ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ*
Μπορείς να πηδήξεις είκοσι σκαλιά από πάνω προς τα κάτω αλλά δεν μπορείς να πηδήξεις είκοσι σκαλιά από κάτω προς τα πάνω. Πρέπει, ξεκινώντας από τη βάση και βήμα-βήμα να ανέβεις τα σκαλιά και αν είσαι πολύ καλός μπορείς και δύο και τρία μαζί. Αυτή η θεμελιώδης αρχή ισχύει για όλα τα ανθρώπινα συστήματα που εξελίσσονται και βελτιώνονται. Και ενίοτε, όπως και σε όλες τις επιστήμες, πρέπει να επιστρέφεις στα βασικά. Δίχως φόβο. Δίχως να ντρέπεσαι.
Η κατάσταση στα σχολεία, σε ό,τι έχει να κάνει με τη βία και την παραβατικότητα, από την απλούστερη μορφή ως την πιο σοβαρή, ξεφεύγει ταχύτατα από κάθε έλεγχο. Και λέγοντας στα σχολεία, σίγουρα δεν είναι σε όλα τα σχολεία το ίδιο. Όμως η βία και η παραβατικότητα είναι παντού, εξελίσσεται και πολλαπλασιάζεται, απλώς είναι τόσες πολλές οι μορφές της που αρκετές φορές δεν αναγνωρίζεται ή δεν υπολογίζεται καν. Το ζήτημα αυτό, για όσους από εμάς είμαστε στα σχολεία, άρχισε να παίρνει δραματικές διαστάσεις και είναι ένα ζήτημα που πρέπει να διευθετηθεί πρώτο αν θέλουμε να μπορέσουμε να εφαρμόσουμε τους όποιους άλλους σχεδιασμούς θεωρούμε απαραίτητους για εκσυγχρονισμό και βελτίωση της εκπαίδευσης. Αυτή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση και όχι οι εξετάσεις, οι νέες οδηγίες και οι καινούριες μορφές διδασκαλίας.
Το σχολείο δεν είναι ένα αποστειρωμένο περιβάλλον, δεν είναι οι ιδανικές συνθήκες όπου μπορείς απλώς να φτιάξεις ένα πρόγραμμα, ένα σχέδιο και να πας να το εφαρμόσεις. Μιλώ για το δημόσιο σχολείο, για το ιδιωτικό δεν ξέρω και ούτε με ενδιαφέρει ιδιαίτερα, εφόσον εκεί φοιτά ο καθείς με δική του επιλογή. Μιλώ για το δημόσιο επειδή ακριβώς είναι δημόσιο και παρότι ονειρευόμαστε Φιλανδικά μοντέλα οδηγούμαστε με ταχύτατους ρυθμούς σε εικόνες αμερικανικών δημόσιων σχολείων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ως πότε θα εθελοτυφλούμε ότι αλλάζοντας -ακόμα κι αν βελτιώνουμε- το υλικό και τον τρόπο, διορθώνουμε το σχολείο; Το σχολείο είναι σήμερα αφιλόξενο περιβάλλον για μάθηση και διδασκαλία και πρέπει να πάψει να αντιμετωπίζεται ως φιλόξενη μήτρα για αλλαγές. Σε μολυσμένο εργαστήριο, ακόμα και οι καλύτερα εφαρμοσμένες μέθοδοι, ακόμα και οι καλύτεροι επιστήμονες, σοβαρά αποτελέσματα δεν μπορούν να περιμένουν. Τι περιμένουμε, λοιπόν;
Όταν το σχολείο μετατραπεί ξανά σε σχολείο, μόνον τότε οι εκπαιδευτικοί και οι διευθύνσεις θα μπορέσουν να εφαρμόσουν απερίσπαστοι όλες αυτές τις αλλαγές για τις οποίες συζητούμε χρόνια τώρα σε όλα τα επίπεδα. Μόνον όταν μπορέσουν οι εκπαιδευτικοί να βγάλουν την πανοπλία και δεν χρειάζεται να εκτελούν τόσους πολλούς και αντικρουόμενους ρόλους καθημερινά -αλήθεια, εκπαιδευτικός, παιδαγωγός, φίλος και συμπαραστάτης αλλά και αστυνομικός, γιατρός και δικαστής- καθημερινά, θα βρουν όλα τον δρόμο τους και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες. Διότι εκπαιδευτικοί ικανοί και καταρτισμένοι και με όρεξη για δουλειά υπάρχουν και είναι πολλοί και το μόνο που χρειάζονται είναι να μπορούν να δουλέψουν. Ούτε χρειάζεται να προσλάβεις αστυνομικούς και επιθεωρητές και ελεγκτές, χρειάζεται μόνο να προβείς σε όλες τις απαραίτητες ρυθμίσεις ώστε οι εκπαιδευτικοί να είναι εκπαιδευτικοί και κανέναν άλλον να μην χρειάζεσαι μέσα στο σχολείο.
