την επιστροφή του στην Κύπρο, το 1952, ο Γεώργιος Μάρκου ανέλαβε χρέη Διευθυντή της πρώτης Σχολής Κωφών. Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Γεώργιος Μάρκου εξειδικεύτηκε και ως εκπαιδευτικός τυφλών, επειδή η αρχική σκέψη ήταν τυφλά και κωφά παιδιά να συνεκπαιδεύονται, κάτι που απορρίφθηκε στη συνέχεια. Όταν τον ρώτησα για τα κριτήρια (ακουολογικά, εκπαιδευτικά, κτλ) με τα οποία επέλεξε τους πρώτους 22 μαθητές της Σχολής, με αιφνιδίασε «Μα τι άλλο! Διάλεξα κωφά παιδιά που κινδύνευαν περισσότερο από τα άλλα, που ήταν στους δρόμους, στα αναμορφωτήρια». Ακόμα, ανέφερε πως επισκέφτηκε προσωπικά όλα τα χωριά της Κύπρου, όπου υπήρχαν κωφά παιδιά, μετά από ενημέρωση των Κοινοταρχών τους προς την Αρμόδια Αρχή (μετά από σχετική Εγκύκλιο). Ανέφερε ακόμη πως, δεδομένου ότι, τα κωφά παιδιά θα διέμεναν στο οικοτροφείο, έπρεπε, κατά την ολιγόωρη παραμονή του στο σπίτι τους, να πείσει τους γονείς να εμπιστευτούν τα παιδιά τους, για να μείνουν μαζί του. Για αυτό τον σκοπό πέρασε χρόνο με τις οικογένειες, συνέφαγε και συνομίλησε μαζί τους.
Μου περιέγραψε, ακόμα, με καμάρι, τον σεβασμό που έδειχνε στα κωφά παιδιά η κοινότητα της Μόρφου, όταν μεταφέρθηκε εκεί η Σχολή το 1958. Ενδεικτικό παράδειγμα, ο θαυμασμός των μελών της τοπικής κοινότητας για τα καθαρά και ήσυχα κωφά παιδιά, κατά τη διάρκεια των εκκλησιασμών της Κυριακής. Θυμάμαι έντονα τη γλαφυρή περιγραφή του για τις συνθήκες που οδήγησαν στη δημιουργία της Συνεργατικής Εταιρείας «Κωφαλάλων»3 το 1961, μετά από ενθάρρυνση των πρώτων αποφοίτων από τον ίδιο, εξαιτίας της απροθυμίας που διαπιστώθηκε από τους εργοδότες να προσλάβουν τους πρώτους κωφούς αποφοίτους της Σχολής. Εξήγησε στους αποφοίτους ότι εάν ήταν ενωμένοι δεν θα μπορούσε κανείς να τους χωρίσει, ούτε να τους νικήσει.
Τα σπινθηροβόλα μάτια του σκοτείνιασαν όταν η κουβέντα μας ήρθε στον ξεριζωμό του 1974 από τα ιδιόκτητα και σύγχρονα πια κτήρια στον Γερόλακκο, όπου είχε μεταφερθεί η Σχολή το 1970. Με περηφάνια, ωστόσο, τόνισε ότι η Σχολή δεν σταμάτησε τη λειτουργία της ούτε για μια μέρα και στεγάστηκε, μέχρι το 1976, σε αντίσκηνα στην αυλή της Σχολής Τυφλών στη Λευκωσία και στην Ανθούπολη (βλ. σχετική συνοδευτική φωτογραφία). Μάλιστα, μου διηγήθηκε ότι την πρώτη νύχτα που επέστρεψαν τα παιδιά, έπρεπε να μείνει κάποιος δάσκαλος μαζί τους και στις παρακλήσεις των δασκάλων του να εξαιρεθεί από τον κλήρο δεν το έπραξε. Και τις τρεις φορές που έριξαν κλήρο, κληρωνόταν το όνομά του και στο τέλος υποχώρησαν οι δάσκαλοι και έμεινε αυτός με τα παιδιά. Με πρωτοβουλία και πάλι του ιδίου, έγινε μακροχρόνια προσπάθεια για συγκέντρωση χρημάτων για ανέγερση καινούργιας Σχολής στην περιοχή της Μακεδονίτισσας στη Λευκωσία. Τα κτήρια της Σχολής, αλλά και της Συνεργατικής συμπληρώθηκαν κατά φάσεις και εγκαινιάστηκαν τελικά το 1987.
Θα θυμάμαι για πάντα την πραγματική αγάπη με τον οποία τον περιβάλλανε οι κ/Κωφοί, αλλά και τον σεβασμό που του έδειχναν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συνάδελφοι εκπαιδευτικοί κωφών. Τον προσφωνούσαν πάντα με το επίθετό του και του μιλούσαν στον πληθυντικό.
Ένα αληθινό παράδειγμα για όλους και όλες. Ας μιμηθούμε την αφοσίωσή του, την πραγματική του αγάπη και τους ανεξάντλητους αγώνες του για την ευημερία των κ/Κωφών παιδιών/ενηλίκων και των οικογένειών τους.
Καλοτάξιδος να είστε και καλή αντάμωση, αγαπημένε μας Γεώργιε Μάρκου!
Σημειώσεις:
1. Η λέξη «κωφός», αναφέρεται τόσο στους ακουολογικά βαρήκοους, όσο και στους ακουολογικά κωφούς. Η λέξη «Κωφός» χρησιμοποιείται για τα άτομα που συμμετέχουν στην Κοινότητα των Κωφών και χρησιμοποιούν την ΚΝΓ.
2. Hadjikakou, K. (2005). Education and rehabilitation of the deaf in Cyprus: A Historical Perspective. Oral presentation at the 20th International Congress on the Education of the Deaf, Maastricht. 17-20 July.
3. Μη αποδεκτός όρος στις μέρες μας, αλλά που χρησιμοποιείτο εκείνη την εποχή.
*Φιλόλογος- Ειδική Εκπαιδευτικός Κωφών
