Διατροφή και επίδοση των παιδιών στο σχολείο

ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΜΟΥΚΟΥΡΟΥ*

Ο Ιπποκράτης, o πατέρας της ιατρικής, αντιλαμβανόμενος τη μεγάλη σημασία της σωστής διατροφής στην υγεία, πριν από 2500 χρόνια είχε πολύ εύστοχα αναφέρει: «φάρμακο ας γίνει η τροφή σας και η τροφή σας ας γίνει φάρμακό σας». Σήμερα, πλήθος επιστημονικών ερευνών επιβεβαιώνουν τον Ιπποκράτη, συσχετίζοντας τις κακές διατροφικές συνήθειες με σοβαρές ασθένειες όπως, για παράδειγμα, τις καρδιακές παθήσεις, τα εγκεφαλικά επεισόδια και το διαβήτη τύπου 2. Η ισορροπημένη και σωστή διατροφή προάγει την καλή υγεία και ευεξία του οργανισμού. Αντίθετα, η κακή διατροφή μπορεί να μετατραπεί σε «επικίνδυνο εχθρό». Επιπλέον, η κατάθλιψη, ίσως η ασθένεια της εποχής μας, φάνηκε ότι έχει υψηλή συσχέτιση με την κακή διατροφή (Li et al., 2017).
Πολλές μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί με αντικείμενο την επίδραση της διατροφής στην ανάπτυξη και επίδοση των παιδιών. Για παράδειγμα, παιδιά που δεν έπαιρναν πρόγευμα, είχαν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα σιδήρου και χαμηλότερες επιδόσεις στο σχολείο από τα υπόλοιπα παιδιά (Abalkhail και Shawky, 2002). Έρευνα στην οποία συμμετείχαν πάνω από 16000 παιδιά στο ερευνητικό πρόγραμμα i.family που διεξήχθη σε 8 ευρωπαϊκές χώρες – Γερμανία, Ιταλία, Σουηδία, Ουγγαρία, Κύπρο, Εσθονία, Ισπανία και Βέλγιο αναφέρει πως παιδιά κάτω των δέκα χρονών, που παραμένουν συνδεδεμένα με την οικογένεια, τρώγοντας μαζί, διατηρούν ένα αίσθημα ευεξίας και αντιμετωπίζουν 50% λιγότερες πιθανότητες να γίνουν υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένα υποστηρικτικό και ζεστό οικογενειακό περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση ενός υγιούς βάρους για τα παιδιά (Iris Pigeot, IDEFICS, 2012).
Έρευνες που αφορούν την έλλειψη ιωδίου, έδειξαν ότι αυτή επηρεάζει αρνητικά τα παιδιά στις γνωστικές λειτουργίες και στη μνήμη (van Stuijvenberg et al. 1999), στο δείκτη νοημοσύνης (Bautista et al., 1982) και σε σοβαρότερη μορφή, η έλλειψη αυτή μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη ικανότητα στη γλώσσα, στην αντίληψη εννοιών, στην αριθμητική λογική και στις κινητικές δεξιότητες (Sankar et al., 1994).
Επιπλέον, η χορήγηση ψευδάργυρου σε παιδιά που είχαν έλλειψη, φάνηκε να βελτιώνει, εκτός από το ύψος τους (Gibson et al., 1989) και τις κινητικές τους ικανότητες, την παρατεταμένη προσοχή τους στο μάθημα και τη λογική τους σκέψη (Sandstead et al. 1998). Αντίθετα, έρευνα των Cavan et al. (1993) έδειξε ότι η έλλειψη ψευδαργύρου, δεν φάνηκε να επηρεάζει την μνήμη ή την συγκέντρωση των παιδιών.
Η χορήγηση πολυβιταμινών και μετάλλων σε παιδιά, είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση του δείκτη νοημοσύνης των παιδιών (Schoenthaler et al., 1999, Schoenthaler et al., 2000). Αντίθετα, οι Carlton et al. (2000) δεν βρήκαν βελτίωση στο δείκτη νοημοσύνης αλλά βρήκαν σημαντική βελτίωση στην επίδοση.
Έρευνες που έγιναν σε παιδιά 6-16 ετών και αφορούσαν την έλλειψη σιδήρου, έδειξαν ότι τα παιδιά αυτά είχαν σημαντικά χαμηλότερες επιδόσεις στα μαθηματικά από τα υπόλοιπα παιδιά και διπλάσια πιθανότητα αποτυχίας σε εξετάσεις μαθηματικών (Halterman et al. 2001). Μικρές αλλά σημαντικές διαφορές στο δείκτη νοημοσύνης, υπέρ των παιδιών που έπαιρναν συμπληρώματα σιδήρου αναφέρουν και οι Lynn και Harland (1998). Χαμηλότερες λεκτικές ικανότητες και χαμηλότερα αποτελέσματα σε τεστ δείκτη νοημοσύνης για τα παιδιά με έλλειψη σιδήρου αναφέρουν και οι Otero et al. (1999).
Μια μεγάλη έρευνα (Taras, 2005), μελέτησε μεγάλο αριθμό δημοσιευμένων μελετών που είχαν πραγματοποιηθεί μετά το 1980 και που αφορούσαν μαθητές ηλικιών 5 μέχρι 18. Οι έρευνες αυτές διερευνούσαν τη συσχέτιση της διατροφής με τουλάχιστον ένα από τους παράγοντες επίδοση, γνωστικές ικανότητες, προσοχή στο μάθημα και φοίτηση (παρουσίες). Ο Taras (2005) κατέληξε στα πιο κάτω συμπεράσματα:
• Παιδιά με έλλειψη σιδήρου μειονεκτούν ακαδημαϊκά σε σύγκριση με τα υπόλοιπα παιδιά. Με την χορήγηση συμπληρωμάτων σιδήρου βελτιώνεται η επίδοσή τους.
• Η έλλειψη ιωδίου ή ψευδαργύρου δε σχετίζεται άμεσα με την επίδοση των παιδιών.
• Το ανεπαρκές φαγητό επηρεάζει σημαντικά την ικανότητα των παιδιών να μαθαίνουν.
• Προγράμματα παροχής προγεύματος σε σχολεία είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των απουσιών και την αύξηση του ενδιαφέροντος των παιδιών στα μαθήματα.
• Σε πληθυσμούς με σοβαρές ελλείψεις τροφίμων, τα προγράμματα χορήγησης προγεύματος συνοδεύονταν από σημαντική βελτίωση στις επιδόσεις και γνωστικές ικανότητες των παιδιών.

Όσον αφορά την επίδραση της διατροφής στην κατάθλιψη, μια ανάλυση 21 διαφορετικών μελετών που αφορούσε ενήλικες από 10 διαφορετικές χώρες, των Li et al. (2017), κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, ένα διατροφικό μοτίβο που χαρακτηρίζεται από υψηλή πρόσληψη φρούτων, λαχανικών, προϊόντων ολικής αλέσεως, ψαριού, ελαιόλαδου, γαλακτοκομικών προϊόντων χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και αντιοξειδωτικών και χαμηλών προσλήψεων ζωικών τροφών σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο κατάθλιψης. Αντίθετα, ένα διατροφικό μοτίβο που χαρακτηρίζεται από υψηλή κατανάλωση κόκκινου ή μεταποιημένου κρέατος, εξευγενισμένους κόκκους, γλυκά, γαλακτοκομικά προϊόντα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, βούτυρο, πατάτες και ζωμό με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης (Li et al., 2017). Τα αποτελέσματα αυτής της ανάλυσης ενισχύουν σημαντικά τα συμπεράσματα των Molendijk et al. (2017), ότι δηλαδή οι υγιείς μεσογειακές διατροφικές συνήθειες μπορεί να μειώσουν τον κίνδυνο κατάθλιψης, ενώ το δυτικό στυλ διατροφής μπορεί να τον αυξήσει.
Συμπερασματικά, όπως φαίνεται και από τη διεθνή βιβλιογραφία, η σωστή και ισορροπημένη διατροφή φαίνεται, εκτός από τις προοπτικές καλύτερης υγείας, να σχετίζεται με καλύτερες επιδόσεις των παιδιών στο σχολείο. Γι' αυτό πρέπει, πρωτίστως οι γονείς, αλλά και εμείς ως εκπαιδευτικοί, να τονίζουμε όσο περισσότερο μπορούμε τις σωστές διατροφικές συνήθειες στα παιδιά μας αν θέλουμε να έχουν ένα καλύτερο και υγιές μέλλον.
*Καθηγήτρια Μαθηματικών, Λύκειο Αγίου Σπυρίδωνα