Αυτή τη στιγμή είναι δύσκολο να δουλέψεις. Διότι στο σχολείο και σε ό,τι αφορά στο σχολείο, έχουν πλέον μπλεχτεί επικίνδυνα η δημοκρατία με την αναρχία, η ελευθερία με την ασυδοσία, το δικαίωμα με το θράσος. Όχι σαν έννοιες ή σαν ιδέες, αλλά σαν πραγματικότητες και, κοινωνιολογικά, αυτό αποτελεί πραγματικό κίνδυνο. Σκέφτομαι ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό, οι άνθρωποι βλέπουν την κοινωνία να σαπίζει αλλά ακόμα δεν κάνουν τη σωστή σύνδεση με τη σχολική πραγματικότητα. Το σχολείο έπαψε να είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας. Η κοινωνία είναι πια ο καθρέφτης του σχολείου. Διότι το σχολείο αδυνατεί πλέον να αποτελέσει τη γέφυρα και τον διορθωτικό -σε όποιο βαθμό- εκείνο παράγοντα που επιβάλλεται να αποτελεί. Αυτό είναι θεμελιώδες αν θέλουμε να κατανοήσουμε τις δραματικές αλλαγές που συντελούνται στην κοινωνία.
Είναι αλήθεια πως το σχολείο πιάστηκε απροετοίμαστο. Πιάστηκε απροετοίμαστο να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί την κατάρρευση της οικογένειας, την αποσάθρωση θεσμών και αξιών, την προέλαση και επικράτηση των θλιβερών αλλά και επικίνδυνων προτύπων που προάγει και συντηρεί η τεχνολογία των μέσων. Οι λόγοι γι’ αυτό είναι πολλοί και δεν μας αφορούν εδώ. Αυτό που μας αφορά είναι ποια είναι η πραγματικότητα στην οποία βρισκόμαστε όμηροι, εκπαιδευτικοί, παιδιά και γονείς και είναι η πραγματικότητα της αυξανόμενης και πολύμορφης παραβατικότητα στον σχολικό χώρο.
Σ’ αυτή την πραγματικότητα οι γονείς έχουν επίσης διαδραματίσει σημαντικό ρόλο και όχι μόνο σε πυρηνικό επίπεδο. Οι οργανωμένοι γονείς από τη μια, δίνουν πολλές φορές την εντύπωση ότι ανήκουν σε ένα άλλο στρατόπεδο το οποίο βρίσκεται απέναντι από το σχολείο, το σύστημα, το ΥΠΠΑΝ, ξεχνώντας ότι πρώτιστος ρόλος τους δεν είναι η αντιπαράθεση ή η διασφάλιση επιδιώξεων αλλά ο ρόλος τους επιβάλλει ενεργή και ουσιαστική εμπλοκή στα προβλήματα του σχολείου σε επίπεδο σχολικής μονάδας. Από την άλλη, άλλοι γονείς οι οποίοι δεν έχουν εμπλοκή οποιασδήποτε μορφής με το σχολείο, δεν το θεωρούν πλέον κέντρο εκπαίδευσης και μάθησης, αλλά το αντιμετωπίζουν ως ένα απροσδιορίστου φύσεως ίδρυμα του οποίου χρέος είναι να έχει την ευθύνη (ακόμα και να ανέχεται) τα παιδιά τους, ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά τους για οκτώ ή περισσότερες ώρες κάθε μέρα, ώστε να μπορούν οι ίδιοι να εργαστούν. Όσο οι γονείς δεν έρχονται κοντά στις σχολικές μονάδες με σκοπό τη συμβολή στην επίλυση των λειτουργικών προβλημάτων και όσο απασχολούνται με τα ζητήματα των υψηλών δωμάτων, τα σχολεία των παιδιών τους θα συνεχίσουν να παραπαίουν. Ακούγεται σκληρό, αλλά η ωμή αλήθεια ποτέ δεν ακούστηκε γλυκά.
Κάπως έτσι φτάσαμε στο σημείο να πιστεύει ο καθένας ότι μπορεί ανά πάσα στιγμή να έρθει στο σχολείο και να καμωθεί τον εκπαιδευτικό ή να αφήσει το παιδί του στο σπίτι και να το διδάξει ο ίδιος. Το χειρότερο, βέβαια, είναι ότι μπορεί. Μπορεί, διότι δεν υπάρχει πλέον εκπαιδευτικός με την απόλυτη σημασία του όρου, αυτήν που απαιτεί σπουδές, εξειδίκευση, κατάρτιση, παρά κάποιος/α που το να διδάσκει είναι απλώς μέρος της δουλειάς του/της.
Τι πρέπει να γίνει; Μια καλή αρχή είναι να εφαρμοστούν επιτέλους ορισμένα από τα χιλιοειπωμένα, τα οποία απορρέουν από την πραγματικότητα των μάχιμων εκπαιδευτικών (επανεξέταση των πειθαρχικών μέτρων και των κανονισμών, προσφορά προγραμμάτων στα παιδιά που δεν επιθυμούν να συνεχίσουν σε Λύκεια και ΤΕΣΕΚ, πραγματικές τάξεις και προγράμματα υποδοχής, ουσιαστική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στη διαχείριση της βίας και της παραβατικότητας, ενίσχυση του ρόλου των επιτροπών για τη βία και την παραβατικότητα με ειδικό επί του θέματος συντονιστή…). Το πιο σημαντικό όμως, είναι το ίδιο το ΥΠΠΑΝ να μειώσει άμεσα και οριστικά την απόσταση που το χωρίζει από την πραγματικότητα των σχολικών μονάδων. Η διοίκηση του άστεως από τον Όλυμπο δεν λειτουργεί, δεν λειτούργησε ποτέ και οι άνθρωποι κάποια στιγμή παύουν να πιστεύουν στον Όλυμπο, ολότελα. Προς αυτή την κατεύθυνση θα λειτουργήσει και η εγκατάλειψη της εσωστρέφειας των σχολικών μονάδων, οι οποίες πρέπει άμεσα και χωρίς εξαιρέσεις να κοινοποιούν στις αρμόδιες υπηρεσίες όλα τα περιστατικά και να απαιτούν βοήθεια και λύσεις από τους ειδικούς. Εξαιτίας αυτής της εσωστρέφειας, πολύ γρήγορα οι μικροί σωροί κάτω από το χαλί μας αναγκάζουν να περπατάμε ανάμεσα σε λόφους.
Δεν είναι, λοιπόν, το μαθησιακό το ζήτημα. Δεν είναι το πρώτο που πρέπει να μας απασχολεί, τουλάχιστον. Μαθησιακά θα υπάρξουν αποτελέσματα αν υπάρξει και πάλι η βάση εκείνη που θα στηρίξει ξανά παιδιά και εκπαιδευτικούς, έτσι που τα παιδιά που πηγαίνουν στο σχολείο να πηγαίνουν για να μάθουν και οι εκπαιδευτικοί για να τα βοηθήσουν να μάθουν. Δίχως να αναλίσκονται σε άλλα. Επανασχολειοποίηση, λοιπόν, τώρα! Διότι το κείμενο αυτό δεν είναι κανένας κώδωνας κινδύνου, αυτόν πάει πολύς καιρός που τον ακούσαμε. Ο επόμενος κώδωνας θα είναι της λήξης.
* Καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης – Μέλος Ομάδας Άμεσης Παρέμβασης
