ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*
Ενδιαφέρουσα ομιλία για τη συμβολή της ελληνικής γλώσσας στην εξέλιξη της επιστήμης των Μαθηματικών έκανε στην εκδήλωση για την Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας ο τέως Προέδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκόπης Παυλόπουλος. Η εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στην Ακαδημία Αθηνών την 9η Φεβρουαρίου 2023, συνδιοργανώθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας, το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας της Κύπρου, το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και την Ακαδημία Αθηνών. Η συμμετοχή του Υπουργείου μας προέκυψε ως αποτέλεσμα του Μνημονίου Συναντίληψης στον Τομέα της Ελληνομάθειας, που υπέγραψαν τον περασμένο Ιούνιο τα δύο Υπουργεία και που προνοεί, ανάμεσα στα άλλα, και κοινό επίσημο εορτασμό για τη γλώσσα μας κάθε 9η Φεβρουαρίου, ημέρα μνήμης Διονύσιου Σολωμού.
Στην ομιλία του ο κ. Παυλόπουλος υποστήριξε ότι «το παράδειγμα της ανάπτυξης της επιστήμης των Μαθηματικών στην Αρχαία Ελλάδα μέσω της ελληνικής γλώσσας είναι άκρως ενδεικτικό της συνεισφοράς του Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος -με αφετηρία τη σκέψη των Προσωκρατικών- στην ανακάλυψη της επιστημονικής μεθόδου». Υπήρξαν κι άλλοι λαοί στην Αρχαιότητα που είχαν επίδοση στα Μαθηματικά, πλην όμως οι Έλληνες -κάνοντας αρχή με τον Πυθαγόρα, και τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο στο πεδίο της Ατομικής Θεωρίας- πρωτοπόρησαν στη θεμελίωση της επιστήμης των Μαθηματικών, με τον Ευκλείδη, τον Εύδοξο, τον Αρχιμήδη και τον Διόφαντο.
Εκείνο το οποίο αποδείχθηκε πρόσφορο για τη σχέση της ελληνικής γλώσσας και των Mαθηματικών, υποστήριξε ο κ. Παυλόπουλος, είναι δύο ιδιομορφίες της γλώσσας μας. Κατ’ αρχάς, η ύπαρξη οριστικού άρθρου (ο, η, το), το οποίο επιτρέπει τη δημιουργία αφηρημένων ουσιαστικών, που είναι η βάση του σχηματισμού λογικών προτάσεων και συλλογισμών, δηλαδή η βάση της μαθηματικής σκέψης. Και ύστερα, η ροπή προς την εύρεση της «ατομικής μονάδας» σε κάθε χώρο του επιστητού, ροπή που «απομόνωσε», με τη μέθοδο ιδίως του Δημοκρίτου, το άτομο, αναδεικνύοντάς το ως την έσχατη, άτμητη και αδιαίρετη μονάδα της ύλης.
Μοναδική υπήρξε η συμβολή των Αρχαίων Ελλήνων στον τομέα των Μαθηματικών, σε ό,τι αφορά τη σύνθεση προβλήματος και απόδειξης. Η παραγωγή και η επαγωγή αναπτύχθηκαν στην ελληνική διανόηση πολύ ενωρίς, με την εμφάνιση της εμπειρικής γλώσσας των Ιώνων στη Φιλοσοφία και ήδη στην Αρχαϊκή Ποίηση. Έτσι, η ελληνική γλώσσα κατέστησε εφικτή και τη δημιουργία γλωσσικών διατυπώσεων τέτοιας «αφαιρετικότητας», ώστε να μπορεί να «συντονίζεται» ευχερώς ακόμη και με ακραίως αφηρημένες μαθηματικές έννοιες.
Επιπλέον, η ελληνική γλώσσα είναι «ιδανική» στην παραγωγή «συμβόλων» ικανών ν’ απεικονίσουν επαρκώς τη σκέψη, έτσι ώστε να δομηθεί η αναγκαία, για τη συνολική επιστημονική δημιουργία, «κιβωτός γνώσεων», κάτι που άνοιξε τον δρόμο στη θεμελίωση και εξέλιξη της επιστήμης των Μαθηματικών. Τα σύμβολα, όμως, διευκόλυναν καθοριστικώς και τη χρήση των αριθμών ως βάσης της μαθηματικής σκέψης (βλ. την ετυμολογία της λέξης «αριθμός», από το «αραρίσκω»: αρμόζω, ενώνω, και «ίθμα»: βήμα, κατά τον Ησύχιο). Ο «αριθμός», δηλαδή, είναι το μέσο για να τεθεί κάτι στην σωστή του θέση σε σχέση με συγγενή δεδομένα, κάτι που μας οδηγεί στη διατύπωση προβλήματος.
Τα γνωρίσματα αυτά άνοιξαν τον δρόμο στον Διόφαντο, του οποίου τα «Αριθμητικά» θεωρούνται και σήμερα «θεμέλιο» της δημιουργίας της αλγεβρικής σκέψης και ανάλυσης της νεότερης εποχής, ενώ πολύ αργότερα, τον 9ο αιώνα, οδήγησαν τον Πέρση μαθηματικό Αμπού Μουσά αλ-Χουαρίζμι, στον οποίο ανήκει ο όρος «άλγεβρα», στην αλγεβρική του ανάλυση.
Τέλος, ο κ. Παυλόπουλος αναφέρθηκε στη διαμόρφωση της παραγωγικής απόδειξης. Οι τεχνικές που τότε ανέπτυξαν οι Ευκλείδης, Αρχιμήδης και Απολλώνιος για την κατασκευή γραμμάτων στα διαγράμματά τους και, συνακόλουθα, η συνεχής αλληλεπίδραση μεταξύ του κειμένου και του διαγράμματος στις αποδείξεις τους, υπήρξαν καίριας σημασίας για τη «γέννηση» της παραγωγικής απόδειξης. Αυτό, κατά τον ομιλητή, άνοιξε τον δρόμο για τη βιομηχανική επανάσταση και την άνοδο της Δύσης.
*Φιλόλογος Β.Δ.Α΄, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού
