ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΗΡ. ΤΑΛΙΑΔΩΡΟΥ*
Ο Βάσος Λυσσαρίδης (1920-2021) μυήθηκε στην ΕΟΚΑ μερικούς μήνες μετά την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα, από τον καθηγητή Χριστόδουλο Παπαχρυσοστόμου, ο οποίος υπήρξε φιλόλογός του στο Παγκύπριο Γυμνάσιο από το οποίο ο Λυσσαρίδης αποφοίτησε το 1937.
Κατά τη διάρκεια του Αγώνα ο Βάσος Λυσσαρίδης προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες υπό την ιδιότητα του γιατρού. Μετέβηκε σε κρησφύγετα και περιέθαλψε τραυματισμένους αντάρτες, βοήθησε στη φυγάδευση αγωνιστών της ΕΟΚΑ, οι οποίοι είχαν λάβει μέρος σε επιχειρήσεις. Υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες μετέφερε όπλα με το πρόσχημα της επίσκεψης ασθενών.
Υπάρχουν πλήθος μαρτυριών που επιβεβαιώνουν τις υπηρεσίες που προσέφερε ο Βάσος Λυσσαρίδης ως ιατρός κατά τη διάρκεια του Αγώνα της ΕΟΚΑ. Ο Γεώργιος Γρίβας Διγενής στο «Χρονικόν του Αγώνος ΕΟΚΑ 1955-1959» (σελ. 618) παραθέτει τις μαρτυρίες της Δέσποινας και Ανδρούλας Ζαχαρίου, οι οποίες αναφέρουν ότι ο Βάσος Λυσσαρίδης επισκέφθηκε και περιέθαλψε τον ήρωα της ΕΟΚΑ Κώστα Λοΐζου, ο οποίος τραυματίστηκε κρίσιμα από εγκαύματα που υπέστη, ενώ επιχειρούσε με την Ομάδα του να πυρπολήσουν τον Αστυνομικό Σταθμό του Κάμπου, την 1 Οκτωβρίου 1958. Επίσης, ο Βάσος Λυσσαρίδης περιέθαλψε τον τομεάρχη της ΕΟΚΑ Χριστάκη Τρυφωνίδη, όταν ήταν ασθενής σε κρησφύγετο της Πιτσιλιάς. Ο επίσης τομεάρχης της ΕΟΚΑ Ανδρέας Σιεηττάνης μαρτυρεί ότι ο Βάσος Λυσσαρίδης διετέλεσε γιατρός της Οργάνωσης στον Τομέα της Ορεινής Λευκωσίας. ΄Ενας άλλος αγωνιστής της ΕΟΚΑ, ο Γεώργιος Ταλιαδώρος, μαρτυρεί ότι μετέφερε τον Βάσο Λυσσαρίδη, στα τέλη του 1956, στην Ομορφίτα για να περιθάλψει τον αγωνιστή Ανδρέα Μουγή, ο οποίος είχε τραυματιστεί σε επιχείρηση κατά ΄Αγγλων στρατιωτών στην περιοχή της Παλιάς Ηλεκτρικής στη Λευκωσία. Ο εκ Λευκάρων ιατρός περιέθαλψε επίσης τον αγωνιστή Νίκο Σαμψών όταν αυτός είχε τραυματιστεί σε κάποια επιχείρηση τον Δεκέμβριο του 1956. Οι πιο πάνω αναφορές είναι ενδεικτικές και είμαστε βέβαιοι ότι θα υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις στις οποίες ο Λυσσαρίδης προσέφερε τις ιατρικές του υπηρεσίες σε αγωνιστές της ΕΟΚΑ.
Ένας άλλος τομέας στον οποίο ο Βάσος Λυσσαρίδης προσέφερε υπηρεσίες κατά τον Αγώνα της ΕΟΚΑ ήταν οι καταθέσεις του σε θανατικές ανακρίσεις, οι οποίες γίνονταν από τις Αποικιοκρατικές Αρχές για να διαπιστωθούν τα αίτια του θανάτου κρατουμένων. Αναφέρουμε την περίπτωση του ηρωομάρτυρα της ΕΟΚΑ, Πλάτωνα Στυλιανού, ο οποίος θανατώθηκε από βασανιστήρια των Βρετανών, στο Λανίτειο Γυμνάσιο στις 4 Αυγούστου 1958. O Βάσος Λυσσαρίδης προσκλήθηκε στη θανατική ανάκριση από τους δικηγόρους Χρύση Δημητριάδη και Γεώργιο Κακογιάννη και με την κατάθεσή του ανέτρεψε τις εκθέσεις δύο ΄Αγγλων ιατρών, οι οποίοι είχαν ισχυριστεί ότι ο θάνατος του Πλάτωνα Στυλιανού οφείλετο σε φυσιολογικά αίτια. Ο Βάσος Λυσσαρίδης με επιστημονικά επιχειρήματα απέδειξε ότι ο θάνατος του Πλάτωνα Στυλιανού «προεκλήθη δι’ εξασκήσεως βίας» (βλ. «Ελευθερία» 11.9.1958).
Ουσιαστική και σημαντική ήταν η συνεισφορά του Βάσου Λυσσαρίδη ως Γραμματέα της Παγκύπριας Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Ιατρών και της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ιατρικού Συλλόγου «Ιπποκράτης» της Λευκωσίας. Ο Βάσος Λυσσαρίδης και ο Θεμιστοκλής Δέρβης απέστειλαν στις 23 Οκτωβρίου 1958 επιστολή στον ΄Αγγλο Κυβερνήτη Σερ Χιού Φουτ και του ζητούσαν την παρουσία ιατρών του Συλλόγου «Ιπποκράτης» κατά τις νεκροψίες αγωνιστών της ΕΟΚΑ. Ο Φουτ αρνήθηκε να ικανοποιήσει το αίτημα των Κυπρίων ιατρών. Οι δύο ιατροί σε απαντητική επιστολή τους προς τον Φουτ, τον Νοέμβριο του 1958, τόνιζαν ότι «είναι διάχυτος η αντίληψις, ότι αι δυνάμεις ασφαλείας και η Κυβερνητική νομοθεσία αποτελούν καταστρεπτικόν και τα μάλιστα τρομοκρατικόν παράγοντα εις την ζωήν της Νήσου».
Στις 30 Νοεμβρίου 1958 οι Επαρχιακές Επιτροπές Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ιατρικών Συνδέσμων συνήλθαν στο Δημοτικό Μέγαρο Λευκωσίας και εξέλεξαν τον Θεμιστοκλή Δέρβη, γνωστό πολιτευτή και Δήμαρχο Λευκωσίας, πρόεδρο και τον Βάσο Λυσσαρίδη γραμματέα της Παγκύπριας Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Ιατρών. Σε εκείνη τη Γενική Συνέλευση οι Κύπριοι ιατροί αποφάσισαν να προχωρήσουν στη συγκέντρωση όλου του υλικού που σχετιζόταν «με τας κακοποιήσεις, τραυματισμούς και θανάτους δια να αποτελέση στοιχείον δια την έκδοσιν Μαύρης Βίβλου δια τας ταλαιπωρίας του Κυπριακού λαού». Επίσης, η Επιτροπή κάλεσε τον Κυπριακό λαό να μη «θάπτει τους νεκρούς του πριν εξετασθούν από ιατρούς της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων».
Υπάρχουν μια σειρά διαβημάτων του Βάσου Λυσσαρίδη προς τις Βρετανικές Αποικιοκρατικές Αρχές για την προστασία της ζωής και της υγείας των κρατουμένων αγωνιστών της ΕΟΚΑ, τα οποία δεν μπορούν να καταγραφούν στην σύντομη αυτή αναφορά μας. Το γεγονός είναι ότι ο Βάσος Λυσσαρίδης προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στην αγωνιζόμενη για ελευθερία και εθνική ολοκλήρωση Κύπρο και ειδικότερα στον αγώνα της ΕΟΚΑ.
Κλείνοντας το σημείωμα αυτό θα ήταν παράλειψή μας η μη αναφορά στην άρνηση του Βάσου Λυσσαρίδη να αποδεχθεί την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης Λονδίνου, οι οποίες τερμάτιζαν τον τετραετή επικό Αγώνα της ΕΟΚΑ και οι οποίες δεν ικανοποιούσαν τον πόθο και το όραμα των ηρώων και των αγωνιστών του ’55-’59.
