ΤΠΕ και eLearning: Eμπειρίες Διδασκαλίας και Επαγγελματικής Μάθησης

ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ*

Η πανδημία που βιώνουμε όλοι μας έχει επισημάνει τη σημασία αλλά και την ανάγκη ηλεκτρονικής μάθησης στην εκπαίδευση όπως και σε άλλους τομείς. Γνωρίζουμε επίσης ότι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις σε διάφορες χώρες στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου προσανατολίζονται σε μαθητοκεντρικές προσεγγίσεις  στη διδασκαλία, μάθηση και αξιολόγηση καθώς επίσης και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων του 21ου αιώνα. Η ψηφιακή δεξιότητα είναι μία από αυτές (Council of Europe, 2001; Eurydice, 2019, OECD, 2016). Επιπρόσθετα, η παγκόσμια ψηφιακή εκπαίδευση εισήλθε στον χώρο της  εκπαίδευσης (Tiven, Fuchs, Bazari και MacQuarrie, 2018), τονίζοντας περαιτέρω την ανάγκη ενσωμάτωσης των νέων τεχνολογιών στα σχολεία.

Για το λόγο αυτό, θα ήθελα να μοιραστώ με εκπαιδευτικούς και την κοινότητα γενικότερα, τις εμπειρίες μου στη διδασκαλία και επαγγελματική μάθηση που αφορούν στη χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) καθώς επίσης και σε προγράμματα που μπορούν να υποστηρίξουν τόσο την επαγγελματική μάθηση των εκπαιδευτικών όσο και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Αν και η διδακτική μου πρακτική σχετίζεται με την Αγγλική Γλώσσα ως ξένη γλώσσα (EFL), διδακτικές πρακτικές με τη χρήση των ΤΠΕ μπορούν να εφαρμοστούν  και σε άλλα μαθήματα. Παράλληλα, η αναφορά μου στην ανάπτυξη της Επαγγελματικής μάθησης αφορά ως επί το πλείστον όλους τους κλάδους.   Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μετατόπιση των προγραμμάτων επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών προς την αναστοχαστική και συνεργατική προσέγγιση επαγγελματικής μάθησης (Laurillard, 2016) τονίζοντας τη σημαντικότητα της συνεργασίας των εκπαιδευτικών, ανταλλαγής ιδεών, εκπαιδευτικού υλικού και καλών πρακτικών διδασκαλίας κ.ά.  

Το ξεκίνημα

Κατ αρχήν, το ενδιαφέρον μου και η ενασχόληση μου με τις ΤΠΕ  ξεκίνησε κυρίως τη σχολική χρονιά 2007-08, όταν διορίστηκα στη Δημόσια Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, είχα την ευκαιρία να συμμετάσχω σε μία 4ήμερη εκπαίδευση εργαστηριακού τύπου που αφορούσε στην ενσωμάτωση των ΤΠΕ στο μάθημα των Αγγλικών, την οποία διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Αγγλικών Μέσης Εκπαίδευσης ΠΑΣΥΚΑ (OEΛΜΕΚ). Ο γνωστός εκπαιδευτής σε θέματα ΤΠΕ Gavin Dudeney δίδαξε τη χρήση των  νέων τεχνολογιών στο καθημερινό μάθημα – ιστολόγια, ηλεκτρονικές πλατφόρμες wiki, βίντεο, podcasts κ.ά. – καθώς επίσης και την ψηφιακή παιδαγωγική.  Πρέπει να αναφέρω ότι η αξία  δεν βρίσκεται στην τεχνολογία per se αλλά πώς συμβάλλει η τεχνολογία στη μάθηση π.χ. η επέκταση συζητήσεων εκτός τάξης μέσω ιστολογίων και φόρουμ συζητήσεων, η συνεργασία  μαθητών/τριων με τη χρήση  ηλεκτρονικών πλατφόρμων κ.ά.  Η αρχική και περιορισμένη γνώση  που είχα σχετικά με τις ΤΠΕ αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό.  Επίσης, έμαθα πόσο σημαντικό είναι να έχουμε υπόψη δύο πράγματα όταν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε νέες τεχνολογίες/ψηφιακά εργαλεία στο μάθημά μας – το σκοπό και την πρόσθετη παιδαγωγική αξία –  γνωρίζοντας το μεγάλο αριθμό αλλά και την ελκυστικότητα ψηφιακών εργαλείων.  Ωστόσο, η όλη εκπαίδευση μου δεν θα είχε νόημα χωρίς την  εφαρμογή στις τάξεις μου. Ένα βασικό πλεονέκτημα της συγκεκριμένης εκπαίδευσης  ήταν η δημιουργία σχεδίου δράσης για τη επόμενη σχολική χρονιά ώστε η μάθηση των συμμετεχόντων να γίνει πράξη. Η αρχή δεν ήταν εύκολη, αλλά με επιμονή και αρκετή προεργασία κατάφερα να ενσωματώσω ΤΠΕ στις τάξεις μου, με ορισμένες αλλαγές στο αρχικό σχέδιο δράσης μου.  Η αρχική μου εργασία και ο αναστοχασμός  μου  περιγράφονται σε άρθρα μου που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Cyelt «ImplementingICTCreativityintheEnglishClassroom» και «Learninginthe 21stcentury ! Innovation and Creativity via ICT - My reflection!»( https://www.cyelt.com/index.php/journals/)

Ενσωμάτωση των ΤΠΕ στις τάξεις μου

Ο αρχικός μου πειραματισμός με τις ΤΠΕ στο μάθημα Αγγλικών έδειξε ότι οι ΤΠΕ ενίσχυσαν την μάθηση, βάσει των αποτελεσμάτων  ερωτηματολογίου  σχετικά με την εφαρμογή των ΤΠΕ στις τάξεις μου. Από το 2008, έχω ενσωματώσει ΤΠΕ στα μαθήματά μου ως τρόπο επικοινωνίας με μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς σε άλλες χώρες αλλά και εργασίες μεταξύ των μαθητών του τμήματος.   Συγκεκριμένα, η εργασία περιελάμβανε μικρής αλλά και μακράς διάρκειας projects (ανταλλαγή μηνυμάτων μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου με χώρες από διαφορετικές ηπείρους), χρήση εργαλείων web 2.0 για δημιουργία πολυτροπικών κειμένων κ.ά. Τα wikis και τα ιστολόγια λειτουργούσαν ως ηλεκτρονικές πλατφόρμες για δημοσίευση των εργασιών, ανατροφοδότηση κ.ά. Πρέπει να επισημάνω ότι οι εργασίες αυτές ενσωματώθηκαν στο καθημερινό μάθημα με βάση τις ενότητες αλλά και τις αρχές του Αναλυτικού προγράμματος για το μάθημα Αγγλικής Γλώσσας στη Μέση Εκπαίδευση. Για την υλοποίηση των εργασίων έγινε χρήση του εργαστηρίου Η/Υ στο σχολείο για μερικούς  μήνες για τις τάξεις μου στο Γυμνάσιο και Λύκειο.

Επίσης, συμμετοχή σε Ευρωπαϊκά προγράμματα όπως «Σχολείο Πρεσβευτής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλείου» και η ανάληψη πρωτοβουλιών για τον εορτασμό της Ευρωπαϊκής Ημέρας Γλωσσών αποτέλεσαν δημιουργικές μαθησιακές εμπειρίες.  Μαθητές του Λυκείου συνέβαλαν στην εκδήλωση του European Youth Event (EYE) 2018, όπου μελέτησαν διάφορα ζητήματα της ΕΕ και ανάρτησαν σχόλια ως απάντηση σε ερωτήσεις στην  ιστοσελίδα του EYE. Με λίγα λόγια, οι μαθητές διερεύνησαν θέματα όπως Μετανάστευση, Τεχνολογία και Εργασία, Ανεργία κ.ά.  μέσω ηλεκτρονικών άρθρων και αναφορών στο διαδίκτυο, διάβασαν τις αναρτήσεις άλλων νέων Ευρωπαίων πριν αναρτήσουν την δική τους άποψη και επιχειρήματα. Οι εργασίες αυτές, όπως και άλλες, περιγράφονται σε ομιλίες μου σε  διάφορα συνέδρια στην Κύπρο που διοργανώθηκαν από το ΥΠΠΑΝ/Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Κύπρου, το Πανεπιστήμιο Κύπρου, το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, τους Συνδέσμους εκπαιδευτικών Αγγλικών ΠΑΣΥΚΑ και CyTEA κ.ά. Σχετικές παρουσιάσεις μου σε συνέδρια βρίσκονται στην ιστοσελίδα chrysnic.weebly και διδακτικές εισηγήσεις αναρτημένες στο Φωτόδεντρο Κύπρου http://photodentro.pi.ac.cy/(TechnologySocialmedia, Onlineassessment, Interviewviaskype, Lessonactivity:commentingviadiscussionforums).

Επιδίωξη Mη τυπικής και Άτυπης Επαγγελματικής μάθησης

Εκτός από την Τυπική Επαγγελματική εκπαίδευση, υπάρχουν αρκετές ευκαιρίες για μη τυπική και άτυπη επαγγελματική μάθηση. Συγκεκριμένα, τέτοιες ευκαιρίες παρέχονται από το ΥΠΠΑΝ/Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου καθώς επίσης και από άλλα Ιδρύματα και Οργανισμούς.  Ως εκ τούτου, μπορούμε να  αξιοποιήσουμε στο μέγιστο ευκαιρίες επαγγελματικής μάθησης.  Θεωρώ ότι η συμμετοχή μου σε Κοινότητες Επαγγελματικής Μάθησης ήταν ζωτικής σημασίας αφού είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και να συνεργαστώ  με εκπαιδευτικούς στην Κύπρο αλλά και από άλλες χώρες. Αρχικά, έγινα μέλος κοινωνικής δικτύωσης στο Τwitter καθώς επίσης και άλλες διαδικτυακές κοινότητες μάθησης όπου ενημερώθηκα πώς εκπαιδευτικοί και εμπειρογνώμονες χρησιμοποιούν τις ΤΠΕ. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών από διάφορα μέρη του κόσμου μοιράζονται διδακτικές πρακτικές, υλικό και γενικά την εργασία τους με τον υπόλοιπο κόσμο. Ένα σημαντικό δίδαγμα που αποκόμισα από  την εμπειρία αυτή αλλά και από τις μεταπτυχιακές μου σπουδές είναι ‘να μοιράζομαι’ και ‘να συνεργάζομαι’  ως τρόπος μάθησης.  Αυτό υποδηλώνει τη σημασία της απο-ιδιωτικοποίησης  της διδασκαλίας – ‘de-privatizing teaching’ (Fullan, 2008) – μέσω συνεργασίας με συναδέλφους και άλλους εκπαιδευτικούς  για επαγγελματική μάθηση με στόχο την ποιοτική διδασκαλία και φυσικά την επίτευξη των αναμενόμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων.

Μεγάλο μέρος της επαγγελματικής μου μάθησης που αφορά  στις νέες τεχνολογίες προέκυψε από τη συμμετοχή σε διαδικτυακά σεμινάρια, μαζικά ανοικτά διαδικτυακά μαθήματα (MOOC) και, όπως ανάφερα προηγουμένως, διαδικτυακές κοινότητες. Με αυτό τον τρόπο εξοικειώθηκα με Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης  (LMS) και απέκτησα γνώσεις, δεξιότητες και ψηφιακή παιδαγωγική μέσω βίντεο και άρθρων, φόρουμ συζήτησης, κουίζ, εργασιών τύπου project, αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση. Προφανώς, η διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης, εδικά στα MOOC περιλάμβανε διαμορφωτική αξιολόγηση και αναστοχασμό τα οποία αποτελούν βασικά στοιχεία στη μάθηση. Ένα από τα MOOC στα οποία συμμετείχα είναι το πρόγραμμα «Virtual Teacher Specialization» μέσω του οργανισμού Coursera. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που εστιάζει στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση και περιλαμβάνει  γνωριμία με Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης (LMS) και τις δυνατότητες εργαλείων τους, τρόποι διδασκαλίας και διδακτικός σχεδιασμός, αξιολόγηση και παράλληλα γνωριμία, συνεργασία και αλληλεπίδραση  μεταξύ εκπαιδευτικών/ εμπειρογνωμόνων στις ΤΠΕ από όλο τον κόσμο.  Η εμπειρία μου από τη συμμετοχή σε ΜΟΟCs και εξ αποστάσεως ευκαιρίες για Επαγγελματική Μάθηση  περιγράφονται στην παρουσίαση μου (τύπου Αφίσας:http://chrysnic.weebly.com/uploads/2/2/0/5/2205898/eurocall_ptd__poster_presentation.pdf) στο Διεθνές Συνέδριο Eurocall 2016. Ένα άλλο MOOC στο οποίο συμμετείχα, προσφέρθηκε από το ΥΠΠΑΝ το 2019  με τίτλο «Citizenship and Human Rights Education for change» και συνδέεται με τη διάσταση της παγκόσμιας εκπαίδευσης του Αναλυτικού μας πρόγραμματος.  Επιπρόσθετα, πραγματοποίηθηκαν διαδικτυακά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς Αγγλικών από την Πρεσβεία των ΗΠΑ σε συνεργασία με το ΥΠΠΑΝ «Shaping the Way We Teach English» με χρήσιμο υλικό.

