Η γλώσσα κόκαλα της... πατρίδας τσακίζει

ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*

«Θα είναι πολύ ενδιαφέρων παραστάσεις»! Η φρικιαστική αυτή δήλωση, την οποία άκουσα από τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων και η οποία προκάλεσε τη γλωσσική μου ευαισθησία, ήταν η αφορμή για τις σκέψεις που ακολουθούν. Δυστυχώς, βέβαια, το ολίσθημα αυτό δεν είναι το μόνο, αφού ο καθημερινός μας λόγος βρίθει από… μαργαριτάρια, γεγονός που επιβεβαιώνει τη γλωσσική μας ένδεια.

Οι αιτίες της κατάντιας αυτής είναι πολλές, πολλών ειδών και επιπέδων, και ασφαλώς δεν μπορούν να αναλυθούν εδώ. Εκείνο που μπορεί σίγουρα να λεχθεί είναι ότι η διάβρωση είναι πλέον τόσο μεγάλη και το γλωσσικό αισθητήριο έχει τόσο πολύ ατονήσει, ώστε οι περισσότεροι (και δη οι νεότεροι) δεν έχουν ΚΑΜΙΑ ΕΠΙΓΝΩΣΗ των σφαλμάτων τους. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια – ακόμα και μέχρι πριν από δέκα – μπορούσες να κάνεις υποδείξεις μέσα στην τάξη και να βοηθήσεις έστω κάποια από τα παιδιά να βελτιωθούν σε τομείς όπου υστερούσαν (έκφραση, σύνταξη, λεξιλόγιο, ορθογραφία). Τώρα πια, είναι τόσο καθολικά τα φαινόμενα παρακμής, τόσο φτωχό και σαθρό το γλωσσικό τους υπόβαθρο, που δεν έχεις πού να στηρίξεις τις παρατηρήσεις που τους κάνεις, ώστε να αντιληφθούν αυτά που τους υποδεικνύεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής:

1) Ακούγεται κατά κόρον σήμερα η έκφραση «λόγον του ότι...» αντί «λόγω του ότι», ή «δόξα τον Θεόν» αντί «δόξα τω Θεώ». Παλαιότερα, ακόμα και όταν λίγοι έκαναν ενδεχομένως αυτά τα σφάλματα, ήταν αρκετό να τους υπενθυμίσεις τη δοτική πτώση και τις χρήσεις της, κι αμέσως αντιλαμβάνονταν τι δεν πήγαινε καλά. Σήμερα όλα αυτά είναι ψιλά γράμματα για τους περισσότερους, αφού δεν έχουν σχεδόν καθόλου εξοικείωση με τη δοτική.

2) Όλο και πιο πολλοί αναφέρονται στα χρόνια μετά τη γέννηση του Χριστού λέγοντας «μετά Χριστού» αντί «μετά Χριστόν». Μέχρι πρότινος αρκούσε να κάνεις τη διάκριση του «μετά + γενική» (ο Κύριος μετά σου) που δηλώνει συνοδεία, από το «μετά + αιτιατική» (μετά τον πόλεμο) που δηλώνει χρόνο. Τώρα όλο αυτό είναι εγχείρημα για λίγους, αφού πλέον ελάχιστα παιδιά γνωρίζουν τις προθέσεις, πόσω μάλλον τη χρήση τους και τη δημιουργία εμπρόθετων προσδιορισμών. Για τον ίδιο λόγο πολλοί δεν αντιλαμβάνονται ότι το «επικεφαλής» είναι λέξη άκλιτη (του επικεφαλής, τον επικεφαλής, οι επικεφαλής κτλ), αφού προέρχεται από την πρόθεση «επί + γενική» (επί της κεφαλής) και συνεπώς δεν μπορούμε να την αλλάξουμε.

3) Λένε πολλοί «ο πάτερ» αντί «ο πατήρ» ή «ο πατέρας», γιατί δεν έχουν υπόψη την τρίτη κλίση. Όταν όμως μπορούσαμε να επικαλεστούμε τις γνώσεις αυτές, εύκολα τα παιδιά κατανοούσαν πως το «πάτερ» είναι κλητική και δεν μπορεί να χρησιμοποιείται έναντι άλλης πτώσης.

4) Βλέπουμε να γράφεται «των επικρατούντων συνθηκών» αντί «των επικρατουσών…». Το λάθος, βέβαια, είναι ότι το «επικρατούντων» είναι τύπος της αρσενικής μετοχής (που είναι τριτόκλιτη), ενώ εδώ χρειαζόμαστε τη θηλυκή (που είναι πρωτόκλιτη).   

Τα παραδείγματα είναι άπειρα και καθημερινά στη χρήση της γλώσσας, τόσο σε σχολικό επίπεδο όσο και στα ΜΜΕ, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τον πολιτικό λόγο κτλ. Η συζήτηση, επαναλαμβάνω, είναι τεράστια, σχετικά με το ποιος ευθύνεται και το τι θα μπορούσαμε να κάνουμε, ιδιαίτερα καθώς πολλοί θα επικαλεστούν ότι το φαινόμενο της γλωσσικής πενίας είναι στις μέρες μας παγκόσμιο και αφορά όλες τις γλώσσες, και όχι μόνο την ελληνική.

Θα κλείσω με δύο μόνο επισημάνσεις: 1) Στην Κύπρο καθίσταται χειρότερη η κατάσταση λόγω του νεοκυπριωτισμού και της κάκιστης χρήσης που γίνεται της – κατά τα άλλα – σπουδαιότατης και αρχαιότατης κυπριακής διαλέκτου. Και 2) Όσες προσπάθειες για μεταρρύθμιση στο εκπαιδευτικό σύστημα γίνονται τα τελευταία χρόνια, με ζητούμενο τη γλωσσική βελτίωση των μαθητών μας, προσκρούουν στο γεγονός ότι αφενός όλοι οι μη ειδήμονες (άσχετοι, για την ακρίβεια) ζητούν να έχουν λόγο και άποψη, και αφετέρου ότι – ως προς τη μέση εκπαίδευση – οι ειδικότητες των καθηγητών αναλώνονται σε μικροσυνδικαλιστικές διαφορές και στην προσπάθεια να προβάλουν ο καθένας το δικό του μάθημα και να αποκομίσουν συντεχνιακά οφέλη για αυτό. Δυστυχώς, όμως, ελάχιστοι αντιλαμβάνονται και παραδέχονται ότι χωρίς επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας σε λίγο τα παιδιά δεν θα μπορούν να ανταποκρίνονται σε κανένα μάθημα. Είναι λες και κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας για να καταστρέψουμε το περιβάλλον στο οποίο ζούμε, προκειμένου να αποκομίζουμε οικονομικά οφέλη, και δεν κατανοούμε ότι, αν το περιβάλλον, καταστραφεί, δεν θα υπάρχουμε ούτε εμείς ούτε τα λεφτά που επιδιώκουμε να κερδίζουμε.

*Φιλόλογος Β.Δ., Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία.