Κόμμα πριν από το «και»; Ασφαλώς!

ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*

Το κόμμα είναι ίσως το πιο εύχρηστο από τα σημεία στίξεως. Θεωρείται ότι, όπως και τα υπόλοιπα σημεία, το εισηγήθηκε ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος (3^ος-2^ος αι. π.Χ.), ένας από τους πιο επιφανείς επικεφαλής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.

Σε πολλούς επικρατεί η εντύπωση ότι προ του «και» δεν μπορεί να υπάρξει κόμμα. Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια και αφορά κυρίως τις περιπτώσεις του ασύνδετου σχήματος, π.χ.: «Ήρθε ο πρόεδρος, ο γραμματέας και τα μέλη του συμβουλίου.» Στην πρόταση παρατάσσονται τρεις όροι (υποκείμενα), εκ των οποίων οι πρώτοι χωρίζονται με κόμμα, ενώ πριν από τον τελευταίο τίθεται το «και». 

Υπάρχουν, ωστόσο, πάμπολλες περιπτώσεις, στις οποίες η χρήση του κόμματος όχι μόνο επιτρέπεται, αλλά επιβάλλεται, προκειμένου να αποσαφηνιστεί το νόημα, να αποφευχθούν παρερμηνείες ή να δοθεί έμφαση κάπου. Παραδείγματα:

«Επιθεώρησε το προσωπικό και τις εγκαταστάσεις, και δεν παρατήρησε αλλαγές.» Το κόμμα χρειάζεται προ της δεύτερης πρότασης, γιατί προηγείται άλλο «και» που ενώνει δύο όρους (αντικείμενα) της πρώτης πρότασης.

«Πες μου τη γνώμη σου, αν θέλεις, και θα σου πω σχόλια.» Το κόμμα είναι απαραίτητο προ του «και», επειδή ανάμεσα στις δύο κύριες προτάσεις μεσολαβεί η δευτερεύουσα («αν θέλεις»), η οποία πρέπει να οριστεί μεταξύ δύο κομμάτων.

«Ο Γιώργος είναι συνοφρυωμένος και αμήχανος όταν είναι βιαστικός, και χαμογελαστός όταν είναι ήρεμος.» Το κόμμα είναι απαραίτητο πριν από την έναρξη νέας κύριας πρότασης («και (είναι) χαμογελαστός»). Αλλιώς, μπορεί λανθασμένα να θεωρηθεί ότι ο Γιώργος είναι «βιαστικός» και «χαμογελαστός» ταυτοχρόνως.

«Εννοείται πως, και να μας παρακαλέσει, δεν θα τον δεχθούμε.» Το κόμμα τίθεται προ του «και», για να γίνει σαφής η έναρξη της παραχωρητικής πρότασης την οποία εισάγει.

«Η ζημιά, μεγάλη, και το τέλος, οριστικό.» Το κόμμα προ του «και» επιβάλλεται -όπως και τα άλλα κόμματα- από την παράλειψη των ρημάτων.  

«Η απόφαση του δικαστηρίου είναι οριστική και αμετάκλητη, και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα επ’ αυτού.» Το κόμμα χρησιμοποιείται λόγω της ασυνέχειας στη ροή του λόγου ανάμεσα στις δύο προτάσεις.  

«Στα σχέδια που υποβλήθηκαν αντέδρασαν οι μηχανολόγοι, οι ηλεκτρολόγοι, και οι αρχιτέκτονες που ήταν και οι περισσότεροι.» Το κόμμα προ του «και» «απομονώνει» την αναφορά στους αρχιτέκτονες και καθιστά φανερό ότι αυτοί ήταν οι περισσότεροι. Τυχόν παράλειψη του κόμματος θα αφήνει να νοηθεί ότι μαζί οι ηλεκτρολόγοι και οι αρχιτέκτονες ήταν οι περισσότεροι.    

«Ανέπτυξε τις θέσεις του ο πρόεδρος, και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, πάντα παρά το πλευρό του, απάντησε στις ερωτήσεις.» Απαραίτητο το κόμμα προ του «και», για να δείξουμε ότι ξεκινά νέα πρόταση, της οποίας «ο κυβερνητικός εκπρόσωπος» είναι υποκείμενο. Χωρίς το κόμμα θα αφήνεται να νοηθεί ότι ο όρος αυτός συνάπτεται με το υποκείμενο της πρώτης πρότασης και ότι και οι δύο ανέπτυξαν από κοινού τις θέσεις τους.

«Αθέτησαν, με την αφορμή αυτή, και την υπόσχεση που είχαν δώσει.» Αν παραλειφθεί το κόμμα προ του «και», δεν θα κλείσει η παρένθεση που άνοιξε με το πρώτο κόμμα, και η πρόταση θα παραμένει ανολοκλήρωτη.

«Οι μαθητές της πρώτης σειράς τον άκουγαν προσεκτικά, και τους απηύθυνε τον λόγο.» Το κόμμα δεν είναι απαραίτητο συντακτικά ή λογικά, τίθεται όμως για σκοπούς έμφασης. 

«Ο διακεκριμένος μουσικός συνέθεσε το έργο, και το παρουσίασε ο γιος του.» Το κόμμα χρειάζεται, γιατί το «και» δηλώνει αντίθεση και όχι παράταξη.

Όπως αντιλαμβανόμαστε, ισχύει και στις περιπτώσεις του «και» κάτι που ισχύει γενικότερα για το κόμμα: Η χρήση του δεν μπορεί να ρυθμιστεί πλήρως, γιατί είναι αδύνατο να προβλεφθούν όλες οι περιπτώσεις και οι ανάγκες, οι οποίες στον προφορικό λόγο αντιμετωπίζονται με τον τόνο της φωνής, με μία παύση, μία χειρονομία κτλ. Επαφίεται στην κρίση μας η χρήση ή η αποφυγή του, προκειμένου να είμαστε πιο ευκρινείς και ακριβείς.

*Φιλόλογος Β.Δ., Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία