ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*
Ως φυσικοί ομιλητές της ελληνικής χρησιμοποιούμε σήμερα πολλούς τύπους, λέξεις και εκφράσεις που προέρχονται από παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας (αρχαία ελληνική, ελληνιστική κοινή, βυζαντινή κτλ). Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και θεμιτό, αφού η γλώσσα μας είναι μία και ενιαία εδώ και τουλάχιστον τέσσερεις χιλιετίες. Ως ζωντανός οργανισμός υφίσταται μεταβολές με το πέρασμα του χρόνου, όμως διατηρεί σε πολύ μεγάλο μέρος τα φωνητικά, μορφολογικά, συντακτικά και λεξιλογικά της γνωρίσματα.
Δεν πρέπει, λοιπόν, να μας ξενίζει η χρήση τύπων, λέξεων και συντακτικών δομών που επιβιώνουν από την αρχαιότητα. Επιπλέον, όταν χρησιμοποιούμε τέτοια στοιχεία, πρέπει να το κάνουμε όπως ακριβώς διασώζονται και όχι να τα προσαρμόζουμε στα μέτρα του δικού μας γλωσσικού ύφους. Αλλιώς δεν είμαστε ορθοί στη χρήση ούτε της αρχαίας ούτε και της νέας ελληνικής, ενώ συχνά προκαλούμε και νοηματικές ασάφειες. Αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες τέτοιες περιπτώσεις, όπως τις εντοπίσαμε πρόσφατα στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
«Αυτά είναι απαράδεκτα εν έτη 2022.» Το έτος επιβιώνει ως λέξη σήμερα και όντως στον πληθυντικό γράφεται με -η. Όταν όμως χρησιμοποιείται με την αρχαιοπρεπή πρόθεση εν, πρέπει να τεθεί στη δοτική, όπως εχρησιμοποιείτο τότε, η οποία στον ενικό λήγει σε -ει: «εν έτει.»
«Ας έλθουμε επί του προκείμενου.» Από τη στιγμή που επιλέγουμε να χρησιμοποιήσουμε τη φράση αυτή, πρέπει να ακολουθήσουμε τους παλαιότερους κανόνες τονισμού, που θέλουν τον τόνο να κατεβαίνει στην παραλήγουσα όταν η λήγουσα είναι μακρά (προκειμένου, όχι προκείμενου). Αν θέλουμε να διατηρήσουμε τον τόνο στην ίδια συλλαβή, τότε είναι πιο σωστό να αποφύγουμε την έκφραση αυτή και να χρησιμοποιήσουμε την αντίστοιχη νεοελληνική: «…στο προκείμενο.»
«Χρειάζεται περισσότερης προσπάθειας.» Στη νέα ελληνική τα ρήματα συνήθως συντάσσονται με αιτιατική (…περισσότερη προσπάθεια). Αν προτιμούμε τη χρήση της γενικής, θα μεταχειριστούμε το ρήμα χρήζει που συντάσσεται με γενική (χρήζει περισσότερης προσπάθειας). Δεν μπορούμε να μεταχειριζόμαστε σύνταξη της αρχαιοελληνικής, αλλά να αποφεύγουμε το αντίστοιχο ρήμα, γιατί θέλουμε να μένουμε πιστοί στη νεοελληνική.
Το ίδιο ισχύει και με τη φράση: «Ευχαριστώ για τη φροντίδα την οποία έτυχα.» Ή θα πούμε «…φροντίδα την οποία δέχθηκα» ή «…φροντίδα της οποίας έτυχα». Δεν μπορούμε να συμφύρουμε τα δύο.
«Το συμβούλιο πρέπει να συνέλθει άμεσα για εξέταση της κατάστασης.» Πολλά από τα παλαιότερα επιρρήματα σε -ως σήμερα λήγουν σε -α, ειδικά αν στην ονομαστική του αρσενικού λήγουν σε -ος (ωραία, αρκετά, καθαρά κτλ). Υπάρχουν επιρρήματα που διατηρούν και τις δύο καταλήξεις (βέβαια -βεβαίως, σκόπιμα -σκοπίμως κτλ), ενώ υπάρχουν και άλλα που στη νεοελληνική λήγουν μόνο σε -ως (επομένως, γραπτώς, απλώς κτλ). Στη συγκεκριμένη περίπτωση το επίθετο άμεσος δίνει επίρρημα τόσο σε -α όσο και σε -ως (άμεσα και αμέσως), με διαφορετική όμως σημασία το καθένα. Άμεσα, σημαίνει απευθείας, χωρίς τη μεσολάβηση άλλου. Είναι, δηλαδή, τροπικό και έχει ως αντίθετό του το έμμεσα (π.χ. Η κατάσταση επηρέασε άμεσα όλο τον κόσμο). Αμέσως, σημαίνει χωρίς καθυστέρηση, είναι χρονικό και είναι αυτό που πρέπει να χρησιμοποιηθεί στο πιο πάνω παράδειγμα: «…πρέπει να συνέλθει αμέσως.»
«Εμείς σαν γονείς θα υπερασπιστούμε το συμφέρον των παιδιών μας.» Συχνά διαπιστώνουμε σύγχυση στη χρήση του σαν και του ως. Το σαν έχει την έννοια της παρομοίωσης, του ότι κάτι δεν υφίσταται πραγματικά. Έτσι, όταν λέμε «αντέδρασε σαν τρελός», δεν εννοούμε ότι κάποιος είναι αληθινά τρελός αλλά ότι στη συγκεκριμένη στιγμή ενήργησε ως τέτοιος. Αντίθετα, το ως (που προέρχεται από την αρχαία) συνδέεται με την πραγματικότητα και αποδίδει στο πρόσωπο μία συγκεκριμένη ιδιότητα, π.χ. λέμε για τον πρόεδρο ότι «ως πρόεδρος της Δημοκρατίας οφείλει να αφουγκράζεται τη βούληση του λαού». Όταν, λοιπόν, στο πιο πάνω παράδειγμα, οι άνθρωποι είπαν ότι σαν γονείς θα υπερασπιστούν το συμφέρον των παιδιών τους, στην πραγματικότητα αποποιήθηκαν τον τίτλο του γονέα και είπαν απλώς ότι θα ενεργήσουν σαν να είναι γονείς.
*Φιλόλογος Β.Δ., Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία
