ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*
Οι εποχές που η οικογένεια και το σχολείο αποτελούσαν τους καθοριστικούς πυλώνες αγωγής των νεότερων γενιών έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Σήμερα τον ρόλο αυτόν τον επιτελούν τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ), το διαδίκτυο και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ). Γι’ αυτό και, όσον αφορά τη γλωσσική αγωγή, έχουμε ευθύνη, ο καθένας από τη θέση του, να είμαστε όσο πιο ορθοί και ακριβείς στη χρήση της ελληνικής γλώσσας, προκειμένου τα παιδιά να αντλούν από υγιή πρότυπα και να εξελίσσονται όπως αρμόζει στη μακραίωνη ιστορία της Γλώσσας μας.
Δυστυχώς την ίδια ευαισθησία δεν τη διαθέτουν όλοι, ή, ακόμα κι αν τη διαθέτουν, δεν έχουν τις ικανότητες να λειτουργούν όπως αρμόζει. Απτό παράδειγμα -ας μας επιτραπεί να περιοριστούμε στα ΜΜΕ-, τα καθημερινά άφθονα σφάλματα / ολισθήματα στη χρήση της ελληνικής, με τα οποία βομβαρδιζόμαστε από τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά κανάλια δια στόματος λειτουργών των ΜΜΕ, αλλά και πολιτικών, υπηρεσιακών παραγόντων και απλών πολιτών που συμμετέχουν σε εκπομπές.
Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποια παραδείγματα από πρόσφατες τηλεοπτικές εκπομπές ή δελτία ειδήσεων.
Σε επίσημη ανακοίνωση για σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων κατά της πανδημίας, ακούσαμε τα ακόλουθα:
«Επιτρέπεται η ατομική ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΑΘΛΗΜΑΤΩΝ…» Όπως διατυπώνεται, δίνεται η εντύπωση ότι α) προπονούνται τα αθλήματα (=γενική υποκειμενική) ή ότι β) κάποιοι προπονούν τα αθλήματα (=γενική αντικειμενική). Το ορθό είναι: …προπόνηση για / σε όλα τα αθλήματα
Το ίδιο και στη φράση «Την ευθύνη ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΩΝ…» Τα πρωτόκολλα και διατάγματα ούτε συμμορφώνονται ούτε συμμορφώνουν. Το ορθό είναι: …ευθύνη συμμόρφωσης προς / με τα πρωτόκολλα και διατάγματα
Επίσης: «Τα άτομα, ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΗΛΙΚΙΑΣ, που επιθυμούν να μετακινηθούν…» Η λέξη «ανεξαρτήτου» είναι επίθετο, δηλαδή σαν να γίνεται λόγος εδώ για ανεξάρτητη ηλικία, κάτι που δεν έχει νόημα. Η φράση απαιτεί επίρρημα: είτε α) ανεξαρτήτως ηλικίας (= ανεξαρτήτως + γενική) είτε β) ανεξάρτητα από την ηλικία (= ανεξάρτητα + πρόθεση από + αιτιατική, στη δημοτική).
Το πιο πάνω σφάλμα σχετίζεται άμεσα με την τάση της δημοτικής να παραμερίζει τους παλαιότερους επιρρηματικούς τύπους σε -ως υπέρ των νεότερων σε -α (καλά αντί καλώς, ευχάριστα αντί ευχαρίστως κτλ). Αυτό από μόνο του δεν είναι κακό, αρκεί να συνδυάζεται και με την ανάλογη προσαρμογή στη συντακτική δομή της δημοτικής. Δυστυχώς όμως αυτό δεν γίνεται πάντα, με αποτέλεσμα τους συμφυρμούς που διαπιστώνουμε. Έτσι, το «ΑΝΑΛΟΓΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ» που ακούσαμε είναι εσφαλμένο, γιατί συμφύρει τις δύο χρήσεις: την παλαιότερη αναλόγως + γενική (: αναλόγως της ημέρας) και τη νεότερη ανάλογα + πρόθεση με + αιτιατική (: ανάλογα με την ημέρα). Μπορούμε να επιλέξουμε όποια από τις δύο εκφορές θέλουμε, αρκεί να το πούμε ορθά. Αντίστοιχα εσφαλμένο, από την αντίθετη όπως πλευρά, είναι και το «ΑΝΑΛΟΓΩΣ ΤΟΝ ΤΟΠΟ», που επίσης ακούσαμε (αντί «αναλόγως του τόπου»).
Τελειώνουμε επισημαίνοντας ακόμα ένα ολίσθημα. Ακούστηκε η φράση «ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΔΕΟΝΤΟΣ», αντί του ορθού «υπέρ το δέον». Όντως, η πρόθεση υπέρ έχει δύο συντάξεις: Το υπέρ + γενική δηλώνει κυρίως υπεράσπιση (: έπεσαν υπέρ βωμών και εστιών / το αποτέλεσμα του αγώνα ήταν υπέρ της τάδε ομάδας) και είναι συχνή η χρήση του, ενώ το υπέρ + αιτιατική δηλώνει υπέρβαση ορίου και δεν το χρησιμοποιούμε συχνά εκτός της φράσης αυτής. Το λάθος οφείλεται στη σύγχυση με τη φράση «πέραν του δέοντος», όπου το όριο δηλώνεται με γενική (πέραν + γενική). Συνεπώς, για την απόδοση του ορίου το ορθό είναι είτε «πέραν του δέοντος» είτε «υπέρ το δέον».
*Φιλόλογος Β.Δ., Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία
