Αποξενώνοντας τα Greeklish, τα ΜΚΔ και άλλα δεινά

  ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ ΑΓΑΘΟΚΛΕΟΥΣ

Σε μια εποχή χαρακτηριζόμενη από την απομόνωση, την αύξηση χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ), και των γραπτών μηνυμάτων για τη βασική επικοινωνία, η χρήση των greeklish, θεωρώ συντείνει στην αύξηση ανορθογραφίας σε άτομα με ή χωρίς μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. απόσπαση προσοχής, δυσλεξία). Δεν είμαι γλωσσολόγος ή ερευνήτρια, ούτε έχω βρει σχετική βιβλιογραφία. Γράφω με την ιδιότητα της Σχολικής Συμβούλου και το διαπιστώνω εμπειρικά μέσα από τις καθιερωμένες συναντήσεις μου με τους μαθητές/τριες στα σχολεία (αυξανόμενα ποσοστά αναλφαβητισμού ή/και χαμηλά επίπεδα καλής γνώσης ορθογραφίας), αλλά και ως άτομο παρατηρώντας τις εξελίξεις της εποχής.

Αντί λοιπόν οι ψηφιακές εξελίξεις να λειτουργούν θετικά στην ορθή χρήση της γλώσσας και την κατάκτηση της ορθογραφικής δεξιότητας, ολοένα και διαπιστώνεται το αντίθετο. Αρχίζοντας από τις γενιές του 1990 και μετά, η ορθή γραφή της γλώσσας «πεθαίνει», ενώ η ανορθογραφία ζει και βασιλεύει. Κατά την άποψή μου την κυριότερη ευθύνη για την γλωσσική αυτή κατάντια, δεν φέρει η σχολική εκπαίδευση, αλλά  η έλλειψη ή/και ανυπαρξία εκπαίδευσης σε κοινωνικό επίπεδο. Κάποτε οι γονείς μας «ανάγκαζαν» να αφήσουμε τους δρόμους, το παιχνίδι/τηλεόραση για να διαβάσουμε και κανένα λογοτεχνικό ή έστω ένα μίκυ μάους. Ακόμα και βραζιλιάνικες σαπουνόπερες να βλέπαμε,  διαβάζαμε τουλάχιστον υπότιτλους και μαθαίναμε αφενός ελληνική ορθογραφία, αφετέρου κατακτούσαμε και λεξιλόγιο μιας ξένης γλώσσας.

Σήμερα; Οι σαπουνόπερες μεταγλωττισμένες (Ωιμέ! Κλαψ!), οι γονείς τσακώνονται για το πόσο χρόνο περνούν τα παιδιά στα ΜΚΔ, στα βιντεοπαιχνίδια, ή για το ποιος θα χρησιμοποιήσει το ipad. Θα πει κανείς, «εντάξει, δεν θα γίνουν όλοι καθηγητές με τέλεια ορθογραφία». Σύμφωνοι. Και δεν το συζητώ αυτό, καθώς ο αναλφαβητισμός, η ανορθογραφία και άλλες δυσκολίες γραφής, έχουν πολλές αιτίες και άλλες τόσες δυσβάσταχτες συνέπειες  στην μαθησιακή εξέλιξη ή στασιμότητα του μαθητή, κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Οι σημερινοί μαθητές/τριες των γυμνασίων και λυκείων, αλλά και οι μεγαλύτεροι/ες της generation Z, (γεννημένοι μετά το 1996), είναι η πρώτη γενιά που μεγαλώνει με έξυπνα κινητά από αυτές τις ευαίσθητες ηλικίες (κάτω των 15 χρόνων). Αυτό συνεπάγεται: sms, viber, instagram, facebook, tik tok και άλλα. Και όχι απλή χρήση αλλά κατάχρηση. Τα μέσα αυτά λειτουργούν επιβαρυντικά στον ελεύθερο χρόνο των παιδιών (παιχνίδι, ξεκούραση, μελέτη) και με μια ματιά στις ρυθμίσεις των κινητών, εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί, πόσες ώρες έχουν συνολικά ημερησίως αφιερωθεί στα μέσα αυτά.  

Σε αυτή την αλόγιστη και καθημερινή χρήση των MΚΔ, η γλώσσα γραφής κατά κόρον είναι τα  greeklish και όχι τα ελληνικά, μια μορφή γλώσσας/γραφής που αναπτύχθηκε κυρίως όταν δημιουργήθηκαν τα πρώτα ΜΚΔ, το Facebook τo 2004. Ειδικότερα στην Κύπρο, η κυπριακή γλώσσα, βρήκε τότε ευκολότερο τρόπο να εκφραστεί γραπτώς με λατινικούς χαρακτήρες, καθώς στο σχολείο, ανέκαθεν διδασκόμασταν/χρησιμοποιούσαμε μόνο την κοινή νεοελληνική. Η ιδιαίτερη και μουσική μας γλώσσα είναι δυστυχώς παραγκωνισμένη έως και ανύπαρκτη στον γραπτό λόγο του σχολικού πλαισίου. Έτσι, πιο εύκολα κάποιος θα έγραφε «tziai» αντί «τζιαι», «shieri» αντί «σσιέρι». Επιπρόσθετα, ένας άλλος λόγος καθιέρωσης των greeklish, κατά τη γνώμη μου, ήταν και το γεγονός ότι οι απανταχού ανορθόγραφοι βρήκαν τον τρόπο να εκφράζονται ελεύθερα χωρίς τον φόβο ότι θα κριθούν για την ορθογραφία τους, αφού τα greeklish δεν τυγχάνουν από κανένα και ποτέ καμίας κριτικής.

Με την έναρξη της πανδημίας και την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, συνειδητοποιώ ακόμη πιο πολύ πόσο σοβαρή είναι η μάστιγα της greeklish γραφής και ανορθογραφίας στη μαθητιώσα νεολαία μας. Επικοινωνώντας πλέον καθημερινά και μέσω γραπτών μηνυμάτων με τα παιδιά, παρατηρώ ότι το πρόβλημα μεγαλώνει και θα χειροτερεύει αν δεν δράσουμε αποφασιστικά και υπεύθυνα όλοι οι ενήλικες.  Ενώ τους γράφω στα ελληνικά, μου απαντούν σε greeklish, με όλους τους πιθανούς, ευφάνταστους συνδυασμούς και συντομογραφίες που χρησιμοποιούν στην δική τους αργκό οι έφηβοι, π.χ. dn (δεν), tpt (τίποτα), και πολλά άλλα.

Πώς περιμένουμε λοιπόν τα παιδιά, που για χρόνια μεγαλώνουν και γράφουν σε μια αλλοιωμένη μορφή της κοινής ελληνικής ή/και κυπριακής, να μπορούν να γράψουν σωστή ορθογραφία και σύνταξη στις απαιτήσεις των σχολικών μαθημάτων και διαγνωστικών/εξεταστικών δοκιμίων; Πώς θα μάθουν αν δεν χρησιμοποιούν καθημερινά και σε όλα τα μέσα τους ελληνικούς χαρακτήρες γραφής, αλλά αντ’ αυτού γράφουν και διαβάζουν σε ένα απλό μήνυμα με φίλους και γονείς, «ti fagitw 8elis na fais, pe tu filu su na er8i na se pkiasi, ego e8elo», κλπ. Αυτή λοιπόν η «εξελιγμένη» μορφή greeklish, αυτομάτως, ασυνείδητα και στην πράξη αποδίδεται με ελληνικούς χαρακτήρες ως εξής:  «τι φαγιτώ θελις να φάις, πε του φίλου σου να έρθι να σε πκιάσι, εγό έθελο». Mia apli matia se mia ek8esi pediu tu gimnasioy, 8a sas pisi oti then ypervallw, ke pos ine poli sixno pkia, na min grafun ute ta vasika swsta (ζαλίστηκα), π.χ. τα ρήματα λήγουν σε -ω ή -ει. Παλιότερα, (εποχή πριν τα έξυπνα κινητά), αυτό ακόμα και οι ανορθόγραφοι το ήξεραν. Δεν μιλάμε για φαινόμενα περίπλοκης ορθογραφίας.

Βλέπουμε καθημερινά τα παιδιά στα διαλείμματα, μόλις βγουν από τις τάξεις, να κάθονται δίπλα-δίπλα και να επικοινωνούν μέσω των ΜΚΔ με μηνύματα σε greeklish, τόσο μεταξύ τους όσο και με τους γονείς τους. Γράψτε με ελληνικούς χαρακτήρες και ο κόσμος συγχωράει την φυσιολογική ανορθογραφία. Δεν κρινόμαστε για τις ικανότητές μας στην ορθογραφία, αλλά για τις δεξιότητες επικοινωνίας. Όταν όμως το δεύτερο αποτυγχάνει από λάθος χειρισμούς μας, ενώ πολύ εύκολα θα μπορούσε να βελτιωθεί με ένα απλό έλεγχο ορθογράφου (spellcheck), με μια ελάχιστη προσπάθεια από τον καθένα μας, τότε απλά το πρόβλημα διαιωνίζεται και κληροδοτείται στις επόμενες γενιές.

Οι ενήλικες εκπαιδευτικοί και μη, γονείς, παιδιά, οφείλουμε μια ελάχιστη προσπάθεια για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό από μικρή ηλικία. Γιατί; Επειδή ξεκινά σε ηλικίες δημοτικού, επειδή η κατάχρηση των greeklish και των ΜΔΚ συντείνει με ποικίλους τρόπους στην αύξηση της ανορθογραφίας και των μαθησιακών δυσκολιών, τα οποία με την σειρά τους προκαλούν ψυχολογικές και συναισθηματικές δυσκολίες, που μετατρέπονται σε συμπεριφορικές και συχνά αξεπέραστες δυσκολίες, όπως η στασιμότητα στην ίδια τάξη. Όλα αυτά και αλυσιδωτά, έχουν άλλες, πολύ δυσάρεστες επιπτώσεις στην ζωή ενός παιδιού. Αισθήματα κατωτερότητας, χαμηλή αυτοεικόνα, δυσκολίες προσαρμογής κατά την διάρκεια του σχολείου, αλλά και λειτουργικότητας στην κοινωνία αργότερα ως ενήλικας (πχ. εύρεση εργασίας).

Οπότε, τι θα πρότεινα σχετικά με την αποξένωση των greeklish, τον περιορισμό της χρήσης κινητού, των ΜΚΔ και την ενδυνάμωση της γραπτής έκφρασης με ελληνικούς χαρακτήρες από μικρές ηλικίες;

• Κατάργηση των greeklish από την καθημερινότητά μας, στα κινητά, την αλληλογραφία, τα ΜΚΔ.
• Περιορισμός της χρήσης κινητών από τα παιδιά (ξέρω θα γίνει πόλεμος, δεν πειράζει). Αρχίστε από κάτι απλό, π.χ. «Καθόλου κινητά στο τραπέζι όταν τρώμε».
• Αξιοποίηση του ορθογράφου σε περίπτωση αμφιβολίας και ανασφάλειας για την ορθογραφία μας ή ότι θα μας κρίνει ο κόσμος.
• Δεν μας νοιάζει τι θα πει ο κόσμος.
• Κάνουμε την αρχή στον κύκλο μας, γράφοντας με ελληνικούς χαρακτήρες για να μας μιμηθούν κι άλλοι. Είναι μεταδοτικό, πιστέψτε με. Το έχω δοκιμάσει.
• Οι ενήλικες, διαβάζουμε πού και πού κανένα βιβλίο, περιοδικό, μίκυ μάους. Δίνουμε το παράδειγμα στα παιδιά μας. Ανοίξτε τις αποθήκες, βρείτε τα παλιά σας παιδικά βιβλία, μοιραστείτε μαζί τους τις ιστορίες τους (π.χ. πότε τα αποκτήσατε, σε ποια συλλογή από περίπτερο είναι, πόσες λίρες τα αγοράζατε τότε, πόσο περιμένατε το επόμενο, ξέρετε εσείς...).
• Τους κάνουμε δώρα βιβλία πιο συχνά. Προσέχουμε το περιεχόμενο τους κινεί το ενδιαφέρον. Πάμε συχνά μαζί στο βιβλιοπωλείο και τα αφήνουμε να το εξερευνήσουν. Δημιουργούμε μια άνετη γωνία στο σπίτι ή στο δωμάτιό τους με βιβλιοθήκη.
• Ξεκολλάμε από τα κινητά μας εμείς οι ίδιοι πρώτα και τα παροτρύνουμε να κάνουν το ίδιο. Πείτε τους για τότε που μεγαλώναμε με τηλεκάρτες και πόση αξία είχε η επικοινωνία και η απόσταση χωρίς κινητά ή τηλεφωνική σύνδεση (οι σημερινοί 35άρηδες και άνω). Πληροφοριακά, μοιράστηκα αυτό το παράδειγμα πρόσφατα με μαθήτρια της Γ’ γυμνασίου, και εκτός του ότι σοκαρίστηκε με την σκέψη ότι στα 18-19 ως φοιτητές αγοράζαμε κινητό πρώτη φορά (αδιανόητο!), δεν γνώριζε τι είναι η τηλεκάρτα ενώ ήξερε για την ύπαρξη των τηλεφωνικών θαλάμων στους δρόμους μας αλλά όχι και την χρήση τους ιστορικά.
• Ερευνούμε, συζητάμε με τους δάσκαλους των παιδιών μας από το δημοτικό-γυμνάσιο, καθώς από εκείνες τις ηλικίες αρχίζουν να εντοπίζονται οι δυσκολίες που ίσως μπορεί να προληφθούν.
• Δεν επιτρέπουμε στα παιδιά την χρήση-κατάχρηση ΜΚΔ από μικρές ηλικίες. Ενδεικτικά, οι δημιουργοί/υπάλληλοι των ΜΚΔ (instagram, Pinterest, Twitter, κ.α.), αλλά και του κουμπιού «Like» στο Facebook, απαγορεύουν στα ίδια τους τα παιδιά να τα χρησιμοποιούν. Δείτε το σχετικό ντοκιμαντέρ του Netflix «The Social Dilemma», όπου πέρα από την θετική τους συνεισφορά στον κόσμο, μεταξύ άλλων αναφέρονται και οι ηθικοί προβληματισμοί τους, ο τρόπος λειτουργίας των ΜΔΚ και πώς οδηγείται κάποιος ασυναίσθητα στον εθισμό.
• Ενασχόληση των παιδιών με ωφέλιμες δραστηριότητες (φύση, μουσική, αθλητισμό, λογοτεχνία, χορό, ζωγραφική, κατασκευές, συγγραφή ημερολογίου, κ.λ.π.) για να βρουν ενδιαφέροντα και να αποσπάται η προσοχή τους από την κατάχρηση του κινητού. Φέτος, για πρώτη ίσως φορά συγκριτικά με άλλα χρόνια, είχα ένα τεράστιο, θλιβερό ποσοστό μαθητών/τριών, που στην ερώτηση, «Ποια είναι τα ενδιαφέροντά σου; Τι κάνεις στον ελεύθερό σου χρόνο», η απάντηση ήταν, «Εκτός από το κινητό; Τίποτα. Δεν έχω άλλα».

Σε καμία περίπτωση δεν επιθυμώ με το άρθρο να δαιμονοποιήσω τα ΜΔΚ και τα greeklish, ούτε να κατακρίνω την επιλογή κάποιου/ας να τα χρησιμοποιεί, αλλά να επιστήσω την προσοχή μας στις δυσανάλογα μεγάλες συνέπειες που μπορεί να έχει κάτι «μικρό», που περνά ίσως και απαρατήρητο, όπως η καθημερινή κατάχρησή τους. Επιπρόσθετα, το σχολικό περιβάλλον, είναι μόνο ένας από τους πολλούς παράγοντες που επηρεάζουν τη μαθησιακή εξέλιξη των παιδιών. Σε ένα άλλο, πολύ μεγαλύτερο ποσοστό, παίζει ρόλο όλος ο υπόλοιπος χρόνος της καθημερινότητάς τους. Αυτόν μόνο οι γονείς μπορούν να ελέγξουν αν αξιοποιείται ωφέλιμα ως προς την καλλιέργεια και ανάπτυξη των δυνατοτήτων/δεξιοτήτων του κάθε παιδιού.

*Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Επαγγελματικής Αγωγής Μέσης Εκπαίδευσης