ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ*
Με αφορμή τη συζήτηση και τον δημόσιο διάλογο που γίνεται στις μέρες μας για το μάθημα των Θρησκευτικών και τη θέση του στη δημόσια Εκπαίδευση της Κύπρου, καλό είναι να δούμε συνοπτικά τι ισχύει σε άλλες χώρες της ευρύτερης ευρωπαϊκής μας οικογένειας.
Είναι σημαντικό νομίζω να αρχίσουμε με το εξής ερώτημα: Υπάρχει κάποια Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το μάθημα των Θρησκευτικών; Η απάντηση είναι ΟΧΙ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταστήσει σαφές από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ του 1997 και μέχρι σήμερα με όλα τα επίσημα κείμενά της (βλέπε την ισχύουσα Συνθήκη της Λισσαβόνας) ότι τα ζητήματα που αφορούν στις σχέσεις Εκκλησίας –Πολιτείας καθώς και στην διδακτέα ύλη της παιδείας δεν είναι ζητήματα δικής της αρμοδιότητας, αλλά του κάθε κράτους –μέλους ξεχωριστά. Επί πλέον η Ε.Ε. δηλώνει ότι σέβεται την εθνική και πολιτιστική ταυτότητα των λαών, οι οποίοι την αποτελούν. Έτσι, λοιπόν, και το μάθημα των Θρησκευτικών δεν ακολουθεί κάποια ενιαία γραμμή, αλλά διαφέρει από χώρα σε χώρα αναλόγως των τοπικών ιστορικών και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων. Εννοείται ότι τα κράτη μέλη νομοθετούν με σεβασμό προς τις Διεθνείς Συμβάσεις περί Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και επιδιώκουν την καλλιέργεια της υγιούς θρησκευτικής συνείδησης μακριά από κάθε φανατισμό και μισαλλοδοξία.
Στη μεγαλύτερη χώρα της Ε.Ε., τη Γερμανία, η θεωρία και η νομολογία δέχονται ότι το μάθημα των θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό. Ο καθηγητής των θρησκευτικών είναι ισότιμος με όλους τους άλλους καθηγητές, μπορεί να είναι κληρικός ή λαϊκός και η ύλη του μαθήματος καθορίζεται σε συμφωνία με την κάθε Εκκλησία (Προτεσταντική, Ρωμαιοκαθολική, Ορθόδοξη). Βεβαίως, όπως και στην Κύπρο, του μαθήματος των θρησκευτικών απαλλάσσονται οι μαθητές των οποίων οι γονείς επικαλούνται θρησκευτικούς λόγους. Ο Γερμανός καθηγητής Λιστ σημειώνει ότι η παρακολούθηση του μαθήματος των θρησκευτικών από τους μαθητές προσεγγίζει το 100%.
Στην Αυστρία ισχύει ό,τι και στη Γερμανία. Δηλαδή το μάθημα είναι υποχρεωτικό και έχει ομολογιακή μορφή. Διδάσκεται σε όλα τα σχολεία της στοιχειώδους και της μέσης εκπαίδευσης και η διδασκαλία του τελεί υπό την άμεση εποπτεία των Εκκλησιών.
Στη Γαλλία, από το 1905, απαγορεύεται κάθε θρησκευτική διδασκαλία μέσα στο πρόγραμμα του δημοσίου σχολείου, όμως γίνονται συζητήσεις ώστε το ισχύον καθεστώς να αλλάξει μετά από διαβούλευση με τις μεγάλες θρησκευτικές κοινότητες. Από τα τέλη του 1980, και συγκεκριμένα από το 2002 μετά την αναφορά-εισήγηση του Régis Debray στον Γάλλο υπουργό παιδείας, η λαϊκότητα/εκκοσμίκευση (laïcité) στη Γαλλία έχει ανοιχθεί στη συμπερίληψη γνώσης σχετικά με τις θρησκείες και ιδιαίτερα το Χριστιανισμό, σε διάφορα μαθήματα. Επιτρέπεται να έρχεται κληρικός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας για κήρυγμα στα σχολεία, αν το ζητήσει ο προβλεπόμενος από τον νόμο αριθμός γονέων. Πάντως σε δύο περιφέρειες, στην Αλσατία και στη Λωραίνη, υπάρχει υποχρεωτικό μάθημα Θρησκευτικών με ομολογιακό περιεχόμενο, το οποίο ρυθμίζουν οι δύο μεγάλες κοινότητες, των Ρωμαιοκαθολικών και των Προτεσταντών. Εξ άλλου το 90% των ιδιωτικών σχολείων ανήκουν στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και εκεί διδάσκεται υποχρεωτικό μάθημα Θρησκευτικών.
Στην Ελβετία το μάθημα των θρησκευτικών είναι επίσης υποχρεωτικό στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο – Λύκειο, με βάση το άρθρο 27 του σε ισχύ Ελβετικού Συντάγματος. Μάλιστα κατά το ελβετικό κράτος η συμμετοχή των μαθητών στο μάθημα των θρησκευτικών εξισώνεται προς την έναντί του εκπλήρωση καθήκοντος από τον κάθε πολίτη.
Τα ίδια ισχύουν και στο Βέλγιο, όπου κι εκεί το μάθημα των θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό. Το βελγικό Σύνταγμα προβλέπει ( άρθρο 24, παρ. 1) ότι τα δημόσια σχολεία πρέπει να διδάσκουν ομολογιακό μάθημα Θρησκευτικών και οι απαλλασσόμενοι να παρακολουθούν μάθημα Ηθικής. Παρά την ύπαρξη τριών Υπουργείων Παιδείας στο Βέλγιο (για Φλαμανδόφωνους, Γαλλόφωνους και Γερμανόφωνους μαθητές) στο μάθημα των Θρησκευτικών επικρατεί ομοφωνία. Η συντριπτική πλειοψηφία διδάσκεται το μάθημα με Ρωμαιοκαθολικό περιεχόμενο, αλλά, αν υπάρχει ικανός αριθμός μαθητών, μπορεί να κληθεί δάσκαλος και από κάποια άλλη από τις αναγνωρισμένες θρησκείες της χώρας.
Ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση της Ιταλίας, όπου δεσπόζει η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, η οποία όμως από το 1984 έπαυσε να είναι «κρατική θρησκεία». Το 1989 το Συνταγματικό Συμβούλιο της Ιταλίας βεβαίωσε την υποχρέωση του κράτους να προβλέψει το μάθημα των θρησκευτικών κατά το ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Το 1999 η κεντροαριστερή κυβέρνηση επιχείρησε να αλλάξει την ύλη του μαθήματος των θρησκευτικών, με αποτέλεσμα να προκληθεί σάλος. Το μάθημα, σήμερα, διδάσκεται σε όλα τα δημόσια σχολεία με βάση το Ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Η παρακολούθηση είναι προαιρετική και όσοι δεν επιλέγουν τα Θρησκευτικά πρέπει να επιλέξουν κάποιο άλλο από τα μαθήματα ηθικής ή ανθρωπιστικού χαρακτήρα. Πάντως πάνω από το 90% των μαθητών σε όλες τις βαθμίδες επιλέγει τα Ρωμαιοκαθολικά Θρησκευτικά.
Στην Αγγλία τα πράγματα είναι σαφή και ρυθμίζονται από το Νόμο περί εκπαιδεύσεως του 1988, ο οποίος ρητά και κατηγορηματικά αναφέρει ότι το μάθημα των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό, η δε ύλη του περιέχει τις αρχές και τη διδασκαλία της χριστιανικής θρησκείας. Άλλωστε στη χώρα αυτή δεν υπάρχει χωρισμός Εκκλησίας και κράτους, καθώς η εκάστοτε Βασίλισσα της Αγγλίας είναι ταυτόχρονα και αρχηγός της Αγγλικανικής Εκκλησίας.
Περίπου το ίδιο, με μικρές διαφοροποιήσεις όσον αφορά το περιεχόμενο, με την Αγγλία, ισχύει και στις σκανδιναβικές χώρες Σουηδία, Νορβηγία και Δανία, όπως και στη Φινλανδία.
Στην Ολλανδία, παρ’ ότι είναι χώρα με έντονο αντικληρικαλιστικό και αντικαθολικό χαρακτήρα, το μάθημα των θρησκευτικών (προτεσταντικής χριστιανικής κατεύθυνσης) είναι υποχρεωτικό. Στη χώρα αυτή, όπως και στο Βέλγιο, το 80% περίπου των σχολείων είναι ιδιωτικά και χρηματοδοτούνται από το κράτος προκειμένου να εισαγάγουν στο πρόγραμμα τους το μάθημα των θρησκευτικών, του οποίου η παρακολούθηση είναι υποχρεωτική.
Στην Ισπανία ισχύει σύμφωνο (Κονκορδάτο) με το Βατικανό (Οργανικός Νόμος περί Εκπαιδεύσεως της 3-5-2006), με το οποίο το κράτος αναλαμβάνει την υποχρέωση να εξασφαλίζει τη θρησκευτική εκπαίδευση στα δημόσια σχολεία.
Σε όλες τις χώρες που υπέστησαν το ολοκληρωτικό καθεστώς του κομμουνισμού είχε καταργηθεί το μάθημα των θρησκευτικών. Σήμερα οι περισσότερες χώρες το έχουν επαναφέρει ως υποχρεωτικό. Για παράδειγμα, στη Ρουμανία, το μάθημα επανήλθε μετά από 65 χρόνια. Τα Θρησκευτικά διδάσκονται με βάση την Ορθόδοξη Χριστιανική διδασκαλία πλην ορισμένων περιοχών, όπου κατοικούν Ρωμαιοκαθολικοί. Κάθε πρωί οι μαθητές απαγγέλλουν το «Πάτερ Ημών» και στις αίθουσες των τάξεων υπάρχουν Ορθόδοξες εικόνες. Στη Ρωσία έχουν επανέλθει τα θρησκευτικά στις περισσότερες περιοχές, αλλά δεν έχουν ακόμη κατοχυρωθεί νομοθετικά κι επιπλέον δεν υπάρχουν τόσοι καθηγητές για να διδάξουν στον πολύ μεγάλο αριθμό μαθητών, αφού μόλις από το 1990 και μετά άρχισαν να αναπτύσσονται οι θεολογικές σχολές και τα θεολογικά σεμινάρια. Στη Σερβία, επανήλθαν πλήρως, το ίδιο στην Πολωνία και την Ουγγαρία.
Ιδιαίτερη μνεία όμως πιστεύω αξίζει να γίνει και στο πρόγραμμα των λεγομένων Ευρωπαϊκών Σχολείων. Τα σχολεία αυτά απευθύνονται στα παιδιά των υπαλλήλων των διαφόρων υπηρεσιών της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες, στο Στρασβούργο, στο Λουξεμβούργο και αλλού. Χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. (Commission), η οποία καθορίζει το πρόγραμμα και την ύλη. Το Δημοτικό έχει 5 τάξεις και η Μέση Εκπαίδευση 7 τάξεις. Το μάθημα των Θρησκευτικών περιλαμβάνεται υποχρεωτικά και στις 12 τάξεις, με τη δυνατότητα εναλλακτικού μαθήματος Ηθικής. Οι γονείς καλούνται να δηλώσουν αν είναι Ορθόδοξοι, Ρωμαιοκαθολικοί κ.λπ. και οι μαθητές χωρίζονται στις αντίστοιχες ομάδες ώστε το μάθημα να έχει ομολογιακό περιεχόμενο. Οι διδάσκοντες και η ύλη επιλέγονται από την ηγεσία των τοπικών θρησκευτικών κοινοτήτων Για τους Ορθόδοξους μαθητές, την ευθύνη έχει η τοπική Μητρόπολη του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Μάλιστα αν διαβάσει κάποιος την ύλη που διδάσκεται στο Ελληνικό Τμήμα του επτατάξιου Ευρωπαϊκού Γυμνασίου του Λουξεμβούργου, θα δει ότι διδάσκονται πέραν των βιβλίων Θρησκευτικών του ΟΕΔΒ της Ελλάδας και άλλα χρήσιμα κείμενα, όπως η Καινή Διαθήκη από το πρωτότυπο και από μετάφραση, η Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου κ.λπ.
Επομένως, καλό είναι όσοι επικαλούμαστε γενικά και αόριστα την Ευρώπη για να δείξουμε ίσως με ζήλο την προσήλωσή μας στην εφαρμογή φιλοπρόοδων πρακτικών σε σχέση με την διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών, να έχουμε υπόψη μας συγκεκριμένα τι συμβαίνει στα εκπαιδευτικά συστήματα των διαφόρων ευρωπαϊκών κρατών. Το σχολείο δεν έχει σκοπό μόνο την μετάδοση γνώσεων ή της χρησιμοθηρίας και του ωφελιμισμού αλλά πρωτίστως τη διάπλαση της ανθρώπινης προσωπικότητας που σημαντικότατη συμβολή σε αυτό έχει το μάθημα των Θρησκευτικών.
*Γραμματέας Συνδέσμου Θεολόγων ΟΕΛΜΕΚ
