ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ*
Δεν χρειάζεται να ανησυχείτε, δεν πρόκειται για ακόμα έναν οδηγό για το πώς θα προφυλάξουμε τους εαυτούς μας από τον κορονοϊό. Έτσι κι αλλιώς τα χέρια μας έχουν λιώσει από το πλύσιμο, είμαστε εσώκλειστοι και αποφεύγουμε να πλησιάζουμε ακόμα και τους πιο δικούς μας ανθρώπους.
Το άρθρο αυτό είναι οδηγός… ψυχοπροστασίας, μπολιασμένο με φιλοσοφία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, σκέψεις και κοινή λογική.
Από τον Δεκέμβριο του 2019 ακούμε για έναν περίεργο ιό, που εντοπίστηκε σε κάποια επαρχία της Κίνας. Οι πλείστοι απόρησαν, κάποιοι μίλησαν για σενάρια συνωμοσίας για την κατασκευή του, οι περισσότεροι έσπευσαν να ενημερωθούν και κυρίως η πρώτη σκέψη ήταν ότι «ναι, τι κρίμα, η Κίνα όμως βρίσκεται στην άλλη πλευρά του πλανήτη και όλο αυτό είναι πολύ, πολύ μακρινό και δεν μας αφορά».
Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης, της σαφώς πιο άνετης μετακίνησης των περισσότερων ανθρώπων ανεξαρτήτως βαλαντίου και της εκμηδένισης των αποστάσεων, αποδεικνύεται περίτρανα η εφαρμογή του φαινομένου της πεταλούδας. Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια, το περίφημο "φαινόμενο της πεταλούδας" πραγματεύεται την προβλεψιμότητα. «Μήπως το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας στη Βραζιλία, μπορεί να προκαλέσει έναν τυφώνα στο Τέξας;» ή «αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα;». Η πεταλούδα είναι σαφώς μια ποιητική μεταφορά που εξηγεί πώς μια μικρή αλλαγή στην αρχική κατάσταση του συστήματος, προκαλεί μια αλυσίδα γεγονότων που οδηγούν σε μεγάλης κλίμακας φαινόμενα. «Αν δεν είχε χτυπήσει τα φτερά της η πεταλούδα, η τροχιά του συστήματος θα μπορούσε να ήταν πολύ διαφορετική». Ε, λοιπόν ναι, κάτι που συνέβαινε σε μια μικρή επαρχία της Κίνας είναι με την τρόπο του ντόμινο μπροστά στην πόρτα μας, μας έχει κηρύξει αόρατο πόλεμο, κρύβεται πίσω από τα πόμολα και διακόπτει τον ρου των ζωών μας. Όλων μας, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Είναι ίσως η πρώτη φορά που αντιλαμβανόμαστε όλοι σε τέτοιο μεγάλο βαθμό το πώς οι πράξεις μας επηρεάζουν τους άλλους. Έτσι κι αλλιώς , «κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί», ένα πλάσμα απομονωμένο από όλα τα υπόλοιπα. Εφόσον ο κάθε άνθρωπος φτιάχνει δεσμούς με όλους τους άλλους ανθρώπους με κάθε τρόπο, η αλυσίδα αυτή δεν έχει τέλος.
Μας μίλησαν λοιπόν οι ειδικοί, εξηγώντας την ανάγκη να αυτοπεριοριστούμε, για να σταματήσουμε την αλυσίδα της μόλυνσης, για να προστατεύσουμε τις ευάλωτες ομάδες. Αυτό που δεν μας είπαν ήταν το πόσο ευάλωτη είναι η ψυχολογία μας αυτές τις μέρες.
Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, οι άνθρωποι περιφέρονται στους δρόμους με μάσκες και κοιτάζουν καχύποπτα ο ένας τον άλλον. Κλείστε τα μάτια σας και φανταστείτε: Ένας γιατρός αντιλαμβάνεται ότι είναι θετικός στο μικρόβιο και τίθεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, ενώ οι ειδικοί προσπαθούν να ιχνηλατήσουν τις επαφές του. Μια γιαγιούλα με διαβήτη αψηφάει τον κίνδυνο, γιατί έχει ανάγκη να δει τα εγγόνια της, «κι ας λένε ότι θέλουν». Ένα δεκαεξάχρονο αγόρι έχει ερωτευτεί μια συμμαθήτριά του και περνάει με το ποδήλατό του έξω από το σπίτι της, για να τον δει από το μπαλκόνι. Το βράδυ θα της στείλει βιντεάκια με τραγούδια. Κάποιοι πιτσιρικάδες συχνάζουν κρυφά στο σχολείο και παίζουν μπάλα, γιατί «απλά δεν κολλάνε», ενώ η μαμά τους τρέχει στα μαγαζιά για να αγοράσει ρούχα. Μα είναι τα ρούχα είδος πρώτης ανάγκης; Κάποιος μπαμπάς έγκλειστος στο σπίτι κλείνει την τηλεόραση, γιατί δεν θέλει να ζήσει άλλο τρόμο και βγαίνει στο μπαλκόνι για να ανασάνει λίγο καθαρό αέρα. Μα είναι σίγουρα καθαρός; Ακόμα και το ανοιξιάτικο αεράκι μάς βάζει σε υποψίες. Και έξω ο ήλιος στέλνει τα δικά του μηνύματα, τα λουλούδια, τα πουλιά εις πείσμα όλων υποτάσσονται στους ρυθμούς της Άνοιξης. Η άνοιξη είναι εδώ, παρόλο που δείχνει να μην αφορά κανέναν.
Είναι εντελώς φυσιολογικό να πανικοβληθούμε. Μας βομβαρδίζουν καθημερινά από παντού. Τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, διαδίκτυο. Και για όποιον έχει έστω και λίγο ξεχαστεί, μια βόλτα στο σούπερμάρκετ είναι αρκετή για να καταλάβει την «εμπόλεμη κατάσταση».
Είναι εντελώς φυσιολογικό να μην έχουμε ιδέα για το πώς θα πάνε τα πράγματα.
Είναι λογικό να μην ξέρουμε πού ξεκινάει η προφύλαξη και πού η υπερβολή, η εμμονή.
Αυτό το κείμενο, λοιπόν, προσπαθεί να ιχνηλατήσει τη γραμμή, τη μεσότητα ανάμεσα σε δύο ακρότητες: μεταξύ της αδιαφορίας και του απόλυτου πανικού. Να στραφεί στην πιο σπουδαία ίσως αρχή που μας κληροδότησε η αρχαία ελληνική σκέψη: το μέτρο.
Με τον ίδιο τρόπο που το θάρρος είναι η μεσότητα ανάμεσα στη δειλία και το θράσος (σύμφωνα με τον Αριστοτέλη), έτσι και η ψυχραιμία και η εγρήγορση είναι η ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στο «δεν τρέχει τίποτα» και στα μηνύματα περί συντέλειας του κόσμου.
Υπάρχουν δύο κατηγορίες πραγμάτων, σύμφωνα με τον στωικό φιλόσοφο Επίκτητο. «Εκ των πραγμάτων άλλα μεν είναι ἐφ' ἡμῖν, (δηλαδή είναι στην σφαίρα της δικής μας εξουσίας), και άλλα είναι οὐκ ἐφ' ἡμῖν, (δηλαδή δεν ανήκουν στην σφαίρα της δικής μας εξουσίας). Μπορούμε να κάνουμε λοιπόν όλα όσα περνούν από το χέρι μας (ἐφ' ἡμῖν) και να ανησυχούμε όσο το δυνατόν λιγότερο για τα «ουκ ἐφ' ἡμῖν», γιατί πολύ απλά δεν μπορούμε να κάνουμε απολύτως τίποτα.
Το να προφυλαχθούμε όσο μπορούμε, βοηθώντας τον εαυτό μας και τους άλλους, είναι στη σφαίρα της εξουσίας μας. Με άλλα λόγια εξαρτάται από μας. Το να δείξουμε υπευθυνότητα, ψυχραιμία και σύνεση είναι στο χέρι μας. Αυτό που δεν είναι στο χέρι μας (οὐκ ἐφ' ἡμῖν) είναι το τι μέλλει γενέσθαι.
Κάπου εδώ ξεκινάει η λίστα με τις οδηγίες αισιοδοξίας (ή αλλιώς πώς να προστατεύσουμε την ψυχική μας υγεία):
Καλή συνέχεια και υγεία σάς εύχομαι!
*Φιλόλογος