Πρόσφατα, συμμετέχω σε διαδικτυακές κοινότητες όπως στο Facebook «Teachers of English» όπου εκπαιδευτικοί Αγγλικών από όλο τον κόσμο ανταλλάσσουν διδακτικό υλικό και διδακτικές πρακτικές  και  παρέχουν εκπαιδευτική στήριξη στην δύσκολη περίοδο πανδημίας που βιώνουμε.  Επίσης,  η ομάδα στήριξης Microsoft Τeam που δημιουργήθηκε στο σχολείο μου,  έχει συμβάλλει  στην επαγγελματική μου μάθηση.  Συγκεκριμένα,   ξεκίνησε από τις καθηγήτριες Η/Υ του σχολείου μου, και στη συνέχεια εγώ όπως και άλλοι εκπαιδευτικοί του σχολείου γίναμε πολλαπλασιαστές. Στο παρόν στάδιο, ασχολούμαι με την διεξαγωγή διαδικτυακών μαθημάτων μέσω MS Teams, τον σχεδιασμό διαδικτυακών μαθημάτων σύγχρονης (σε πραγματικό χρόνο) και ασύγχρονης διδασκαλίας(σε μη πραγματικό χρόνο) .  Ο σχεδιασμός της διδασκαλίας θα πρέπει να περιλαμβάνει και αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών, διαμορφωτική αξιολόγηση κ.ά.  Η εξοικείωση με μια νέα ηλεκτρονική πλατφόρμα και η μετάβαση της εκπαίδευσης σε εξ αποστάσεως, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, δεν είναι εύκολη. Ωστόσο, μπορεί να είναι ευκολότερο για όσους είναι εξοικειωμένοι με ηλεκτρονικές πλατφόρμες, εξ αποστάσεως διδασκαλία συμπεριλαμβανομένης και της υβριδικής διδασκαλίας (συνδυασμός εκπαίδευσης με φυσική παρουσία και εξ αποστάσεως). Φυσικά, η  υβριδική διδασκαλία δεν αποτελεί επιλογή στο παρόν στάδιο λόγω του ότι δεν είναι δυνατή η φυσική παρουσία. Παρόλο που είχα χρησιμοποιήσει το Microsoft Office 365 παλαιότερα, υπάρχουν αρκετές χρήσιμες λειτουργίες του που χρειάζεται να μάθω. Το γεγονός ότι τα βιβλία του Λυκείου για τα το μάθημα των Αγγλικών είναι διαθέσιμα και σε ψηφιακή μορφή, και σε συνδυασμό  με το επιπλέον ψηφιακό υλικό (http://myelt.heinle.com), υποστηρίζουν τη διδασκαλία, τη μάθηση και την αξιολόγηση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση.  Πέραν της επιμόρφωσης που είχα στο σχολείο μου σχετικά με τη χρήση του Microsoft Teams, θεωρώ ιδιαίτερα χρήσιμα τα δωρέαν webinars που προσφέρει ο οργανισμός British Council καθώς επίσης και βίντεο στο διαδίκτυο που επεξηγούν τη λειτουργία του Office 365 (Microsoft Teams).

Συμμετοχή σε προγράμματα Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου/ ΥΠΠΑΝ και άλλων Ιδρυμάτων

Η συμμετοχή μου σε προγράμματα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και άλλων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην περαιτέρω ανάπτυξη των δεξιοτήτων μου στον τομέα των ΤΠΕ, της ψηφιακής παιδαγωγικής και αξιολόγησης.  Μερικά από αυτά είναι «MENTEP:TET-SAT», «Καινοτόμα Σχολεία και εκπαιδευτικοί πυρήνες», «SELFIE» και «TALE» ως εξής:

Το εργαλείο αυτοαξιολόγησης MENTEP: TET-SATείναι ένα διαδικτυακό εργαλείο αυτοαξιολόγησης για τους εκπαιδευτικούς.

Το Πρόγραμμα «Καινοτόμα Σχολεία και εκπαιδευτικοί πυρήνες»(ΠΙ) αποτελεί σχέδιο δράσης της σχολικής μονάδας για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ. Σε συνδυασμό με αυτό το πρόγραμμα, το σχολείο μου συμμετείχε στην πιλοτική εφαρμογή του Ευρωπαϊκού εργαλείου SELFIE, το οποίο είναι τώρα διαθέσιμο για χρήση.

Το SELFIE (Self-reflectiononEffectiveLearningbyFosteringtheuseofInnovativeEducationalTechnologies) είναι ένα διαδικτυακό εργαλείο της ΕΕ που παρέχεται στα σχολεία για αυτοαξιολόγηση σχετικά με τις ΤΠΕ και στήριξη τους στην ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη διδασκαλία, μάθηση και αξιολόγηση.

Το πρόγραμμα TALE(www.taleproject.eu) είναι ένα διαδικτυακό/ηλεκτρονικό πρόγραμμα για εκπαιδευτικούς Αγγλικής γλώσσας αλλά και άλλων Ξένων γλωσσών  για την  ανάπτυξη ικανοτήτων σχετικά με την αξιολόγηση.

Προφανώς, η συμμετοχή μου ως μέλος της πιλοτικής φάσης των προγραμμάτων SELFIE και TALE και της ομάδας εργασίας του ΜENDEP:TET-SAT, καθώς επίσης και  εκπαιδευτικός πυρήνας του προγράμματος «Καινοτόμα σχολεία και εκπαιδευτικοί πυρήνες»,  έχει διευρύνει τον επαγγελματικό μου κύκλο εντός και εκτός Κύπρου. Πιστεύω ότι αυτά τα προγράμματα και εργαλεία ενισχύουν το Σχέδιο δράσης  για την επαγγελματική μάθηση της κάθε σχολικής μονάδας βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Η μετάβαση από την εκπαίδευση με φυσική παρουσία  στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν αποτελεί επιλογή αλλά ανάγκη υπό τις παρούσες συνθήκες της πανδημίας. Πρέπει να αναφέρω ότι είμαι ευγνώμων για το γεγονός ότι το Microsoft Office 365 μου παρέχεται δωρέαν μέσω του ΥΠΠΑΝ. Συγκεκριμένα, πλατφόρμες που έχω χρησιμοποιήσει σε δωρεάν  έκδοση όπως wikis, έχουν περιορισμένη χωρητικότητα και λειτουργία, γεγονός που δυσκόλευε το έργο μου.  Το Office 365 αποτελεί  ισχυρό  εργαλείο με  πολλές εφαρμογές για εξ αποστάσεως εκπαίδευση.  Αυτό που πρέπει να έχουμε υπόψη είναι η αποτελεσματική χρήση των ΤΠΕ ως προς τα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα. Ως εκ τούτου, στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση θα πρέπει να έχουμε εναλλακτικό σχέδιο σε περίπτωση προβλημάτος σύνδεσης στο διαδίκτυο.  Επιπλέον, οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν πώς να συμπεριφέρονται στη διαδικτυακή τάξη, γι’ αυτό είναι χρήσιμο να δοθεί κώδικας/οδηγίες συμπεριφοράς που αφορά στο διαδίκτυο (Νetiquette).  Με στόχο την ποιοτική διδασκαλία, οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται τη γνώση και την παιδαγωγική που αφορούν στην εξ αποστάσεως διδασκαλία και μάθηση.  Θεωρώ ότι είναι απαραίτητη η συνεχής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, η συνεχής υποστήριξη των εκπαιδευτικών στην εφαρμογή της καθώς και η δημιουργία και περαιτέρω ανάπτυξη Κοινοτήτων Επαγγελματικής Μάθησης.

Πηγές:

Council of Europe. (2001). Common European framework of reference for languages: Learning, 

        teaching, assessment. Cambridge, U.K: Press Syndicate of the University of Cambridge.

European Commission/EACEA/Eurydice, 2019. Digital Education at School in Europe. Eurydice

         Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Fullan, M. (2008).  What’s worth fighting for in the Principalship (2nd ed.). New York: Teachers

        College Press.

Laurillard D. (2016). The Educational problem that MOOCs could solve: Professional Development

         for teachers of disadvantages students. Research in LearningTechnology [S.I.], v.24, April,

         2016. ISSN2156-7077.

Organisation for Economic Co-operation and Development [OECD] (2016). The Digital economy:

        Innovation, growth and prosperity. June 21-23, Cancun, Mexico. Retrieved from

        https://www.oecd.org/internet/ministerial/meeting/Skills-for-a-Digital-World-discussion-

        paper.pdf

Tiven, M. B., Fuchs, E. R., Bazari, A., & MacQuarrie, A. (2018). Evaluating Global Digital Education

       Student Outcomes Framework. New York, NY: Bloomberg Philanthropies and the Organisation

       for Economic Co-operation and Development.” Retrieved from

       https://www.oecd.org/pisa/Evaluating-Global-Digital-Education-Student-Outcomes-

       Framework.pdf

*Καθηγήτρια Αγγλικών (Λύκειο Κύκκου Β’)

BA, DipED, MA in Educational Leadership