ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*
Καθημερινό φαινόμενο αποτελούν οι περιπτώσεις γλωσσικής ανεπάρκειας στον Τύπο, τόσο τον ενημερωτικό όσο και τον ψυχαγωγικό. Η συχνή εμφάνισή τους επιτρέπει, πιστεύω, πλέον να μιλούμε για κακοποίηση της γλώσσας, η οποία, έστω και αν δεν γίνεται από πρόθεση, έχει σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στο κοινό γλωσσικό αισθητήριο. Γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η επαναλαμβανόμενη χρήση ενός μορφοσυντακτικού τύπου ή μίας εκφραστικής δομής οδηγεί σταδιακά στην καθιέρωσή τους, αντιλαμβανόμαστε αμέσως τους κινδύνους, ειδικά σήμερα, που η εξάπλωση των πληροφοριών γίνεται με αστραπιαία ταχύτητα και αφορά σε μεγάλο αριθμό δεκτών. Κάποια παραδείγματα των τελευταίων ημερών:
«Αυτά (τα προβλήματα) αποτελούν τον μπούσουλα που θα ψηφίσει ο κόσμος στις επικείμενες εκλογές.» Η πρόταση λέγει ρητά ότι ο κόσμος θα ψηφίσει τον μπούσουλα στις εκλογές, ενώ εκείνο που πραγματικά εννοούσε ο δημοσιογράφος της εκπομπής είναι ότι: «Τα προβλήματα αποτελούν τον μπούσουλα, με βάση τον οποίο θα ψηφίσει ο κόσμος...» Η παρανόηση οφείλεται στο γνωστό φαινόμενο του πουπου(δ)ισμού, της ευρύτατης, δηλαδή, χρήσης της λέξης «που» ακόμα και εκεί όπου δεν ταιριάζει να χρησιμοποιηθεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα συχνά την ασυνταξία, την αδυναμία κατανόησης αλλά και τη μονοτονία στον λόγο. Ασφαλώς, είναι καθ’ όλα θεμιτή η χρήση του «που» αντί τύπων της αντωνυμίας «ο οποίος» (και στα τρία γένη και στους δύο αριθμούς), δεν ισχύει όμως το ίδιο και σε περιπτώσεις όπως αυτή, όπου το «που» χρησιμοποιείται αντί εμπροθέτου προσδιορισμού με την αντωνυμία «ο οποίος» (βάσει του οποίου, με τους οποίους, από την οποία, στις οποίες κτλ).
«Η ημέρα αυτή συνήθως διαλάθει της προσοχής μας.» Δεν υπάρχει ρήμα διαλάθω, αλλά διαλανθάνω. Αυτό έχει αόριστο οριστικής διέλαθα και υποτακτικής να διαλάθω (διέλαθον, διαλάθω στα Αρχαία). Συνεπώς, ο τύπος διαλάθει είναι υπαρκτός, δηλώνει όμως την υποτακτική (π.χ. Δεν πρέπει να διαλάθει της προσοχής μας…)και όχι την οριστική, όπως στο παράδειγμα αυτό. Ο φιλοξενούμενος της εκπομπής έπρεπε να πει: «Η ημέρα συνήθως διαλανθάνει της προσοχής μας…»
«Το κόστος θα ανέρχεται περί του ενός εκατομμυρίου ευρώ.» Ο δημοσιογράφος του ρεπορτάζ δεν έχει σαφή αντίληψη της σύνταξης της πρόθεσης περί δίπλα από τις διάφορες πτώσεις. Δηλαδή: α) περί +γενική σημαίνει: αναφορικά / σε σχέση με, π.χ. Οι απόψεις τους περί του εθνικού θέματος ήταν ανέκαθεν γνωστές. β) περί +αιτιατική σημαίνει: περίπου, π.χ. Μπήκαν στο θέατρο περί τους εκατόν θεατές. Είναι προφανές ότι η πιο πάνω πρόταση εμπίπτει στη δεύτερη περίπτωση, άρα το ορθό θα ήταν: «…περί το ένα εκατομμύριο ευρώ.»
«Εικοσιεπτά άτομα θα διερευνηθούν κατά πόσο έκαναν το τάδε…» Το ρήμα διερευνώ δεν είναι ακριβώς συνώνυμο με το ερευνώ. Μπορούμε να πούμε ότι, π.χ., Τα άτομα / Οι αποσκευές των ατόμων ερευνήθηκαν, ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσο υπήρχαν όπλα σε αυτές, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι Τα άτομα / Οι αποσκευές διερευνήθηκαν… Εκείνο που διερευνάται είναι μία καταγγελία, ένα φαινόμενο, οι πτυχές ενός προβλήματος κτλ. Συνεπώς, ο εκφωνητής έπρεπε να πει: «Θα διερευνηθεί (το) κατά πόσο εικοσιεπτά άτομαέκαναν το τάδε...»
«Πιστεύουν ό,τι ο καθένας μπορεί να το δει όπως θέλει. / Σήμερα είναι περισσότερο ελεύθεροι... από ότι παλαιότερα.» Οι δύο αυτές προτάσεις περιλαμβάνονταν στο ίδιο άρθρο, με μικρή απόσταση μεταξύ τους. Ο συντάκτης του δεν γνωρίζει με ακρίβεια τη διαφορά των λέξεων ότι και ό,τι, γι’ αυτό τις χρησιμοποιεί ακριβώς με αντίθετη ορθογραφία από αυτήν που έχουν. Το ότι ισοδυναμεί περίπου με το πως, καθώς είναι σύνδεσμος ειδικός (δηλαδή, εισάγει ειδική πρόταση), ενώ το ό,τι, το οποίο είναι αναφορική αντωνυμία, αποτελεί συγκεκομμένο τύπο του οτιδήποτε και μπορεί να αντικατασταθεί από αυτόν. Συνεπώς, γράφουμε: «Πιστεύουν ότι / πως ο καθένας μπορεί...» και «Σήμερα είναι περισσότερο ελεύθεροι από ό,τι / οτιδήποτε (ήταν) παλαιότερα.»
*Φιλόλογος Β.Δ.Α’, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού
