Πρωτοχρονιά και αρχαιοελληνικό «χριστουγεννιάτικο» δέντρο


ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*

Πρωτοχρονιά, και οι ευχές για καλωσόρισμα του νέου έτους και ξόρκισμα του παλιού δίνουν και παίρνουν. Παμπάλαια η συνήθεια, όπως παμπάλαιος και ο κύκλος των δώδεκα μηνών.

Στην αρχαία Αττική το επίσημο έτος ξεκινούσε τον Ιούλιο (συνέπιπτε με το θερινό ηλιοστάσιο). Οι ονομασίες των μηνών ήταν συνδεδεμένες με θρησκευτικές συνήθειες, αλλά ιδιαίτερα με τη γεωργία και τη λατρεία των σχετικών θεοτήτων. Οι θρησκευτικές γιορτές πλήθυναν σταδιακά τόσο πολύ, που ο Περικλής στον Επιτάφιο εκθειάζει την Αθήνα και γι’ αυτό τον λόγο -ότι, δηλαδή, εκεί οι γιορτές κρατούσαν όλο τον χρόνο. Στο πλαίσιό τους διεξάγονταν, εκτός των θυσιών, και αγώνες (αθλητικοί, μουσικοί, δραματικοί, ακόμα και ομορφιάς). Οι μήνες είχαν ως εξής:

1. Εκατομβαιών: Παλαιότερα λεγόταν Κρονίων, γιατί τότε τιμούνταν ο Κρόνος και η Ρέα, σε μία κοινή γιορτή κυρίων και δούλων. Τα Συνοίκια θύμιζαν τον συνοικισμό του Θησέα, στον οποίο ανάγεται η αρχή της δύναμης της Αττικής. Ακολουθούσαν, με λαμπρή επισημότητα, τα Παναθήναια, για την προστάτιδα Αθηνά. Περιελάμβαναν λαμπαδηδρομίες, μεγαλοπρεπή πομπή για μεταφορά του πέπλου της θεάς στην Ακρόπολη (παριστάνεται στη ζωφόρο του Παρθενώνα), θυσία μεγάλου αριθμού αγελάδων, για να φάει όλη η πόλη (=εκατόμβη).

2. Μεταγειτνιών: Δεν γνωρίζουμε αρκετά.

3. Βοηδρομιών: Τελούνταν τα μυστήρια της Ελευσίνας προς τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης και τα Βοηδρόμια προς τιμήν του Απόλλωνα Βοηδρομίου (=έρχεται να βοηθήσει στη μάχη).

4. Πυανεψιών: Ο μήνας με τις περισσότερες γιορτές. Οφείλει το όνομά του στους πυάνους (=κουκιά) που προσφέρονταν στον Απόλλωνα στα Πυανέψια. Νέοι «αμφιθαλείς» μετέφεραν σε πομπή την «ειρεσιώνη» (εἶρος: μαλλί, έριον), δηλαδή κλαδιά ελιάς στολισμένα με λευκά και κόκκινα νήματα και καρπούς, που συμβόλιζαν την ευημερία και την καλή σοδειά. Θεωρείται πρόδρομος του σημερινού χριστουγεννιάτικου δέντρου. Προς τιμήν του Διονύσου διεξάγονταν τα Οσχοφόρια, όπου χορός νέων έφερνε στον θεό κλαδιά από αμπέλια με όσχους (=τσαμπιά). Στα Θεσμοφόρια, προς τιμήν της Δήμητρας, λάμβαναν μέρος μόνο γυναίκες. Στο πλαίσιό τους γίνονταν τελετουργίες για τη γονιμότητα τόσο των αγρών όσο και των γυναικών. Στα Απατούρια, γιορτή των φατριών, εγγράφονταν τα νόμιμα παιδιά που είχαν γεννηθεί μέσα στη χρονιά. Τέλος, σε ειδική τελετή η Αθηνά Εργάνη και ο Ήφαιστος δέχονταν τις προσφορές διαφόρων επαγγελματιών.

5. Μαιμακτηριών: Δεν γνωρίζουμε αρκετά.

6. Ποσειδεών: Γιορτάζονταν τα Αλώα (ἅλως: αλώνι), για το καλό των σπόρων που βλάσταιναν, με θυσίες στη Δήμητρα, Περσεφόνη και Ποσειδώνα. Ακολουθούσαν τα Κατ’ αγρούς Διονύσια -γιορτές στην ύπαιθρο για τον Διόνυσο- όπου είχε εξέχουσα θέση ο φαλλός, με λαϊκά γλέντια και θεατρικές παραστάσεις.

7. Γαμηλιών: Τελούνταν τα Γαμήλια ή Θεογάμια, για την ένωση Δία και Ήρας. Στα Λήναια οι γυναίκες χόρευαν ως «λήναι», δηλαδή μαινάδες. Ήταν γιορτή του Διονύσου -θεού του θεάτρου- γι’ αυτό και τότε πραγματοποιούνταν δραματικές παραστάσεις.

8. Ανθεστηριών: Γιορτάζονταν, και πάλι για τον Διόνυσο, τα Ανθεστήρια. Την πρώτη μέρα (Πιθοίγια) ανοίγονταν τα πιθάρια με το κρασί, τη δεύτερη (Χόες) χυνόταν το κρασί σε μικρά πιθάρια και γίνονταν διαγωνισμοί και πομπή με τον Διόνυσο ανεβασμένο σε άρμα. Την τρίτη (Χύτροι), που ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς, ετοιμαζόταν σε χύτρες χυλός και γινόταν θυσία στον Ψυχοπομπό Ερμή. 

9. Ελαφηβολιών: Η αρχή της άνοιξης. Γινόταν γιορτή με θυσίες ελαφιών προς τιμήν της Ελαφηβόλου Άρτεμης. Κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Διονυσίων οργανώνονταν δραματικοί αγώνες στο θέατρο του Διονύσου Ελευθερέα στην Ακρόπολη, που τους παρακολουθούσαν όλοι, Αθηναίοι και ξένοι.

10. Μουνιχιών: Ξεκινούσε με τα Μουνίχια, γιορτή αφιερωμένη στην Άρτεμη, που τελούνταν στο ιερό που είχε ιδρύσει στον Πειραιά ο βασιλιάς της Αττικής Μούνιχος. 

11. Θαργηλιών: Ο μήνας εξαγνισμού της πόλης πριν από τη συγκομιδή των καρπών. Κορυφαίες στιγμές, η προσφορά του θάργηλου (=γλυκό δημητριακών) στον Απόλλωνα και το ρίξιμο στη θάλασσα του ξοάνου της Αθηνάς Πολιάδας με το πέπλο του.

12. Σκιροφοριών: Γιορτάζονταν τα Σκιροφόρια (αβέβαιης ετυμολογίας), με θυσίες στη Δήμητρα, Περσεφόνη και Ποσειδώνα.

*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού

 

 

 




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










572