ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψάλλουμε κάθε Πρωτοχρονιά, κι ευκαιρία τώρα να μιλήσουμε για τους μήνες και τα χρόνια.
Στον χριστιανικό κόσμο επικράτησε από νωρίς ως βάση της χρονολόγησης η γέννηση του Χριστού, σύστημα το οποίο χρησιμοποιείται και σήμερα σχεδόν σε ολόκληρο τον πλανήτη. Στον προχριστιανικό κόσμο, όμως, τα συστήματα ήταν πολλά και ποίκιλαν από τόπο σε τόπο.
Στην αρχαία Ελλάδα κάθε πόλις-κράτος χρονολογούσε αλλιώς. Στην Αθήνα στηρίζονταν στον κατάλογο των επωνύμων αρχόντων κάθε έτους. Συγκεκριμένα, αναφερόταν ότι ένα γεγονός πραγματοποιήθηκε επί άρχοντος τάδε, κάτι το οποίο, σε συνδυασμό με άλλες πληροφορίες, μας οδηγεί σήμερα στον προσδιορισμό του έτους (βάσει της χριστιανικής χρονολόγησης). Κάποια στιγμή επικράτησε σε όλο τον ελληνικό κόσμο η χρονολόγηση με αφετηρία τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 776 π.Χ.. Συγκεκριμένα, η τετραετία από τους αγώνες αυτούς μέχρι τους επόμενους ονομάστηκε 1η Ολυμπιάς, η επόμενη 2η κτλ, ενώ για τα ενδιάμεσα έτη μεταξύ δύο Ολυμπιάδων χρησιμοποιούσαν τους αριθμούς 1-4. Έτσι, π.χ., για κάτι που συνέβη το 773 π.Χ. έλεγαν: το τέταρτο έτος της πρώτης Ολυμπιάδας, για το 772 έλεγαν: το πρώτο έτος της δεύτερης Ολυμπιάδας κτλ.
Στην αρχαία Ρώμη χρονολογούσαν βάσει του έτους ίδρυσης της Ρώμης, που κατά την παράδοση έγινε από τους Ρωμύλο και Ρέμο και που υπολογίζεται στα 753 π.Χ.. Το σύστημα αυτό επιβλήθηκε και στην Ελλάδα κάποια στιγμή μετά την κατάκτηση της χώρας από τους Ρωμαίους και συνυπήρξε με τη χρονολόγηση με Ολυμπιάδες. Η χριστιανική χρονολόγηση επικράτησε τον 6ο αι. μ.Χ..
Όσο για τις ονομασίες των μηνών, αυτές έχουν προέλευση Λατινική.
Ο Ιανουάριος μήνας (Ianuarius mensis) προέρχεται από τον θεό των Ρωμαίων Ιανό (Ianus), που συμβόλιζε το πέρασμα από τη μία χρονιά στην άλλη. Ο Φεβρουάριος (Februarius) -από το februare: καθαρίζω, εξαγνίζω- είναι ο μήνας κατά τη διάρκεια του οποίου οι Ρωμαίοι τελούσαν μεγάλη γιορτή εξαγνισμού. Ο Μάρτιος (Martius) είναι αφιερωμένος στον θεό Mars -rtis, που ταυτίστηκε με τον θεό του πολέμου (Άρη). Κατά το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο πρώτος μήνας του έτους, όμως από το 46 π.Χ. και την καθιέρωση του ιουλιανού ημερολογίου έγινε ο τρίτος μήνας. Ο Απρίλιος (Aprilis) σηματοδοτεί το «άνοιγμα» της γης, τη νέα σοδιά (aperire: ανοίγω). Ο Μάιος (Maius) πήρε το όνομά του από την αρχαία ιταλική θεότητα Maia, που ταυτίστηκε με την ελληνική Μαία, κόρη του Άτλαντα και μητέρα του Ερμή, στον οποίο ήταν αφιερωμένος ο μήνας. Ετυμολογικά συνδέεται με το magnus (: μεγάλος), γι’ αυτό και στη θεά αφιερώθηκε ο μήνας κατά τον οποίο μεγαλώνει η βλάστηση. Ο Ιούνιος (Iunius) ήταν ο μήνας της Iuno, της προστάτιδας του οίκου και του γάμου κατά τους Ρωμαίους, που ταυτιζόταν με τη θεά Ήρα. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, το όνομα του μήνα προέρχεται από τον Lucius Iunius Brutus, που ανέτρεψε τον βασιλιά Ταρκύνιο Υπερήφανο το 509 π.Χ. και έγινε ο πρώτος ύπατος και θεμελιωτής της δημοκρατίας (respublica) στη Ρώμη. Ο Ιούλιος (Iulius) πήρε το όνομά του από τον μεγάλο στρατηλάτη Ιούλιο Καίσαρα, που γεννήθηκε στις 13 του μηνός. Αρχικά λεγόταν quintilis, καθώς ήταν ο πέμπτος μήνας, πήρε όμως το σημερινό του όνομα μετά από τη δολοφονία του Καίσαρα. Ο Αύγουστος (Augustus) οφείλει το όνομά του στον αυτοκράτορα Οκταβιανό, τον οποίο η Σύγκλητος ονόμασε augustus, δηλαδή σεβαστό. Αρχικά ονομαζόταν sextilis (: έκτος μήνας). O Σεπτέμβριος (September -bris), όπως λέει και το όνομά του (septem: επτά), ήταν ο έβδομος μήνας κατά το παλαιό ημερολόγιο, όμως με το ιουλιανό έγινε ο ένατος. Με τον ίδιο τρόπο, ο Οκτώβριος (October -bris) ήταν ο όγδοος (octo) μήνας κατά το παλιό ημερολόγιο, ο Νοέμβριος (November -bris) ο ένατος (novem) και ο Δεκέμβριος (December -bris) ο δέκατος (decem).
*Φιλόλογος Β.Δ., Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία
