ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*
«Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» αναρωτιέται το 1824 στον Διάλογο ο Διονύσιος Σολωμός, ο οποίος αφιερώνει όλη του τη ζωή στην καλλιέργεια της νεοελληνικής γλώσσας και στην προσπάθειά του να καταστεί αυτή, γλώσσα λογοτεχνική. Όχι τυχαία, πολλά χρόνια αργότερα, το 2017, με υπουργική απόφαση η ελληνική πολιτεία καθιερώνει την ημέρα του θανάτου του εθνικού μας ποιητή, την 9η Φεβρουαρίου, ως Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας.
Ασφαλώς και δεν περιμένουμε -ή δεν πρέπει να περιμένουμε- την ημέρα αυτή για να τιμήσουμε τη γλώσσα μας. Χρωστάμε στην ελληνική γλώσσα τη συνέχεια του έθνους μας, την παράδοσή μας, την εθνική μας συνείδηση. Η αδιάσπαστη πορεία της ελληνικής γλώσσας για 40 και πλέον αιώνες, τα πνευματικά της δημιουργήματα από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τις μέρες μας, αλλά και το φως που αυτή εξέπεμψε, όχι μόνο στον λαό μας αλλά και σε μεγάλο αριθμό άλλων γλωσσών, την καθιστούν άξια ευλάβειας και τιμής.
Σε αυτή τη γλώσσα διατυπώθηκαν κατά την αρχαιότητα στις δύο πλευρές του Αιγαίου τα πρώτα υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου, οι πρώτες φιλοσοφικές αναζητήσεις. Σε αυτήν έκαναν τα πρώτα τους βήματα οι επιστήμες, γράφτηκαν τα πρώτα θεατρικά έργα, αναπτύχθηκε η ιστοριογραφία και η ρητορική. Μέσω αυτής διαμορφώθηκε η δημοκρατία, υμνήθηκε η ελευθερία. Σε αυτή διαδόθηκε ο Χριστιανισμός, γράφτηκε το Ευαγγέλιο, δίδαξαν οι Μεγάλοι Πατέρες. Αυτή προσέφερε έτοιμη πρώτη ύλη για το λεξιλόγιο πλήθους γλωσσών που ομιλούνται σήμερα σε όλον τον κόσμο. Αυτή έθεσε τις βάσεις για τη διαμόρφωση του εννοιολογίου των τεχνών και των επιστημών, που συνεχίζει να εμπλουτίζεται και στις μέρες μας.
Παρά την εξέλιξή της στο πέρασμα των χρόνων, παρά τη διμορφία της (με τον διαχωρισμό ήδη από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες σε λόγια και καθομιλουμένη), παρά τις διαλέκτους και τα ιδιώματά της τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα, η ελληνική γλώσσα αποτέλεσε τον συνεκτικό κρίκο των Ελλήνων διά μέσου των εποχών και κατά μήκος των γεωγραφικών περιοχών που συγκροτούσαν τον ελληνικό κόσμο. Οι εποχές άλλαξαν, άλλες λέξεις διαμορφώθηκαν ή εισέβαλαν στο λεξιλόγιο και άλλες ξεχάστηκαν, άλλες εκφραστικές δομές εμπλουτίστηκαν και άλλες ατόνισαν. Παρά το ταξίδι αυτό, όμως, είναι εκπληκτικό το πόσο κοντά εξακολουθεί να παραμένει η νέα ελληνική στην αρχαία -τόσο στο λεξιλόγιο όσο και στη γραμματική και το συντακτικό-, με τρόπο που δεν έγινε κατορθωτό από καμιά άλλη σύγχρονη γλώσσα. Χρησιμοποιούμε λέξεις σήμερα και κατανοούμε την κλασική ελληνική του 5ου αιώνα π.Χ. πολύ καλύτερα από ό,τι οι Άγγλοι τον Σαίξπηρ, που απέχει μόνο 400 χρόνια από αυτούς. Όλα αυτά δεν είναι παρά ενδείξεις της συνοχής και της πλαστικότητας της γλώσσας μας και του σπουδαίου ρόλου που διαδραμάτισε διαχρονικά στην υπέρβαση των ιστορικών δυσκολιών και στην επιβίωση του Ελληνισμού.
Την πιο εύφημη μνεία κάνουν για τη γλώσσα μας οι δύο νομπελίστες ποιητές μας κατά την παραλαβή των βραβείων τους στη Στοκχόλμη. Το 1963 ο Γιώργος Σεφέρης τονίζει: «Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά· κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία… ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες.»
Το 1979 ο Οδυσσέας Ελύτης ομολογεί: «(Η χώρα μου) Είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος... Η γλώσσα αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών.»
*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού
