Το πρόσωπο και η προσωπίδα (ή ασπίδα)

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΙΤΛΕΤΤΟΝ*

  «Οι μεγάλοι κίνδυνοι έχουν μια ομορφιά: φέρνουν στο φως τη συντροφικότητα των ξένων», είπε ο Βίκτωρ Ουγκώ. Και των οικείων, θα μπορούσε κάποιος να προσθέσει. Γιατί οι μεγάλοι κίνδυνοι, οι πόλεμοι, οι σεισμοί, οι λιμοί, οι επιδημίες, αντιμετωπίζονται ως επί το πλείστον μαζί με τους οικείους. Οι οικείοι είναι που συνενώνονται, που γίνονται μια γροθιά, στην εγγύτητα αναζητούν και βρίσκουν αποθέματα δύναμης κι αντοχής οι άνθρωποι, σ’ αυτήν και την αλληλεγγύη που αναπτύσσεται ως επακόλουθο αναγνωρίζουν πολλοί ότι οφείλουν την επιβίωσή τους κι ακριβώς αυτό φοβούνται κάποιοι στις μέρες μας: μήπως η λήψη μέτρων ατομικότητας, ήτοι ατομικής προστασίας, ατομικής ασφάλειας κλπ., οδηγήσει στην απώλεια της εγγύτητας, της οικειότητας, της συντροφικότητας, μήπως η κοινωνική αποστασιοποίηση οδηγήσει τελικά στην αποξένωση, την ατομικιστική πραγματικότητα μιας επιβίωσης σ’ αποστειρωμένη γυάλα.

  Ανθρώπινα φοβόμαστε και δικαιολογημένα. Όχι φιλοσοφικά βάσει του συλλογισμού ότι αν η εγγύτητα συμβάλλει όχι μόνο στην επιβίωση, αλλά και στην ποιοτική ζωή, τότε η επιβίωση κι η ποιοτική ζωή προϋποθέτουν και συμπεριλαμβάνουν την εγγύτητα και τον άλλο. Φοβόμαστε μήπως στην προσπάθειά μας να προστατέψουμε κάτι, χάσουμε κάτι άλλο.

  Κι είναι λογικό να φοβόμαστε ότι θα το χάσουμε, αν η κοινωνική αποστασιοποίηση, που ορθώς και παντοιοτρόπως επιβάλλεται και τηρούμε, διαφοροποιεί τα δεδομένα της ζωής μας. Είναι λογικό να φοβόμαστε, αν η επικοινωνία κι η επαφή πραγματοποιούνται πλέον με άλλους όρους και σ’ άλλα πλαίσια, αν η διαπροσωπικότητα οριοθετείται με σημάνσεις στα πατώματα κι απολυμαίνεται μ’ αντισηπτικά, ενώ απολυτοποιούνται επισημοποιούμενα όλα τα «αυτο-»: η αυτοπροστασία, ο αυτοπεριορισμός, η αυτοάμυνα. Γιατί όχι κι η αυταρέσκεια; Και τι γίνεται με τα «αλληλο-»; Τι γίνεται με την αλληλεγγύη, την αλληλεπίδραση;

  Ως εκπαιδευτικοί επιβαρυνόμαστε λοιπόν με το έργο να διδάξουμε την αποστασιοποίηση και ταυτόχρονα την κοινωνικοποίηση, την αυτενέργεια με στόχο την αυτοπροστασία από το κοινωνικό σύνολο και την αυτενέργεια μέσα στο κοινωνικό σύνολο με στόχο την αλληλεπίδραση, την εμπλοκή, την ομαδικότητα, τη συνεργασία. Πώς γίνεται να το κάνουμε; Πώς μπορούμε να υποδείξουμε την αποστασιοποίηση ως ένα προσωρινό μόνο μέτρο χωρίς να την καταστήσουμε αποκλειστικό και μόνιμο κριτήριο ηθικής ποιότητας κι ευθύνης (τόσο καλός, νομοταγής και ηθικός, τόσο κοινωνικά αποδεκτός θεωρείσαι, όσο πιο πολύ αποστασιοποιείσαι);

  Ως εκπαιδευτικοί, όμως, επιβαρυνόμαστε και με κάτι άλλο: την αντίληψη ότι αν κάποιος μπορεί να κατορθώσει τ’ ακατόρθωτα, τα φαινομενικά αντίθετα μεταξύ τους κι αλληλοαποκλειόμενα, αυτός είμαστε εμείς. Εμείς μπορούμε ν’ αναδείξουμε το «αυτο-» φτάνοντας την ίδια ώρα στο «αλληλο-». Εμείς μπορούμε να οδηγήσουμε τα ενικά άτομα στην αυτοπραγμάτωσή τους μέσα σε μια πληθυντικά ζωντανή κοινωνία, αλλά και την πληθυντικά ζωντανή κοινωνία στη δική της αυτοπραγμάτωση μέσα από τα ενικά άτομα. Εμείς μπορούμε να πούμε στα παιδιά ότι πρέπει να μάθουν να λειτουργούν σαν αυτόματα παράθυρα: να ξέρουν πότε να σφαλίζουν και πότε ν’ ανοίγουν διάπλατα στον κόσμο. Εμείς μπορούμε να διδάξουμε πως και πώς η κατάκτηση της ελευθερίας μπορεί να επιτευχθεί ακόμα και μέσα σε περιορισμούς και καταστάσεις ανελευθερίας. Πάντοτε το διδάσκαμε.

  Υπάρχουν τρόποι. Υπάρχουν δράσεις. Υπάρχει όραμα.  Όραμα ενός κόσμου όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να συνυπάρχουν και να συνεργάζονται, να ενώνονται και να μεγαλουργούν. Ενός κόσμου όπου οι νέοι θα βρίσκουν λύσεις και δρόμους μέσα στον διάλογο και την ομαδικότητα κι αυτό θα ξεκινά από την ολότητα του Σχολείου, εφόσον μπορεί να λειτουργεί σαν σύστημα κυψελών μέσα σε μεγαλύτερη κυψέλη, ως εργαστήρι αλληλεπίδρασης με πείραμα, παιχνίδι, έκφραση και δημιουργία. Το αποφασίζουμε. Το επιδιώκουμε. Το θέτουμε ως στόχο. Στο Σχολείο μου και σε πολλά Σχολεία του κόσμου. Εκεί όπου πιστεύουν ότι οι μεγάλοι κίνδυνοι είναι παροδικές δοκιμασίες που ζητούν να επιβεβαιώσουμε την ανθρωπιά μας αντί να περιχαρακωθούμε φοβικά στο εγώ μας. Εκεί όπου πιστεύουν ότι η εγγύτητα δεν εξαντλείται στη σωματική επαφή, αλλά μπορεί να είναι και ψυχική και πνευματική. Εκεί όπου πιστεύουν ότι η ελευθερία κι η κοινωνικότητα δεν μπορούν να καταργηθούν, καθώς δεν αποτελούν μόνο διαχρονικό στόχο, μα και δύναμη των εκπαιδευτικών. Εκεί όπου πιστεύουν ότι η εκπαίδευση μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο ακόμα και κάτω από αντίξοες κι ατομικές συνθήκες. Εκεί όπου πιστεύουν ότι οι εκπαιδευτικοί βλέπουν και θα εξακολουθήσουν να βλέπουν πάντα το πρόσωπο πίσω από κάθε αναγκαία μάσκα, προσωπίδα ή ασπίδα. Κι ότι ένα μόνο δεν μπορούν να κατορθώσουν: να κρύψουν την πίστη τους και το χαμόγελό τους.

*Φιλόλογος

Λύκειο Αγίου Νεοφύτου Πάφου